А. Соловьева, Б. Ибраимова
Бұлшық ет ұлпасының сипаттамасы
жүктеу/скачать 5.1 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бұлшық еттің құрылысы
- Екібасты және үшбасты бұлшық еттер
- Бастың бұлшық еттері
| 144
Бұлшық ет ұлпасының сипаттамасы. Бұлшық еттер бұл шық ет жасу- шаларынан – миоциттердентүзіледі. Құ рылысы бойынша олар бірыңғай салалы және көлденеңжолақты (қаңқа және жүрек) бұлшық еттер бо- лып бөлінеді (8-суретті қара). Бірыңғайсалалыбұлшықеттерқуыс ішкі мүшелердің қабырғасын түзеді . Көлденеңжолақтықаңқабұлшықеттерікөлденең жо лақ тары бар жасушалардан тұрады. Көлденең жо лақ ты жүрек бұлшық еті жүректің негізгі массасын құрайды. Нақтырақ айтқанда, оның екінші қабатын – миокардты түзеді. Қуыс ішкі мүшелердің бірыңғай салалы бұлшық еттерісияқты жүрекбұлшықеті тірек-қимыл жүйесіне жат пайды. қаңқа бұлшық еттерінің құ рылысы. Тірек-қимыл жүйесі нің бұлшық еттері қаң қаны қоз ғалысқа келтіреді. Олар саналы түр де реттеледі. Көбінесе қаңқабұлшықеттерінің екі жағы буын ар қылы байланыс- қан көрші сүйек терге бекиді. Бұлшық еттер жиы рыл ған кезде қысқарады да, сүйектерді өзіне тартады. Осылай қаң қа бұлшық еттерді қозғалысқа кел тіреді. Бірнеше бұлшық ет қана өзгеше болады. Бұларға шеңберлібұлшықет (ауыз, көз) және мимикалықбұлшықетжатады. Мимикалық бұлшық еттің бір ұшы бас сүйекке, екінші ұшы теріге бекиді. Бұл бұлшық еттер эмоцияны – мимиканы білдіреді. Нағыз қаңқа бұлшық етте рі нің миоциттері ірі болады, сондықтан бұлшық ет талшықтары деп аталады. Бұл жасушаларды микроскоп- сыз көруге болады. Сендер піскен сиыр етінің жұқа талшықтарын көрген шы ғарсыңдар. Әрине, адамда ол жіңішке болады. Бірақ ұзындығы 10 см- ден артық болуы мүм кін. Бұл бір жасуша үшін өте көп. Сыртынан бұлшық еттер шандырмен (дәнекер ұлпалы қа бық шамен) қапталған (79-сурет). Бұлшық ет жасушалары – тал шық тары арасын- 1 2 4 3 6 5 7 79-сурет. Бұлшық еттің құрылысы: 1 – бұлшық ет талшығының қабықшасы; 2 – бұлшық ет талшығының шоғыры; 3 – бұлшық еттің жуан тал шықтары; 4 – бұлшық еттің жіңішке жіп тәрізді талшығы; 5 – оттекпен байытылған жақсы дамыған бұл шық ет талшықтары; 6 – май басып, нашар дамыған бұлшық еттер; 7 – сіңір Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 145 да қан тамырлары мен жүйке талшық тары болады. Қан тамырлары арқылы қан тасымалданады, ал жүйке талшықтары бұлшық еттердің жиырылу ын реттейді. Қаңқа бұлшық еттерінің ұшында берік дәнекер ұлпасынан түзілген сіңір орналасқан. Сіңір арқылы бұлшық еттер сүйектерге бекиді. Сіңір енжар, жиырылуға қатыспайды. Бұлшық еттер жиырылып, сүйектерді өзіне тартады. Бірақ босаңсыған кезде оларды итере алмайды. Осыған байланыс ты әрбір сүйекке 2 қарама- қарсы әрекет ететін ( антогонист-бұлшықет) бекиді. Олар бүгу және жазу болып бөлінеді. Мысалы, екі басты бұлшық ет (бицепс) жиырылған кезде қол шынтақтан бүгіледі, ал үш басты бұлшық ет (трицепс) жиырылған кезде қол шынтақтан жазылады (80-сурет). Бұлшық еттердің негізгі қасиеті жиырыл- ғыштық. Әрбір тітіркендіргішке бұлшық ет- тер жиырылып және босаңсып жауап береді. Ағзада бұлшық еттердің тітіркенуі орталық жүйке жүйесінің қатысуы арқылы жүзеге аса- ды. Орталық жүйке жүйесінен жүйкелер бойын- ша бұлшық еттерге импульс тер өтеді. Бұлшық еттер жиырылғанда көп мөлшерде энергия жұмсалады. 1 3 2 5 6 4 80-сурет. Екібасты және үшбасты бұлшық еттер 1 – иықты бүгіп, жиырылып қысқаратын екібасты бұлшық ет; 2 – үшбасты бұлшық ет; 3 – шынтақты бүгетін бұлшық ет; 4 – босаңсып ұзаратын үшбасты бұлшық ет; 5 – босаңсып ұзаратын екібасты бұлшық ет; 6 – шынтақ буынын жазатын бұлшық ет 10–3459 81-сурет. Бастың бұлшық еттері: 1 – маңдай бұлшық еттері; 2 – самай бұлшық еттері; 3 – көздің айналасындағы шеңберлі бұлшық еттер; 4 – ауыздың айналасындағы шеңберлі бұлшық еттер; 5 – шайнау бұлшық еттері; 6 – мойын мен кеудені қозғалтатын бұлшық еттер; 7 – желке бұлшық еттері Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 |