Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы бiлiм министрлiгi а. Бектаев, Т. Турткулбаева

30 
Аз ба едi көрген аза пата-анаң да?! 
* * * 
Асып жүр амалдап шын бағаңнан, 
Нең қалды ендi алатын бұл ғаламнан?! 
Шықса мүйiз шығар-ау деп сен сұмға, 
аймандайғғып адалды былғағаннан!
Бұл шумақтар шынында да нағыз фәнилiктiң драмасын берудей-ақ берiп 
тұр. Бiрақ осы шумақтардың әлде бiреулерге жүгiне айтылуы жұмбақ күйiнде 
қалып қойған.
Поэзия әлемiне алғаш келген албырт ақындар көбiнесе аптапта аптыққан 
күйi суға секiргендей көзiн жұмып, ойланбастан қойып кетедi. Кейбiреулер 
су жұтып, қақалып-шашалып жатады, ендi бiреулер иiрiмге батып, 
кейбiреулер бiртiндеп өзiнше малтауды үйренiп, құлаштап жүзiп кетедi. 
Жағаға жандармен қайтадан ытқып шығатындар да аз емес. Ақындардың бәрi 
де өлеңге солай келген сияқты.
Ал өлең жырдың Жайығына өз мәнерiмен, өзiндiк ерен жолымен келген 
азғантай аяулы, ардақты ақынның бiрi – Ақұштап Бақтыгереева. Ол басқалар 
сияқты малтыққан да, шалдыққан да жоқ, өлең айдынында өзiн бiрден еркiн 
сезiндi. Өйткенi ол - өлең өлкесiнiң қанатты ақ шағаласы болатын. 
Ақұштап ақынның бүкiл шығармашылығын шолып шыққан адам оның 
жырларының ең басты екi тiрегiн байқар едi: ол - ақынның туған ел мен 
жерге деген ыстық махаббаты және қоғамдағы, өмiрдегi қиыншылықтар мен 
әдiлетсiздерге, Адам қолымен жасалған қиянаттарға қарсы күрескерлiгi. 
Оның алғашқы жарық көрген жыр жиағында әдеби қауымды елең еткiзген 
«Өрiмтал» атты өлеңiнен бастап-ақ оқырмандар А.Бақтыгерееваны нәзiк 
лирик ақын деп қабылдаған болатын. Дегенмен, оның осы лиризмiнiң 
өзегiнде бiр өжет қайсарлық аңғарылатын. Өйткенi оның әр өлеңiнде 
боямасызөмiр тартысты тағдыр жатқан едi.
Жұлқыса жер есiрiп, 
Майысқанмен сынбадың. 
Сыр айтпадың шешiлiп, 
Неше келiп тыңдадым. 
Қысты жеңiп, шуаққа 
Жайраңдаған кезiңде, 
Бойыңдағы қуатқа 
Қайран қалам өзiм де… 
Осы өлеңiнде тал-шыбықпен мұңдасқан өзi де өрiмтал ақын - қыз 
шыншыл да сыршыл қалпымен жүректерде бiрден ұялап қалды. Ақ бантиктi 
ақынның сол нәзiк қайсарлығы келе-келе үлкен күрескерлiкке, 
қайраткерлiкке ұласты. Сол балғын шақта жазылған «Даламның 
қарлығаштары-ай» атты өлеңдi де бей-жай оқу мүмкiн емес:
Кеудемдi жанап өттiңдер, 
Жүр едiм жырды бастамай, 
Азайып неге кеттiңдер, 
Даламның қарлығаштары-ай! 

31 
…Топтанып ұшқан үйiрiң 
Достардай едi-ау жаны iзгi
Адамнан кеткен мейiрiм, 
Сендерде қалған тәрiздi. 
Ақұштап Бақтыгерееваның жырларының өзiне тартар жұмбақ 
магнитизмi бар.Оның қыр-сырын ашуды әдебиет зерттеушiлерiне, маман-
сыншыларға қалдыра отырып, мен өз тарапымнан ақынның өлеңдерiнiң 
табиғат тамшысындай мөлдiр жаратылысын, өзен толқынындай ерке де еркiн 
үйлесiмiн, жан-жүрегiңе жетiп, жiлiгiңнiң майына дейiн жiбiтетiн ақ шуақтай 
симфониясын, бұлақтың сыңғырындай, жапырақтың сыбдырындай жанға 
жақын да беймәлiм әуенiн танып бiлу қай оқырманға да кәусар сезiм 
сыйлайтынын айтқым келедi.
Ол махаббат мақамын да өзгеге ұқсатпай, өзiнше, Ақұштапша 
жырлайды.
Махаббат тағы саған қайта оралам, 
Сен болшы тақырыбым қайталаған. 
Өмiр жоқ махаббатсыз, бақыт та жоқ.
Басқадай әңгiмем жоқ айтар оған. 
Ақ таңды сүю керек, нұрын күннiң, 
Ұната бiлу керек түрiн гүлдiң. 
Қыздары ғашықтықтан өлiп кеткен, 
Аңызын оқу керек бұрынғының. 
Жазғанмен махаббатты бұдан бұрын, 
Қорғауға соны тағы шығам бүгiн.
Жарын сүйе бiлмейтiн жасықтардың 
Елiн сүйетiндiгiне күмәндiмiн.
«Қыздары ғашықтықтан өлiп кеткен!». Екiнiң бiрiнiң аузына түсе 
бермес, қаламына орала бермес бейнелi жол. Мұнда қасiрет те бар шығар, 
бiрақ ол қалтарыста қалған. Қазақ қызына, оның махаббатына деген құрмет 
осындай-ақ болар. Айтқан серттен айнымас арда сезiмге, ұлттың кешегi ұлы 
махаббатына жыр жолымен қойылған ескерткiш секiлдi.
Қазақы әдет-ғұрып пен өнегенiң аясында тәрбие алған қыздың өзi сүйген 
жiгiттiң алтын басын ардақтап, бағалай бiлуi бүгiнгi фенимистiк заманда 
тосын естiледi.
Шырағымбысың,
Шынарымбысың, 
Қыранымбысың, 
Жыр әнiмбiсiң. 
Бәрi де сен бол, мен әйел болам, 
Өзiңе ғана ұнауың үшiн! 
Бұл да тек Ақұштапша ғана айтылған айшықты ойлар, айрықша дара 
шумақтар. Мұндай өлеңдер, жасырып-жабары жоқ, бүгiнгi саусақпен 
снарлық дарынды әйел-ақындардың кейбiрiнiң жiгiттердi кiлең жiгерсiз, 
жасық, ұсақ, күйкi тiрлiк иесi етiп көрсететiн адуын жырларынан гөрi адам 

32 
жанына жағыңқырайды. Жiгiттi ардақтағаннан ақын қыздың лирикалық 
кейiпкерi аласарып қалған жоқ, қайта өз бейнесi биiктеп, асқақтай түскен. 
Француз жазушысы Альфонс Каррдың «Жазушы әйел кiтаптың санын 
көбейткенмен, әйелдiң санын азайтады» деген сөзi бар. Бiрақ бұл сөз 
Ақұштап апайға жүрмейдi. Өйткенi ол ақын да, ана да бола бiлген 
асылдардың санатынан.
Анамын бөбегiн сағынған, 
Ақынның жыр болып, ағылған. 
Көңiлмiн екiге бөлiнген, 
Жүрекпiн екiге жарылған. 
Осы өлеңдi оқи отырып сүйсiнесiң, оқи отырып ерисiң. Ақындығына 
тәнтi боласың, аналығына басыңды иесiң. Бұл да болса өлең - сөздiң 
құдыретi. 
Шындығын айтсақ, бiздiң поэзиямыздың тұтас бiр қабырғасын 
қыздарымыз ұстай бастады десек, оған ешкiмнiң таласы бола қоймас. Сол 
топқа тағы бiр сөзi мен ойы нық ақындарымыз келiп қосылды. Олардың 
туындылары 2004 жылы жарық көрдi. Атап айтсақ, Ханбибi Есенқараеваның 
«Ай туады бозарып», Марфуға Айтхожинаның «Аққу жүрек», Фариза 
Оңғарсынованың үш томдық шығармалар жинағы (Астана, Елорда баспасы, 
2004), Маржан Ершуованың «Шырақ» атты жыр жинақтары жарық көрдi.
Өлең жолындағы небiр ащы да тұщы жолдардан өткен ақын – Ханбибi 
Есенқараеваның жолы ерекше. Бұл ақынның керек десе өлең-сөз құдiретiмен 
тасты иiтем десе иiтiп, одан от ойнатам десе оған да барып жүрген ақын. 
Бiрақ көкiреу үнемi айқара ашылып жүрмейтiндей, бұл жолы ақын айдың 
бозарып туғанына бас қойған сияқты. Өнегейiн ақ найзасын арқалаумен күн 
өткiзетiн жандар сирек кездесетiнi тағы бар. Бiр сәт олар да тұнжырап, 
мүлгiп ой құшағына қонақтау керек қой. Олай болса ақынның «Сексеуiл» 
деген өлеңiнен үзiндi көрейiк. 
.. Бағынбай балта-iрiңе, 

Ұйысып ойға шомғансың. 

Бiрiңдi ұрып бiрiңе 
 
Сындырар қолдар болғансың!
Байқағанға осы өлеңде бүкiл халқымыздың тағдыры жатқандай.
Таласы жоқ көрнектi ақындардың бiрi – Күләш Ахметова. Ақынның 
поэзиясы – үлбiреген дүниенiң үйлесiмдерiн көруден, танудан және 
көрсетуден, танытудан тұрады десек те болады. Қазiргi қазақ поэзиясындағы 
ақын Күләштiң даралығы да, ерекшелiгi де, iрiлiгi де - оның осынау 
болмысында. Көрнектi талантының көркейе түсетiнi де, ұлттық өлеңiмiздi 
көркейте түсетiнi де – үлбiреген дүниенiң үйлесiмдерiн өзi көрiп, өзi танып 
қана қоймайды, соны өзгелерге көрсетуден де, танытудан да әрқашан әдемi 
көрiнiс, әрқашан жемiстi өрiс тауып жататындығынан. Ақын құдiретi - өзiнiң 
танығанын өзгелерге қапысыз таныта алғанында. Күләш Ахметованың отыз 
жылға жуық шығармашылық жолында «Махаббат жылы», «Мейiрiм», 
«Бұлақтағы жұлдыздар», «Жасыл жағалау», «Ләйлектер қайтып келгенде», 
«Арғымақтар даласы», «Сен жанымда жүрсең», «Наурыз нұры» атты жыр 

33 
жинақтары мен жыр кiтаптарындағы өлеңдер мен поэмалардың, алуан-алуан 
лирикалық туындылардың баршасы дерлiк әртүрлi тұрғыдан әртүрлi 
өрнектермен, кiршiксiз мөлдiр сезiмдермен өмiршең де қарапайым ойлармен 
ширақ та шымыр жеткiзiледi. Бiр өлеңiнен үзiндi келтiрейiк: 
Менiң өлең өмiрiм –
Менiң үлкен сыбағам. 
ёлы майдан, ұлы алаң. 
Бар әйелдiң жеңiсiмен қуанып, 
Бар әйелдiң көз жасымен жылағам. 
Менiң өлең өмiрiм –
Менiң үлкен сыбағам. 
Өкiнемiн мынаған: 
Түнде оянып, ой жiбiне сөз маржан, 
Тiзген кезде көмек бердi кiм оған?.. 
Менiң өлең өмiрiм –
Менiң мәңгi үлесiм.
Бiресе мұң, бiресе үн… 
Қуанышым, махаббатым, қызығым. 
Қылдай үмiт, қымбат тiлiм, күресiм, 
- 
деген үш шумақты өлең көрнектi ақынның суеткерлiк дара болмысын 
қаншама драмамен, қаншама трагедиямен, қаншама оптимизммен жеткiзiп 
тұр емес пе?! Әлбетте, солай. Өйткенi оның өлеңдерiнен осынау болмысты 
көрмедiк, танымадық десек мүлде күпiрлiк, мүлде менмендiк, басырлық 
болар едi.
Тағы бiр тамаша ақынымыздың бiрi – 

жүктеу/скачать 1.27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: