Ӛсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер биоәралуандылығЫ

52 
омыртқалылармен салыстырғанда анағҧрлым кҥрделі болады. 
Омыртқалылардың тері жамылғысы сыртқы— эпидермистен, 
оның астыңғы қабаты кутистен немесе нағыз теріден тҧрады.
Иіс бездері — тер немесе май бездердің тҥрінің ӛзгерген тҥрі 
болып саналады. Сүт бездері—тҥтік пішінді болады. Клоакалы 
сҥт қоректілердің (ҥйрек тҧмсықтардың, ехидналардың) сҥт 
бездері тҥтік сияқты болады. Олардың ҧшы қҧрсақ жағындағы 
«безді алаң» деген бӛлімдегі тҥк қалташығына келіп ашылады.
Скелет. 
Омыртқа 
жотасы. 
Сҥтқоректілерде 
омыртқаларының буындасатын беттері тегіс болады, яғни 
омыртқаның мҧндай тҥрін платицельдік омыртқа деп атайды. 
Сонымен қатар омыртқаның буындасқан жерінде — менискилер 
деген шеміршекті дискасы болады. Омыртқа жотасы — мойын, 
арқа, бел, сегізкӛз, қҧйрық омыртқаларынан қҧралады.
Ми сауыты. Сҥтқоректілердің миының ҥлкен болуына 
байланысты, ми сауыты да ҥлкен болады. Жас сҥтқоректілердің 
ми сауыты (тҧмсық бӛлімімен салыстырғанда) ересектерінің ми 
сауытынан ҥлкен болады. Сҥтқоректілердің ми сауытындағы 
жеке сҥйегінің саны, тӛменгі сатыдағы омыртқалардың сҥйегінен 
аз болады.
Иық белдеуі — сҥткоректілерде ӛте қарапайым. Ол негізгі 
жауырын, оған бекіген рудиментті каракоидтан тҧрады. Клоакалы 
сҥт қоректілерде ғана (ҥйрек тҧмсықты, ехидна) корокоид ӛз 
алдына жеке сҥйек болып саналады. Жамбас белдеуі — жер 
бетінде тіршілік ететін жануарларға тән — шонданай, шап және 
мықын сҥйектерінен тҧрады. Аяқтарының скелеті барлық жер 
бетімен қозғалатын бес саусақты жануарларға тән қҧрылысты 
сақтайды. Ас қорыту системасының құрылысы - кҥрделі және 
ол бірнеше бӛлімнен тҧрады. Ас қорыту системасы сӛл 
шығаратын бездері бар тҥтікке ҧқсайды. Сүтқоректілердің 
тістері — кҥрек тістер, шошақ, тістер, жалған азулар және азу 
тістер деп бӛлінеді. Тҥрлі жануарлардың тістерінің саны, 
формалары мен атқаратын қызметі тҥрліше болады.
Кҥйіс қайтаратын сҥтқоректілердің қарны ӛте кҥрделі 
қҧрылған. Мысалы, сиырдың қарны тӛрт бӛлімнен тҧрады: 1) 
ҥлкен қарын, оның ішкі бетінде қатты бҥрі болады; 2) жҧмыршақ 
қарын, оның, ішкі беті торлы ҧяшықтарға бӛлінген; 3) жалбыршақ 
қарын, оның ішкі беті кӛлденең орналасқан қатпарлардан тҧрады; 

53 
4) ҧлтабар немесе безді қарын.Нағыз ішек — аш ішек, тоқ ішек 
және тік ішек деп ҥшке бӛлінеді.
Тыныс органдары. Жҧтқыншақ астына кӛмекей орналаса-
ды. Кӛмекей бірнеше шеміршектен тҧрады. Кӛмекейдің тӛменгі 
жағында сақина сияқты оймақ тәрізді шеміршек болады. Қан 

жүктеу/скачать 1.09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: