Серік Мырзалы философия оқу құралы
«Жердегі қала» мен «Құдай қаласы»
жүктеу/скачать 3.76 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- § 3. Схоластикалық философия. Фома Аквинский
| «Жердегі қала» мен «Құдай қаласы»
Сонымен, зұлымдықтың түп-тамыры адамның өзін ғана сүюінде болса, игіліктің тамыры Құдайды сүюде, яғни ақиқатты, игілікті сүюде жатыр. Құдайды сүйетін адамдар бірігіп, «Аспан қаласын» (яғни шіркеуді) құрайды, ал қалғандары – «Жердің қаласының» пенделері. Соңғылар адамның даңқын іздейді, ал біріншілер Құдайдың даңқын арттырады. Бұл жердегі өмірде олар Қабыл мен Әбілдің тұқымдары ретінде бір- бірінен бөлінеді. «Жер қаласының» адамдары бұл дүниеде өздерін әлемнің патшасы ретінде сезінеді, ал «Аспан қаласының» адамдары дәруіш сияқты жүреді. Августин адамзат тарихының басы болғаннан кейін, оның соңы да бар деген пікір айтады. Дүние соңында адамдарды қайта тірілтіп, қаһарлы соттан өткізетініне ол сенген. Құдай адамға сүйіспеншілікті сыйға тартты. Сондықтан адам жақынды да, алысты да, дүниедегі заттарды Құдайдың риясыз жаратқан кейпі ретінде сүйсе, онда ол – нағыз сүю (charіtas). Ал адам өзін ғана сүйіп, жердің қызықтарына ғана құмартса, онда оны жалған сүю (cupіdіtas), (ындын, құмартушылық) деп атауға болар еді. Қорыта келе, Августиннің сенім шеңберіндегі философиясы өзінің гуманистік-адамгершілік бағытымен адамзаттың рухани қазына- сында ерекше орын алады. Адамның өлшемі оның басқаларды сүю 113 салмағымен анықталады. Августин айтқандай: сүй, сонда ғана не істегің келсе де, жасай бер! § 3. Схоластикалық философия. Фома Аквинский Патристикалық философия христиан дінінің негізгі қағидаларын жүйеге келтіріп, ХI ғасырға қарай діни философияның екінші сатысына өтуге жағдай жасады. Патристиканың мистикалық жағы жаңа жағдайда көп ойшылдарды қанағаттандырмай, Тертуллианның жоғарыда келтір- ген нақыл сөзі басқаға «credo ut іntellіgam» (сенемін түсіну үшін) ауы- сады. Құдайға сену бұрынғыдай бірінші орында болса да, қазір одан кейін білім қойыла бастайды. Негізгі мақсат – құдіретті аян арқылы берілген ұғымдардың мазмұнын анықтау, ақыл-ой елегінен өткізу, бір-бірімен үйлесімді түрде ұштастыру т.с.с. XI-XII ғасырларда алғашқы рет универсалиялар (жалпы ұғымдар) жөнінде қарама-қарсы тұрған екі бағыт – номинализм және реализм (realіs – лат. сөзі, шындық, заттық; nomіnіs – лат. сөзі, затқа қойылған ат) пайда болды. Схоластиканың (scholastіca – лат. сөзі, оқушы, ғалым) пісіп-жетілген уақыты XIII-XIV ғасырларға тура келеді. Негізгі идеялар университет- терде шыңдалады. Негізінен, бұл уақытта платонизмның негізгі идея- лары шеттетіліп, оның орнына аристотелизм келеді. Схоластиканың соңында (ХV ғғ.) сенім мен ақыл-ойдың үйлесімді болуына күмән келтіріліп, бірте-бірте «екі ақиқат» ілімі тарала бастайды. Бүкіл схоластика шынайы өмірмен байланысы жоқ, өткен ғасыр- лардан жеткен кітаптардағы ой-пікірлерді зерттеп, солардың ашылмаған сырын табуға бағытталған философия болды. Сондықтан жаңа заман келіп, «тәжірибелік білім» етек жайған кезде, «схоластика» деген ұғым теріс мағына алып, мазмұны жоқ, өмірден алшақ, бос сөз ретінде қаралып және бүгінгі өмірде де солай түсініледі. Схоластиканың алғашқы кезде қойған мәселесі универсалиялардың (unіversalіs – лат. сөзі, жалпы) табиғаты жөнінде болды. Бүгінгі таңда универсалиялар деп біз философиядағы ең жалпы ұғымдарды айтамыз. Универсалиялар жөніндегі ілім алғаш рет Плотиннің филосо- фиядағы «идеялар» теориясында кездеседі. Плотиннің ойынша, қайсыбір жалпы ұғымға сәйкес келетін идея бар, олар нағыз болмыс – «идеялар әлемін» құрайды. Жердегі сезімдік заттар болмысын алсақ, олар көптікке жатады, жалпылық өзгеріске түсіп, бөлініп, жеке затта ешқашанда толығынан көрінбейді. Аристотель танымдағы жалпылық жеке заттардың болмысын бейнелейтінін айтқан болатын. Қысқаша айтқанда, универсалия мәсе- 114 лесін Ортағасырдағы философ Порфирий былайша қойды: «Тек пен түр өзінше өмір сүре ме, олай болса, олар дене ме, әлде денесіз бе? Егер тек қана ақыл-ойда болса, олар бөлек өмір сүреді, әлде олар сезімдік құбылыстарда ма?». ХI ғасырдың аяғы мен ХII ғасырдың басында бұл мәселені шешуде үш ағым пайда болды. Олар номинализм, реализм және концептуа- жүктеу/скачать 3.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|