Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж



Pdf көрінісі
бет114/441
Дата16.05.2023
өлшемі3.59 Mb.
#473784
түріОқулық
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   441
Okulik XX kazak adebiet

ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
сақтықтарды осы 1939-1941 жыл да-
ры жазылған мақалалардың көбін-
де кездесетінін ескеретін болсақ, 
С. Мұқановтың алғы сөз ретінде жа-
зылған бұл мақаласы эпикалық жыр-
лардың жанрлық тарихи сипаттары 
мен әдебиеттегі орнын белгілеуде 
фоль клорлық мұраны жариялау, зерт-
теу жолында фольклористика ғылы-
мына өзіндік үлесін қосты.
Батырлар жырының туу не гіз-
дерін, халықтың тарихына қарым-
қатынасын терең зерттеп бірнеше 
еңбектер жазған Ә. Марғұланның 
«Халық жырын туғызған мотив-
тер» атты мақаласы соны пікірлер 
көтеруімен құнды. Халық шы ғар-
машылығының, оның ішінде ертегі, 
жырлардың бостан-босқа туа сал-
майтынын, халықтың тұрмыс-тір-
шілігінде ерекше орны бар әдеп-
ғұрып, салт-сана белгілері мен тари-
хи оқиғаларына қатысты мотивтердің 
әсері, эстетикалық рөлі болғанын 
ғылыми дәлелдейді. Бұл мотивтерді 
халықтық әлеуметтік өмірмен тығыз 
байланыста қарай келіп, олардың 
бірнешеуін атап көрсетеді. Автор не-
гізгі мотивтер деп: а) бейбіт тұр мыс, 
еркін өмірді аңсау, ә) әдет-ғұрып, 
салт-сана жолын ұстау (тұрмыс-салт 
жырларын туғызатын мотивтер. – 
Ж. С.), б) төрт түлік мал, в) ел қорға-
ны ерлерді сүю, мадақтау, г) ел бас-
шысы, ақылшы қарияларды құрмет-
теу, ғ) ер анасы әйелді ардақтау
д) ғашықтық, сүйіспеншілікті дә-
ріптеу, е) өлеңге, өнерге деген құш-
тарлық және тағы басқаларды атап, 
халық поэзиясының әр түрінің шы-
ғуының негізгі себептерін ашады. 
Бұл мотивтердің халық поэзиясын 
жанрлық табиғатына сай зерттеу 
жүргізуде әр шығарманың халықтық 
сипатын ашудағы маңызын нақты 
көрсетеді. Сол сияқты жыр мен 
ертегінің сюжеттік ұқсастығы олар-
ды айтушыға, жырлаушыға байла-
нысты болғанын, батырлық ерте-
гіні жыршы-жырау эпостық жырға 
қалай айналдырса, эпостық жырды 
ертегішілер ертегіге солай өзгертіп 
жібере алатынын нақты мысалдар-
мен дәлелдей келіп, «кейбір жыр 
түрі уақыт өте келе ұмытылып, қара 
сөзбен айтылатын ертегіге айналуы 
мүмкін», – деген пікір білдіреді.
Ғылыми зерттеу мақалалардың 
негізгі нысанасына айналған ауыз 
әдебиетінің бір көлемді саласы – ер-
тегілер. Е. Ысмайыловтың, Б. Кен-
жебаевтың т.б. мақалаларында ерте-
гілер халық шығармашылығының 
аса бай мұрасы ретінде қаралып, 
жанрлық сипаты мен тақырыптық-
идеялық, мазмұндық жағынан бір-
неше түрлерге жіктеледі. Әр түрін 
бір-бірінен салыстыра отырып ерек-
шеліктерін, халық өмірінің айнасы 
болғанын, яғни халықтың арман ті-
легі, қиялы, тұрмыс-салты, әлеу мет-
тік-эстетикалық көзқарасы се зі ле тіні 
жүйелі баяндалады. Е. Ис ма йылов 
қазақ ертегілерінің шы ғу себептерін 
Ре
по
зи
то
ри
й К
ар
ГУ


131


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   441




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет