Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
сыр да туды, оған И. Грозныйдың «Қазан қаласын өзіне қаратып алуы себепші болды», – деген пікіріне бай- ланысты М. Ғабдуллин мен Б. Кен - жебаев өз көзқарастарын біл ді- реді. Жырда кездесетін жер-су, қа ла аттарының белгілі бір тарихи дә уірдің белгісі бола бермейтінін, батырлар жырының сюжеті өмір шындығына, тарихи уақиға негізін де туғанмен жыршы-жыраулар та рихи фактілерді өз қалауына сай пай даланатынын сөз етеді. Авторлар жырдың қазақ фольклорындағы орны, сюжеттік- композициялық, образдық, тіл көр- кемдігі жайында сол кезеңдегі ғы- лыми-зерттеушілік ой-пікір үшін тың топшылаулар жасайды. «Едіге» жырын көп нұсқалығына орай салыстыра қарап, әр нұсқасына сай пайда болу кезеңін анықтау Б. Кенжебаев пен Қ. Жұмалиевтің мақалаларының басты мақсаты бол - ған. Сол секілді жырдың құры лы- сы мен тіліне, образдық сипатта- рына барлау жасалған. Бірақ, бұл мақалалар әр жырды жеке қа рас- тыруда алғашқы ізденістер, алғашқы қадамдар болғандықтан халықтық сипаттарын танытуда ғылыми те- реңдігі әлі жетіспей жатты. Сонымен қатар, тексеріліп отырған жырдың мазмұнына көбірек көңіл аудары- лып, айтылған пікірді дәлелдеу мақ- сатында мазмұндап кету мен мысал ретіндегі үзінділердің мол келтірі- луі осы мақалалардың көбіне ортақ кемшілік болды. Қазақ ауыз әдебиеті үлгілерінің ғылыми толық классси- фикациясы жасалып жүйеленбеуі де осы мақалаларға өз әсерін тигізді. С. Мұқанов «Батырлар» жы- рына жазған «Батырлар жырының орны» атты алғы сөзінде эпикалық жырлар ды халық поэмалары деп атап, әдеп-ғұрыптан туған поэма- лар, ерлік, батырлықтан туған жорық поэмалары, айтыс поэмалары деп үшке бөліп, батырлар жыры мен лиро-эпостық жырлардың жанрлық ерекшеліктері мен композициялық, сюжеттік ұқсастықтарын салыс тыра отырып, олардың халық шығар- машылығындағы орнын анықтауға ұмтылады. Айтыстар туралы ешбір сөз қозғамай батырлар жыры мен тарихи жырларды тұтастыра қарас- тырған. «Бекет батыр», «Исатай-Ма- хамбет», «Сәтбек батыр», т.б. жырлар ауызға алынды. Алғы сөз авторы сол кездегі фольклористика ғылымына үш түрлі өзіндік ой-пікір қосты. Біріншіден, эпикалық жырлар дың тәрбиелік мәні, яғни патриоттық, эстетикалық, адамгершілік тәрбие бе рудегі маңызына, жас ұрпақтың Ота нын, туған жерін, халқын сүюге тигізетін әсеріне көбірек көңіл аудар- са, екіншіден, батырлар жыры қазақ елінің әлеуметтік өміріне сай тарихи төрт кезеңге байланысты туған ды- ғын атап көрсете келіп, әрбір кезеңге жататын батырлар жырын топтас- тырады. Үшіншіден, алғы сөзде және Ре по зи то ри й К ар ГУ |