181
страктылы теориялық сипаттағы жорамал ғана. Оны мəселенің
теориялық талдаудың бір мүмкіндігі деп қана қабылдауға бола-
ды. Ниеттерді
алътруистік, эгоистік, жақын жəне алыс, жалпы
жəне жеке, қоғамдык; маңызды, жеке адамдық жəне т.б., т.с.с.
бөлуге болады.
Сондай-ақ ниеттерді саналы жəне санадан тыс
(құмарту), түсінілетін жəне кез келген іс-əрекеттік, оның ішінде
оқу əрекетіндегі ниет деп бөлуге болады. Мəселен, А.Н. Леонтьев
ниеттерді түр-түрге бөле отырып, мектеп өмірінен, оқу-тəрбие іс-
əрекетінен мысалдар келтіреді;
оқушы жақсы оқудың, кейіннен
сауатты жəне қоғамға, отанға пайдалы жоғары дəрежелі маман
болу керектігін түсінеді. Дегенмен нақты жағдайда басқа ниетті,
мысалы, ата-анасының көңілін қалдырмау немесе екілік алмауды
жетекшілікке алады.
Ниеттердің алғашқысы – түсінушілік мотиві, ал екіншісі –
нақты əрекетті жүзеге асыруы. Оқу ниеттерінің нақты жүйесін
дəйекті түрде ұсынған П. Я. Гальперин. Оның пікірінше, оқу
іс-əрекетінде ниеттің нақты үш типі іске асырылады. Олар
«іскерлік», «жарысушылық» жəне «танымдық» ниеттері. Оқу
іс-əрекетінің ішкі ниеті танымдық қызығу. Оқу іс-əрекетіндегі
маңызды компоненттің бірі – мақсат қоя білу. Оны субъекті (адам)
өз алдына нақты əрекетпен байланысты түрде қарап, орындап іске
асыру үшін əрекеттенеді. Ниеттің кез келген түрін индивид өзінің
іс-əрекеті арқылы қанағаттандыратын болады. Ал
мақсат қою
да сол адамның іс-əрекетінің белгілі нəрсені қанағаттандыруға
бағытталуы деп саналады. Басқаша айтқанда, іс-əрекеттің
мақсаты, соның ішінде оқу əрекетінің мақсаты да, субъектінің ба-
сында туған идея. Сол идея болашақта жүзеге асырылуға тиісті
іс-əрекет нəтижесі.
Кез келген іс-əрекетті бастаудан бұрын оның нəтижесін адам
ойша пайымдап алады. Ондай пайымдаулар кейде анық жəне
айқын немесе аморфты, көмескі сипатта болуы мүмкін.
Егер мо-
тив ретінде
танымдық қызығу болса, онда оқушының алға қойған
мақсаты анық та айқын болатыны түсінікті, себебі ол неге қол
жететінін біледі. Ал егер мотив оқу үдерісінің сыртында жатса,
(іскерлік немесе жарысушылық), онда анықтық та болмайды.
Соның нəтижесінде саналы оқу, болашақ кəсіптік іс-əрекеттің та-
бысты болуы үшін «іске пайдалы» ғылыми əдебиетті тиянақты
өз бетімен оқу да болмайды. Оқу іс-əрекетінде, мотивтелген
182
танымдық қызығу, саналы түрде
алға қойған мақсат ретінде
əрқашанда, теориялық тұрғыдан алынған білімді іс жүзінде пай-
далана білу іскерлігі болады.
Іс-əрекеттің
психологиялық
құрылымының
Достарыңызбен бөлісу: