Серік Мырзалы философия оқу құралы
Әл-Кинди – араб философиясын бастаушы ұлы тұлға
жүктеу/скачать 3.76 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әл-Киндидің онтологиялық көзқарастары
- Ол бар ма Ол не Ол қандай Себебі неде
- «Екінші мұғалім»
| Әл-Кинди – араб философиясын бастаушы ұлы тұлға
Әл-Кинди (800-879 ж.ж.) ақсүйектер отбасында дүниеге келеді. Бағдад қаласында білім алып, өзінің пісіп-жетілген уақытын осы қалада өткізген. Әл-Кинди өз заманының жан-жақты дамыған ғалымы болды, ол айналыспаған ғылам саласын табу қиын. Ол 200-ден артық кітап жазған, бірақ көбі осы уақытқа шейін сақталмаған. Негізгі еңбектері: «Аристотельдің кітаптарының санын және философияны ұғу үшін не керек?», «Бірінші философия туралы», «Бес мән-мағына жөніндегі кітап» т.с.с. Әл-Киндидің онтологиялық көзқарастары Әл-Кинди болмыс мәселелеріне тоқталған кезде, екі субстанция жөнінде айтады. Бірінші субстанция – ол сезімдік заттар, оларды сан мен сапалық жақтарын зерттеу арқылы білуге болады. Субстанцияның сандық жақтарын сан жөніндегі ғылым зерттейді; екінші ғылым – сапалық үйлесімдіктерді, заттардың мөлшерлік қатынастарын салысты- рады. Заттардың сапалық жағын геометрия және астрономия ғылымдары зерттейді. Бұл ғылымдарды біз математика саласына жатқызамыз. Оларды игермей, адам субстанцияны білмейді. Соңғыны білмеген адам философияны білмейді. Философияны білмеген адамға екінші суб- станцияға жетуге жол жабық. Өйткені ол – тұрақты және өзгермейді… Әл-Кинди: «Адамзат өнерінің ішіндегі ең ғажабы – философия», – дейді. Оның мақсаты – заттардың шынайы табиғатын ашу, соның негізінде өзіміздің жүріс-тұрысымызды, іс-әрекетімізді анықтауымыз, сәйкестеуіміз керек. Ақиқатты ашу үшін себебін табу керек. Қайсыбір затты танудың себебі – ақиқатқа жету, өйткені болмыстағы бардың ақиқаты да бар. Ақиқат қажетті танылады. Ең ізгі нәрсе – бірінші ақиқат – Алла тағала жөніндегі ғылым. Бір денені табу үшін ең алдымен төрт сұраққа жауап беру керектігін айтады ойшыл. Ол бар ма? Ол не? Ол қандай? Себебі неде? 123 Әл-Кинди жағалай қоршаған болмысты Ай астындағы дүние санайды. Ал Айдың ар жағында әлемде ешқандай қозғалыс: дүниеге келу, кету, құру жоқ. Ол – тек қана жер бетіндегі болмысқа тән нәрселер. Бізді қоршаған болмыс өзгермейтін төрт элементтен: от, ауа, жер, судан, тұрады, тек солардан тұратын заттардың элементтері ғана азайып, көбеюі мүмкін. Адам дүниетанымының екі түрі бар. Біріншісі бізге жақын, бірақ мән-мағынадан алыста. Ол – сезімдік тану. Ол өне бойы өзгерісте, тұрақты емес, уақытша ғана өмір сүретін заттарды танумен байла- нысты. Оның сан жағы тұрақты емес: үлкейеді, кішірейеді, теңеледі, теңсізденеді. Оның сапа жағы да өзгерісте: ол өзіне ұқсайды, ұқсамайды, күшіне енеді, әлсізденеді… Осы өзгеріп жатқан дүниедегі заттардың бітімі қабылданады да, оны адам есіне, ақыл-ойына жеткізеді. Екінші танымның түрі мән-мағынаға жақын болғанымен, бізден алыс, ол – ақыл-ой танымы. Жеке материалдық заттар сезімдік қабылдауда ғана болады. Қос тұрақты мен текті алатын болсақ, оларды түйсіктер арқылы қабылдай алмаймыз, бірақ оларды ақыл-ойдың елегінен өткізуге болады. Қорыта келе, Әл-Кинди адамның дүниетану мүмкіншілігін мойындап, айнала қоршаған ортаны зерттеп, ғылымды дамытуға шақырады. Әл-Киндидің философиялық көзқарастарын ары қарай дамытып, Аристотельдің еңбектерін араб тіліне аударып, оған көлемді түсініктер жасап және өзінің философиядағы ерекше ойларымен тарихта қалып, философия тарихында «Екінші мұғалім» атағын алған Әл-Фараби болды. жүктеу/скачать 3.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|