Ӛсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер биоәралуандылығЫ

47 
су тҥбінде тіршілік етуге бейімделген. 
4-класс тармағы. Қауырсын қанаттылар (Асtіnорtегуgіі) 
Осы уақытта тіршілік ететін балықтардың тҥрінің 90 пайызынан 
астамы осы класс тармағына жатады. Бҧлар барлық суларға тараған, 
барлық теңіздер мен мҧхит суларының әр тҥрлі қабаттарын 
мекендейді. Сонымен қатар кӛптеген тҥрлерін әр алуан тҧщы 
сулардан - ӛзендерден, бҧлақтардан, кӛлдерден, бӛгеттерден 
кездестіруге болады. Қауырсын қанаттылардың барлық тҥрлеріне 
тән дене қҧрылысында мынандай белгілері бар. Дене скелеті 
толығынан сҥйектен тҧрады, ал шеміршек кейбір жерінде ғана 
сақталған. Кӛкірек қанат-тарының әдетте базалиялары болмайды, 
қауырсындары бірден иық белдеуіне бекиді. Сондықтан балықтың, 
бҧл класс тармағын қауырсын қанатты балықтар деп атайды. 
Қауырсын қанаттылардың ӛкілі ретінде алабҧға балығының 
қҧрылысын қарастырамыз. 
Негізгі әдебиеттер: 24, 25, 26, 29. 
Қосымша әдебиеттер:  66-71, 74-78, 82. 
Дәріс 
тақырыбы 
№ 
15. 
Қосмекенділер 
немесе 
Амфибийлер (Amрһіbiа) 
 Омыртқа жотасы. Бас сүйек. Иық белдеуі. Жамбас белдеуі. 
Аяқ скелеттері. Ас қорыту органдары. Тыныс органдары. Қан 
айналу системасы.Сезім органдары. Зәр-жыныс органдары. 
Амфибилер — суда тіршілік ететін балықтар мен қҧрлыкта 
тіршілік ететін организмдердің аралық формасы болып 
саналады. Оларды суда да, қҧрлықта да тіршілік етуіне 
байланысты қосмекенділер деп атаған. Ӛкпесі нашар дамыған, 
сондықтан терісі қосымша тыныс алу органының қызметін 
атқарады. Ҥш камералы жҥрегі қанның артерия және вена қанына 
ажырауын орындай алмайды, сол себепті денесінің кӛпшілік 
бӛлігінде артериямен аралас қан жҥреді. Аяқтары бес саусақты 
болғанмен де әлсіз, денесін тік кетеріп тҧра алмайды. 
Қосмекенділердің кӛпшілігінің ҧрықтануы балықтар сияқты су 
орталығында уылдырық шашу арқылы орындалады. Ҧрықтануы 
аналықтың денесінен тыс, сыртта болады.Осы кезде тіршілік 
ететін қос мекенділердің 2600—2800 жуық тҥрі бар; олар ҥш 
отрядқа топтасады: 
Қҧйрықтылар (Саudаtа немесе Urоdеlа) 

48 
Аяқсыздар (Ароdа) 
Қҧйрықсыздар Апuга немесе Есаudаtа). 
Басқа омыртқалыларға қарағанда, қосмекенділер аз таралған. 
Кӛптеген тҥрлері температурасы тҧрақты, ӛте дымқыл тропикте 
тіршілік етеді. Климаты қоңыржай жерлерде амфибилер аз, ал 
Арктика мен Антарктикада олар мҥлдем болмайды. Бҧлардан 
басқа шӛлді облыстар мен биік таулы елдерде қос мекенділер аз 
кездеседі, немесе мҥлдем кездеспейді. Мҧның ӛзі амфибилердің 
қҧрғақшылыққа, тӛменгі температураға тӛзімсіздігін кӛрсетеді. 
Амфибилерді дене пішіндеріне және мекендейтін ортасына 
байланысты ҥш топқа бӛлуге болады. 

жүктеу/скачать 1.09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: