Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
халықтық сипа ты на сай түсіндіре отырып, образ дық сю жеттік-ком по- зициялық көр кем дік ерекшеліктерін ұтымды қарас тырса, Б. Кенжебаев ауыз әдебие тіндегі прозалық үлгі- лердің халықтың әлеуметтік өмірі, тұрмыс тіршілігіндегі мәні халық по- эзиясынан ешбір кем болмағанына көңіл аударады. Осы екі автор да фольклористика ғылымында көп ай- тылып жүрген «ауысып алу тео рия- сына» байланысты ой қозғай келе, қазақ ертегілерінің басқа ха лықтар ертегілеріне сюжеттік ұқсас тығы мен композициялық жақын дығын тү сін- діруде сол кездегі маркс тік-лениндік әдіснаманың талабын басшылыққа алады. Бір елдің фольклорлық мұра- лары өзге бір халықтың фолькло- рымен салыстырғанда кездесетін көп теген ұқсастықтар тілдері жа- қын, тарихи аралас елдерде ғана емес, бір тұқымдас тілге жатпайтын, территориялық шалғай жатқан ха- лықтарда да кездесетінін нақты мы- салдар мен дәлелдей келе екі себебін ашады. Бірі – шаруашылық, қоғамдық- әлеуметтік, салт-саналық дәрежесі бірдей ұқсас дәуірді бастан кешуі болса. Екіншісі – бір елден екінші елге ауыз екі тарап, сол екінші елдің халықтық, ұлттық ерекшеліктерін бойына сіңіре отырып, төл тумасы саналып кеткен ертегілер. Автор- лар ертегілердің қазақ фольклорын- да алатын орнын анықтай келе, оны типологиялық жақтан зерттеу қажеттігіне орай соны пікірлер біл- дірген. Халық шығармашылығының бас- қа жанрлары да жеке ғылыми сөз бо- лып зерттеле бастады. М. Әуезов тің, Б. Кенжебаевтың, С. Мұқановтың, Б. Шалабаевтың мақалалары жұм бақ, аңыз-әңгімелер, айтыс, тұрмыс-салт жырлардың жанрлық ерекшелік тері мен табиғатына, ауыз әдебиетін дегі орны мен халық өміріндегі мәні- не арналған тың зерттеулер болды. М. Әуезов жұмбақтардың шығу та- рихын елдің, жас ұрпақтың логика- лық ойлау қабілетін дамыту, тез ойлап тапқырлықпен жауап беруге тәрбиелеу мақсатында туғанын және көбіне поэзиялық үлгіде келіп, ұйқас, буын санының сақталуын ғылыми тұрғыда дәлелдеген. Б. Кенжебаев аңыз-әңгімелерді же ке жанр ретінде тексерудің ғылыми қажеттілігін Қорқыт туралы аңыздар төңірегіндегі ой арқылы өрбітіп, бұл аңыздардың түркі халықтарына ортақ болу себебін әр елдегі нұсқаларына сай салыстыра қарайды. С. Мұқанов әр қилы еңбектерде, мақалаларда айтылып, бір жүйеге тү- сіп жіктелмеген, әр түріне жеке ғы- лыми талдау жасалмаған қазақ халық поэзиясының озық үлгісі – айтысты терең зерттеп көлемді мақала арна- ған. Осы мақала кейін жарық көрген 1942 жылғы «Айтыс» жинағына ал- ғы сөз ретінде басылды. С. Мұқанов Ре по зи то ри й К ар ГУ |