Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
жасайды. «Тұрпайы социологизм» теориясының сол кездегі ғылыми- зерттеушілік ой-пікірдегі зиянды көз- қарасын сынап, орыс әдебиеттану ғылымындағы жаңа бағыттан үй- ренуді ұсынады. Ақынды шыққан тегіне қарап емес, творчествосының идеялық бағыттарына, жыр еткен әлеуметтік тақырыптарына қарап ба- ғалаудың қазақ әдебиетінің тарихына ғана емес, қазіргі көркем әдебиетіне тигізетін пайдасын баса айтады. «Орыстың бұрынғы жазушы- ларында Достоевский мен Феттен оң пікірлі жан өтпейді. Осы күнде оларды далаға тастап отырған жоқ. Ақсүйек Тургеневті осы күні қалай дәріптен отырғанды, Пушкин, Тол- стойды қалай құрметтейтінді ақын Сәбит жақсы білу керек. Осылардың жақсы жағын марксшіл сын, сын- шылар көрсетіп отыр. Орыстар ес- кі жазушыларының, ақындарының жаз ғандарын таңдап алып басып жат қанда, бізде кең бұқарашылдық рухында жазылған кітаптардың ба- сылғанына Сәбит неге ренжиді. Қазақ әдебиетіне тойып секіретін күн әлі туған жоқ» [44]. Автордың бұл пікірінде сол дәуірдегі әдеби өмір- дің шындығы, қазақ әдебиеттану ғылымының маркстік-лениндік ме- тодология бағытына бой ұрудағы ізденістері мен «тұрпайы социоло- гизм» теориясына қарсы күресінің шындығы жатыр. Қ. Кемеңгерұлы көркем әдебиет- тің тарихи даму жолы, әр түрлі әдебиет ағымдары болатыны туралы қазақ әдебиеттану ғылымының туу кезеңі үшін тың ойларды қозғай келе, классикалық мұраны «марксшілдік жолмен дұрыс-бұрысын сынға алу керек» деген қорытындыға келеді. Осы мақалаға үн қоса «Екеудің» (А. Байтасов пен Д. Ысқақов) ой- пікірі жарияланды. Авторлар өт- кендегі қоғамдық құрылыс пен қа- зіргі дәуір шындығының көркем әдебиетте суреттелуін айта келіп: «кейбір жазушылар романтизмге, символизмге айналдырып отыр. Кей- бір жазушылар ұран мен үгітке не «жалаңаш порнографияға» айнал- дырып отыр. Осы күнге дейін реа- лизммен жазылған Бейімбет өлеңде- рі (мұның да біразы – үгіт, насихат, ұран) шын реализмнен қоныс теп- пеу себебі не?» деп мәселе қоюының өзі сол кездегі ғылыми-теориялық ой-пікірдің өсу дәрежесін көрсетуге көрсеткіш болғандай. Шынында да, 1920 жылдары романтизм, симво- лизм ағымдары жайындағы пікірлері мен социалистік реализм принципте- рін игеру барысында көрінген фу- ту ризм, натурализм бағыттарының кей бір белгілері туралы қазақтың ғылыми-зерттеушілік ойларының сол кездің өзінде айтылуын ғылыми жақ- сы қадам деп бағалау керек. 1920 жылдардың екінші жарты- сындағы пікірталаста қазақтың көр- Ре по зи то ри й К ар ГУ |