Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары

78 
шығармашылық көзқарасты қамтамасыз ететін кəсіби маңызды қасиеттер мен кəсіби бағдар 
арқылы ашылады. Жоғары оқу орнындағы оқу үдерісінде студенттер кəсіби қызметте неғұрлым 
жоғары нəтижелерге қол жеткізу үшін одан əрі оны жетілдіре алуы үшін кəсіби мəдениетке 
саналы деңгейде қосылуға тиіс. Осы орайда, Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Тоқаев 
"Жаңа жағдайдағы қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты халыққа Жолдауында еңбек нарығында 
сұранысқа ие мамандарды дайындауға ерекше мəн беріледі [1].
Болашақ маманның кəсіби мəдениетінің жоғары деңгейі кəсіби міндеттерді шешуге 
дамыған қабілетімен, яғни дамыған кəсіби ойлау мен санамен сипатталады. Кəсіби мəдениет-
бұл адамның кəсіби мəселелерді шешудің əдістері мен тəсілдерін игеруінің белгілі бір деңгейі. 
Сондықтан болашақ мамандарды кəсіби даярлауда білім беру бағдарламаларының мазмұнын 
қандай да бір кəсіби мəдениетті қалыптастыруға бағыттап, жаңартуды талап етеді.
ХХІ ғасырдың басындағы тұлғаның кəсіби мəдениетімен қатар психологиялық мəдениетін 
зерттеу мəселесі өзекті бола бастады (А.Г. Асмолов [2]). Кəсіби мамандарды дайындауда 
тұлғаның психологиялық мəдениетін зерттеудің негізгі тəсілдері Е.А. Климовтың [3], А.А. 
Бодалевтың [4], О.И. Мотковтың [5] жəне т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылды. Ғалым
А.Б. Орлов педагогтың кəсіби- психологиялық мəдениетін зерттеді.
Зерттеулерді зерделей келе, психологиялық мəдениеттің төмендегідей функцияларын 
көрсетуге болады (А.Г. Асмолов [2,35 б.], И.С. Кон [6], В.А. Петровский [7], В.П. Зинченко [8] 
жəне т.б.):
- психологиялық көзқарастардағы жетістіктерді сақтау жəне беру; 
- адамдардың тиімді өзара əрекеттесуін, өзара түсінушілігін қамтамасыз ету; 
- адамның сыртқы жəне ішкі іс-əрекетін интеграциялау; 
- өмірдің өзін-өзі анықтауын, өзінің өмір жолын саналы түрде құруын анықтау; 
- адамның ішкі əлемін үйлестіру;
- адам қызметінің əртүрлі салаларында кəсіби маман қалыптастыру жəне т. б.
Тұлғаның психологиялық мəдениеті жүйелі білім ретінде тұжырымдалады. Кəсіби 
тұрғыда жүйелі білім беру психологиялық мəдениет қалыптасудың алғы шарттарының бірі 
болып табылады. Осы орайда, зерттеулерді талдай келе, психологиялық мəдениеттің 
компоненттерін ажыратуға болады.
Сурет 1- Психологиялық мəдениет компоненттері 
Психологиялық мəдениеттің танымдық компонентінің негізінде сауаттылық жатыр. 
Тұлғаның психологиялық мəдениетінің "негіздері" ретінде, осы бағыттағы білімді, дағдыларды, 
символдарды жəне т.б. меңгеру жатады. Педагог мамандардың психологиялық білімі оның 
психологиялық мəдениетін қалыптастыру жолы ретінде тұжырымдауға болады.
Психологиялық 
мəдениет 
компоненттері
Таным-
дық
Құнды-
лық-
семанти-
калық
Рефлек-
сивті
Креатив-
тілік 
Мінез-
құлық-
тық

79 
Психологиялық мəдениеттің танымдық компонентінің құрамдас бөлігі ретінде 
құзыреттілік алға шығады. Психологиялық құзыреттілік практикалық қызметті шешу үшін 
білімді, дағдыларды, икемділіктерді тиімді қолдану болып табылады. Психологиялық 
құзыреттіліктің тараптары: қарым-қатынастағы құзыреттілік (Л.А. Петровская [9], Ю.М. Жуков 
[10] жəне т. б.), əлеуметтік-перцептивті құзыреттілік (А.А. Бодалев [4,28 б.] жəне т. б.), 
интеллектік құзыреттілік (М.А. Холодная [11] жəне т. б.), əлеуметтік құзыреттілік (В.Н. 
Куницына [12]). 
Кəсіби тұлғаның психологиялық мəдениетінің құндылық-семантикалық компонентінде 
құндылықтар туралы теориялық жəне əдіснамалық идеялар жүйесін қарастырады. Кеңес 
психология ғылымында құндылықтарды зерттеу тəсілдері төмендегідей тұжырымдалады:
- жалпы психологиялық (В.А. Василенко (құндылық- мəн ретінде)) [13], С.Л. Рубинштейн 
[14], Б.Г. Ананьев (бағыттылық- құндылықтың жетекші сипаттамасы) [15]);
- мотивациялық (Д.А. Леонтьев [16] жəне т. б.); 
- сенім ретінде құндылық (Ш. Шварц [17] жəне т. б.); 
- құндылық мақсатты нұсқау ретінде (И.С. Нарский [18] жəне т. б.); 
-құндылықтардың иерархиясы (Т.В. Корнилова [19] жəне т. б.)). 
Психологиялық мəдениеттің рефлексивті компонентінде рефлексия ұғымына 
тоқталамыз. Рефлексияны субъектінің өз қызметінің құралдары мен негіздерін білуі ретінде 
тұжырымдалады. Рефлексияның төмендегідей түрлерін ажыратады:
- мінез-құлық; 
- танымдық; 
- жеке; 
- коммуникативті.
Педагогтің кəсіби өзіндік сана-сезімін "Мен – өзекті", "Мен – ретроспективті", "Мен – 
мінсіз", "Мен-рефлексивті" құрылымдарында қарастыруға болады.
Психологиялық мəдениеттің креативтілік компонентінің ерекшеліктері: тəуелсіздік, 
икемділік, сынилық, жылдамдық, кеңдік, тереңдік. Бұл ерекшеліктер болашақ педагог-
психологтардың кəсіби-психологиялық мəдениет ін дамыту жолдарын айқындауға мүмкіндік 
береді.
Мəдени-психологиялық мінез-құлық көріністеріне мыналар жатады: жақын жəне алыс 
адамдармен сындарлы қарым-қатынас; өз өмірін, тағдырын саналы түрде "құру", өз өмірінің 
толыққанды "шебері" болу мүмкіндігі; адамның сыртқы жəне ішкі іс-əрекетінің бірлігін іске 
асыру; үйлесімді ұйымдастырылған шығармашылық; өзінің қызықты шығармашылық ісінің 
болуы; өз істерін сындарлы жүргізу; өзінің ішкі əлемін үйлестіру. 
Əлеуметтік интеллект тұлғаның психологиялық мəдениетінің жүйе құраушы факторы 
ретінде тұжырымдалады. Сонымен қатар кəсіби-психологиялық мəдениет контексінде 
əлеуметтік интеллектіні интегралды зияткерлік қабілет ретінде қарастыратын зерттеулер де бар.
Қорытындылай келе, жоғарыда көрсетілген психологиялық компоненттердің құрамдас 
бөліктері арқылы болашақ педагог-психологтардың кəсіби-психологиялық мəдениетінің 
дамуын эксперименттік тұрғыда зерттеуге болады. 
Əдебиет 
1. Тоқаев Қ."Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі". Қазақстан халықына Жолдау.
2. Асмолов Г. Стратегия социокультурной модернизации образования: на пути к преодолению кризиса 
идентичности и построению гражданского общества// Вопросы образования №1, 2008. - 65-86 с. 
3. Климов Е.А. Психология профессионального самоопределения 2010 г.- 304с.
4. Бодалев А.А. https://www.phantastike.com/contact/psy_of_com/zip/ 
5. 
Мотков 
О.И. https://www.psychologos.ru/articles/view/psihologicheskaya_ 
kultura_v_mozaike_lichnosti_o.i._motkov 
6. Кон И.С. Социологическая психология. - Воронеж: МОДЭК, 1999. -560 с.
7. Петровский В.А. https://www.phantastike.com/logica/logic_petrovsky/zip/ 
8. Зинченко В.П. Сознание и творческий акт. — М.: «Языки славянских культур», 2010. 
9. Петровская Л.А. «Общение — компетентность — тренинг: избранные труды», М.: Смысл, 2007. 
10. Жуков Ю.М. https://www.phantastike.com/social_psychology/practical_social 

80 
11. Холодная М.А. Когнитивные стили. О природе индивидуального ума. 2-е изд., перераб. — СПб. «Питер», 
2004. — 384 с. 
12. Куницына В.Н. Методика исследования мотивации самоутверждения //Социальная психология: диалог 
Санкт-Петербург—Якутск. СПб., 2002. 
13. Василенко В.А. https://cyberleninka.ru/article/n/ponyatie-tsennost-v-otechestvennoy-nauchnoy-literature-k-
postanovke-problemy 
14. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. Серия: Мастера психологии Издательство: Питер, 2002. - 720 
с. 
15. Ананьев Б.Г. Личность, субъект деятельности, индивидуальность.- М.:Директ-Медиа, 2008. 
16. Леонтьев Д.А. Личностный потенциал как потенциал саморегуляции // Ученые записки кафедры общей 
психологии МГУ им. М. В. Ломоносова / Под. ред. Б. С. Братуся, Е. Е. Соколовой. — М.: Смысл, 2006 (а). С. 85-105. 
17. Шварц Ш. https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-metoda-izucheniya-tsennostnyh-orientatsiy-sh-shvartsa 
18. Нарский И.С. https://phsreda.com/ru/article/97497/discussion_platform 
19. Корнилова Т.В. Саморегуляция и личностно-мотивационная регуляция принятия решений / Субъект и 
личность в психологии саморегуляции/ Под ред. В.И. Моросановой. - Ставрополь: СевКавГТУ, 2007. 

жүктеу/скачать 6.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: