Р87 Ғылыми-практикалық конференция материалдарының электрондық жинағы. Алматы: «Өрлеу» баұо ақФ Қр ббжқбари, 2018. 380 б

311 
 
Мұғалімнің  хал-жағдайына  қарайлауды  ұмытқан  халық-өз  келешегін 
ұмытқан  халық»,-деген  екен.  Ұлттық  тәрбие  мектебі  болып  табылатын 
қазақтың  мақал-мәтелдері  мен  аңыз-әңгімелері  дүниежүзілік  тәжірибеде 
батыстық ұғымдармен сәйкес келе бермейтіні анық.. Қазақи дүние танымның 
өзегі  –адамшылық.  Қазақ:  «Жаным-арымның  садағасы»,  «Дүние-  қолдың 
кірі»,  «Туған  елім  болмаса,  тумай-ақ  қойсын  Күн  мен  Ай»,  «Кісі  елінде 
сұлтан,  болғанша,  өз  елінде  ұлтан  бол  »,-деп,  еліне  деген  іңкәрлік  сезімін 
қалыптастырады.[3]  Халықтық  тәрбие  өз  дәстүрін  дінмен  бекіте  отырып, 
адам қалыптастырудың қайталанбас мектебін жасаған. С.Торайғыров қазақи 
пәлсапаны  құрайтын  он  бір  мақалды  келтіре  отырып,  «Байқасаң  қазақтың 
өзіңде бар, дүниенің генийлігі, пайғамбары»,-деген екен.Жатқа еліктеу- өзін-
өзі қор санау. Бұл ұлттық санасы жетілмеген елде болатын көрініс.  
       Ұлттық  мектептің  үлгісін  қалыптастыруды  ұлттық  сана  мен  қазақи 
кісілікті жан дүниесін қалыптастыру арқылы, әлемдік өркениетке ене аламыз. 
Әлемдік өркениет бұл – мәдениеттердің бір-біріне кірігуі ғана емес, әр халық 
мәдениетінің өз болмысын сақтай отырып, әр халықтың өзін-өзі танып-білуі, 
өркениетті  елдер  арасында  тең  дәрежеге  жетуі.  Ұлттық  мектебіміздің 
философиясы  дәстүрлі  түркілік  өркениетпен  тең  қарым-қатынаста  сұхбат 
жасай  алатындай  болуы  керек.  Мектепте  баланың  тарыдай  болып  кірген 
күнінен таудай болып шыққанына дейінгі аралығында жандүниесінің ұлттық 
рухта қалыптасып, оған ұлттық мәдениет, салт-дәстүр сіңіре білген жөн. Әр 
бала  –Алланың  ата-анаға  тартқан  сыйы,  табиғаттың  ғажайып  құбылысы 
десек, әр баланың мүмкіндігі жоғары- төмендігіне қарамастан, өзінше тұлға 
ретінде  тануымыз  жөн.  Оның  шығармашылық,  даралық  қасиетін  дамытуға, 
қиялын  шарықтатуға  ұмтылып,  баланың  әр  жастағы  рухани  өзгерісі,табиғи 
тілегін  ескеруіміз  керек.Ұлттық  мәдениет  шәкіртті  адамгершілікке, 
парасаттылыққа,  жақсы  қасиеттерге  тәрбиелейді.  Жұмысты  ұйымдастыра 
білу мәдениетіне дейін бәрі құнды. Нағыз азамат би билеу, ән айту, сөйлеу, 
жазу, білім жинау, киіну, тамақтану мәдениеті, қарым-қатынас, тіл мәдениеті 
тағы  басқа  мәдениеттерден  хабардар  болып,  білмегенін  меңгеруі  және 
осылардың бәрі ең алдымен ұлттық мәдениетті игеруден басталатынын білуі 
қажет. Қазақстанның дамуына үлес қосатын, әлемдік өркениетке көтерілетін 
білімді  де  мәдениеті,  парасатты,  денсаулығы  мықты  азамат  тәрбиелеп 
шығару-қоғам,  ұстаздар  мен  ата-аналар  қауымының  бүгінгі  таңдағы  баға 
жетпес  міндеті,  сондықтан  қазақ  халқының  ұлттық  мәдени  қайта  өркендеуі 
жағдайында  жеткіншек  ұрпақты  халық  дәстүрлері  арқылы  тәрбиелеудің 
маңызы зор.  
         Мектептегі тәрбие жұмысының нәтижелілігінің бір ұшы ата-аналар мен, 
мектептің  бірлескен  әрекетінде  екені  еш  уақытта  күмән  туғызбайды.  Ал 
мектеп  пен  отбасының  ынтымақтастығын  жүзеге  асыруда  сынып 
жетекшісінің  атқаратын  рөлі  зор.  Сынып  жетекшісінің  жұмысынан  отбасы 
мектептегі  оқу-тәрбие  үрдісінің  мәні  мен  маңызын,  ұстанатын  бағыттарын 
түсінеді әрі оған қатысады. Бала тәрбиесіне келгенде ата-ананың да, мектеп 
ұйымының  да,  сынып  жетекшісінің  де  жүгінері  қаншама  заман  өтсе  де 

312 
 
маңызын  жоймаған  халықтық,  ұлттық  педегогика.  Сондықтан  ұлттық 
құндылықтарды  тәлім-тәрбиенің  түп  қазығына  айналдыру  маңызды  іс.  Әр 
халық өзінің жас ұрпағын қайырымды, адал, үлкенді құрметтейтін, ержүрек, 
ар-ожданы  мол  болып  өссе  дейді  және  бұл  мәселені  өзінің  тұрмыс-салтына 
байланысты  шешіп  те  келеді.  Қазақ  халқының  ұлы  педагогы,  этногроф, 
жазушысы  Ы.Алтынсарин  өзінің  әдеби  және  педагогикалық  еңбектерінде 
қазақтың  фольклорын  өте  тиімді  пайдалана  білген.  Мәселен,  «Өрмекші, 
құмырсқа,  қарлығаш»  атты  әңгімесі  арқылы  еңбек  етудің  маңызы  мен,  өз 
уақытын  зая  кетірмеудің  мәнін  түсіндіреді.  Ы.Алтынсариннің  ұлағатты 
сөздері, педагогикалық мұралары халық педагогикасында үлкен орын алады. 
Оларды қазіргі қазақ халқының ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрінің қайта 
жаңарту  кезеңінде  кең  мағынада  насихаттау  арқылы  әрбір  мұғалім,  әрбір 
сынып жетекшісі бала бойына тәрбиенің ұрығын егеді деп білемін.[4] Бүгінгі 
қоғамда  мектеп  түлегінің  академиялық-энциклопедиялық  білім  жиынтығы 
жеткілікті болғанмен, күнделікті өмірде кездесіп отырған түрлі жағдайларда 
икемсіздігі  байқалып  жатады.  Бұл  оның  өмір  сүру  үрдісінде  қажетті 
құзыреттердің  қалыптаспағандығын  дәлелдейді.  Демек,  білім  беру  жүйесі 
оқушы  қажеттілігін,  түпкілікті  құзыреттерін  қалыптастыруға  бағытталуы 
тиіс. Құзыреттер  бұл  пәндік білімдер  жиынтығы емес, ол оқушының  білімі, 
білігі  және  дағдыларының  үйлестірмелі  сипаттарымен  байланыстыратын 
жаңадан қалыптасқан сапа болып табылады.[5]  
          Халқымыздың  асыл  қазынасын  сыныптан  тыс  жұмыстарда  тиімді 
пайдалану,  оқушыларды  өз  ұлтын  сүюге,  оның  салт-дәстүлері  мен 
мәдениетіне  құрмет  пен  қарауға  үйретері  сөзсіз.  Ұлттық  құндылықтардың 
бірі ұлттық ойындар – тек балаларды алдандыру, ойнату әдісі ғана емес жас 
ерекшеліктерін 
еқарай 
көзқарастары 
мен 
мінез-құлқының 
қалыптасуына  ,тапқырлыққа,  шешендік  кебаулитын,  ой  өрісін  жетілдіретін 
атадан  қалған  асыл  мұрамызды  кейінгі  ұрпаққа  жеткізу  құралы.Баланың 
бойын 
да 
имандылық, 
адамгершілік-эстетикалық 
қасиеттердің 
қалыптасуынам  ұғалімнің  жеке  басының  үлгі-өнегесі,  мәдениеттілігі, 
байсалдылығы,  мейірімділігінің  әсері  мол,  сондай-ақ  сынып  жетекшісі 
сабақтан  тыс  уақытта  ойын  ойнауға  жағдай  туғызып,  балалардың  ойынға 
белсенділігін  үнемі  арттырып  отыруы  тиіс.  Мәдениеттің  арналары  ұлттық 
негізде  қалыптасып,  әлемдік  өркениетпен  ұштасуы  керек.  Ұлттық  тәрбие  - 
сапалы білім берудің негізі  
          Бүгінгі  білім  саласындағы  өзгерістер,  бірнеше  ойдан  таралған  аса  бай 
мұраларды  қолға  алу  арқылы  білім  алушылардың  ел  мүддесі  үшін  жұмыс 
жасауына  септігін  тигізіп  отыр.    Оқыту  мен  тәрбие  бүгінгі  өмірмен  ғана 
астасып  қана  жатқан  жоқ,  тарихтың  тұңғиығымен  астасып  жатыр.  Сол 
себептен  де  өткеннің  кейбір  іргелі  тағылымдарына  ден  қоюға  тура  келеді. 
Бүгінде  жаңа  бетбұрыс  жасау  кезеңі  деп  білеміз.  Педагогика  ғылымы 
алдында  оқу-тәрбие  жүйесін  ұдайы  жетілдіру  мәселесі  қойылып  келеді. 
Қазіргі кезде қазақ мектебі оқушыларының игеруіне арналған бағдарламалар 
бұрынғы  жылдармен  салыстырғанда  анағұрлым  күрделі.  Ақпараттарды 

313 
 
жоғары  ғылыми-теориялық  деңгейде  терең  және  тыңғылықты  оқыту,  оқу 
мәліметтерін  терең  және  шығармашылықпен  меңгеру  талап  етіледі.  Яғни, 
өздік білімін көтеруіне, ақпарат көздерін алуға, ақыл-ой қабілетінің дамуына, 
білім негіздерін саналы түрде игеруіне барынша көңіл аударылуы қажет деп 
білеміз. 
Еліміздің  болашағы  әлеуметтік  тапсырыстың  табысты  орындалу 
деңгейіне  байланысты.  Бүгінгі  таңда  облыс  орталықтарында  «Назарбаев 
зияткерлік мектебінің » іргетасы қаланды. Болашақ қазақстандық мектептер 
үлгілері  дарынды  жастармен  жұмысқа  қуатты  күш  беретін  болады.  Әр 
мектептің  өзіндік  ерекше  сипаты  бар  екені  бәрімізге  белгілі.  Нақтырақ 
ұлттық мектептерге тоқталар болсақ, оқушыларды ғылыми негізделген және 
сыналған  әдістердің  көмегімен  іріктеуден  басталады.  Оқушылардың 
зияткерлік  және  шығармашылық  қабілеттерін  анықтауға  бағытталған 
кешенді  психологиялық-диагностикалық  тексеру  міндетті  түрде  жүргізіледі. 
Тексерудің  нәтижесінде  баланың  жалпы  және  психологиялық  даму  деңгейі 
анықталып  қана  қоймай,  оның  өзіндік  қабілеттері  мен  дарындылығын, 
әлеуеттік  мүмкіндіктерін  одан  әрі  дамыту  жолдары  қарастырылады. 
Дарынды  оқушыға  талантты  мұғалім  қажет.  Егер  ұстаз  өз  сабағын  жан-
тәнімен жақсы көрмесе, оның негізгі білімді жеткілікті түрде білім алушыға 
беруі мүмкін емес. «Елiмiздiң, ертеңі-бүгiнгi жас ұрпақтың қолында, ал жас 
ұрпақтың  тағдыры  –  ұстаздың  қолында»,-  деп  елбасымыз  Н.Ә.  Назарбаев 
айтқандай  әр  мұғалiм  өзінің  бiлiмiн  үздiксiз  көтеріп  отыруы  қажет.  Бiлiмдi, 
жан-жақты  қабілетті  ұрпақ:  -  ұлтымыздың  баға  жетпес  қазынасы.  Ал,  қазақ 
халқының  ұлттық  тәжірибелері  мен  тағылымдарының  мол  қазынасы  – 
халықтық педагогика.  
        Бүгiнгi  қазақ  мектептерінің  алдында  тұрған  басты  мiндет  –  окушының 
ұлттық  сана-сезiмiн  оятып,  тәрбиелеп  қана  қоймай,  оның  бойына  халықтық 
педагогиканы,  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  тiл,  дiн,  тәрбие,  ұлттық  салт-
дәстүр,  үлгi-өнегенi  сiңiрту,  яғни  тәрбие  беру  мен  оқыту  әдістемелерінің 
түрлерi  көп.  Ұлттық  тәлім-тәрбиенің  іргетасын  дұрыс  қалай  бiлу 
мұғалiмдердiң,  ата-аналармен  қосылып  жүргiзген  шараларына  байланысты, 
өйткенi,  бiрiншi  ұлттық  тәрбиені  ошағы  -  отбасында,  екiншiден,  мектепте 
болғандықтан, ата-ана мен мектеп болып бiрiгiп жұмыс атқару - біздің басты 
мiндетiмiз. Халқымыздың тiлiн, тарихын, ұлттық дәстүрін, ата салтын ұмыта 
бастаған бүгiнгi ұрпақты тәрбиелеуге ат салысу жалпы ұлтымыздың мiндетi. 
Халқымыздың  асыл  қазынасын  тиiмдi  пайдалану,  оның  салт-дәстүрі  мен 
мәдениетіне құрметпен қарауға үйретуi сөзсiз. Жас ұрпаққа сапалы біліммен 
бірге  саналы  тәрбие  беру  қай  кезде  де  өзектілігін  жоғалтқан  емес.  Қазірде 
солай.  Арғы  ата-бабаларымыз  жас  өренді  елін,  жерін  сүюге  үндеп,  ұлттық 
салт-дәстүрмен  сусындатуды  мұрат  тұтқан.  Сол  рухани  үндеу  бүгінгі  күнге 
жеткізді. Бұл жетістіктер – бүкіл қазақстандықтардың мақтанышы.  
       Ұлттық құндылықтарымызды әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті тұлға 
тәрбиелеу үшін:  
- оқушылардың ұлттық сана-сезімін қалыптастыру;  

314 
 
- жас ұрпақ санасына туған халқына деген құрмет, сүйіспеншілік, мақтаныш 
сезімдерін ұялату, ұлттық рухын дамыту;  
-  ана  тілі  мен  дінін  ,  оның  тарихын,  мәдениетін,  өнерін,  салт-дәстүрін, 
рухани-мәдени мұраларды қастерлеу;  
- жас ұрпақ бойында жанашырлық, сенімділік, намысшылдық тәрізді ұлттық 
мінездерін  қалыптастыру  сияқты  міндеттерді  орындағанда  ғана  басты 
мақсатқа жетеміз.  
         Ұлттық тәрбие қазір елімізде орын алып отырған көптеген мәселелерді: 
ана  тілін,  ата  тарихын,  ұлттық  салт-дәстүрін  білмейтін  жастар,  тастанды 
жетім  балалар,  «қиын»  балалар,  қарттар  үйлеріндегі  әжелер  мен  аталар, 
нашақорлыққа  салынған  жастар,  тағы  басқаларды  бірте-бірте  жоюдың  және 
олардың  алдын  алып,  болдырмаудың  негізгі  жолы.  Ұлттық  тәрбие  алған 
ұрпақ  дені  сау,  білімді,  ақылды,  ұлтжанды,  еңбекқор,  сыпайы,  кішіпейіл 
болып  өседі.  Сондықтан  да  ұлттық  тәрбие  –  ел  болашағы.  Қазақ  халқының 
ғасырлар  тұңғиығынан  бері  тарихымен  біте  қайнасып  келе  жатқан  ұрпақ 
тәрбиелеудегі  тәжірибелері  бізге  сол  рухани  мәдениет,  этикалық, 
эстетикалық  құндылықтарын  құрайтын  ұлттық  әдет-ғұрып,  салт-дәстүрлер, 
әдеби,  музыкалық,  кәсіби,  тұрмыстық  фольклорлар  мазмұны  арқылы  жетіп 
отыр.                        Сонымен  бірге  ұрпақ  тәрбиесіне,  жалпы  халықтың  рухани 
дамуына байланысты ұлттық тәлім-тәрбиелік ой-пікірлерді: Қорқыт ата, Әл-
Фараби,  Қожа  Ахмет  Иассауи,  Мұхамед  Хайдар  Дулати,  Жүсіп  Баласағұн, 
Махмұт Қашқари, Асанқайғы, т.б. қазақ ақын- жырауларының мұраларынан, 
билер мен шешендердің тәлімдік сөздерінен көреміз. Қазақ отбасында балаға 
тілі  шығып,  анық  сөйлей  бастаған  кезден-ақ,  ағайын  туысты,  нағашы 
жұртын,  ата-тегін,  руын,  ел  жұртын  білдіруге  ерекше  көңіл  бөлген.  «Жеті 
атасын білу» заң болған. Ата-бабаларымыз өз тегінің шығу тарихын білуді әр 
азаматқа  парыз  деп  ұққан.  «Жеті  атасын  білмеген  ер  жетім»,«Жеті  атасын 
білген  ұл,  жеті  жұрттың  қамын  жер»  деген  аталы  сөз  содан  қалса  керек. 
Баланың өзі шыққан тегін білуі оның азаматтық, елжандылық, отансүйгіштік 
қасиеттерін қалыптастырады деп есептеген. Отбасы мүшелері балаға тек жеті 
атасына дейінгі бабаларының атын жаттатып қана қоймаған. Олардың қандай 
адам  болғанын,  өнегелерін  үлгі  етіп  отырған.  Әрі  сол  арқылы  отбасы 
шежіресін  жалғастыруға  баулуды  мақсат  еткен.  Қазіргі  медицина  ғылымы 
дәлелдегендей, жеті атаға дейін қыз алыспай қанның тазалығын, яғни ұлттың 
таза  болуына  әкеледі  екен,  екіншіден,  қазақ  ұрпағы  жеті  атасына  дейін 
араласып, ынтымағы бір болсын дегеннен болса керек. Мектеп қабырғасында 
тәрбиеленіп  жатқан  жас  ұрпақтарға  білімді  өз  бетінше  ізденуіне,  ұлттық 
тәрбиені  сіңіріп,  оның  ерекшелігін  терең  білуге,  құрметтеуге,  үйретуге 
тиіспіз. Қазақ халқының салт-дәстүрінің ұрпақ тәрбиесіне қосар үлесі аса зор, 
мәні  үлкен.  Ендеше  ата-аналарымызға,  ұстаздарымызға,  оқушыларымызға 
білім  беру  барысында  ұлттық  салт-дәстүрлерді  пайдалану  олардың  ұлттық 
рухты қалыптастыруға мол үлесін қосу қажет. 

жүктеу/скачать 3.87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: