49
Һорау һөйләмдәрҙә һорауҙы белдергән махсус грамматик саралар ҙа бар. Мәҫәлән, бындай
һөйләмдәрҙә һорау киҫәксәләре ҡулланыла:
Бабай, атыңды туғарайыҡмы? («Кәмһетелгәндәр»).
Сәғүрә
еңгә уның яғына көскә башын бороп: – Ҡыҙыҡайым, бәпесем, ауырып киттеңме әллә? – тип һораны
(«Кәмһетелгәндәр»).
– Килдегеҙме, ҡыҙҙарым? – тине Шәһит бабай («Кәмһетелгәндәр»).
Хәл-ваҡиғаның ҡасан, ҡайҙа, нисек, ни рәүешле, кем ҡатнашлығында башҡарылыуын һ.б. асыҡларға
теләгәндә һорау алмаштары бик актив ҡулланыла. Мәҫәлән:
– Ниңә оло кешене үсекләйһең? – тип
шыбырланы Сәғүрә еңгә. – Үсегеп килмәй ҡуйһа, мине кем ҡарар? («Кәмһетелгәндәр»).
Ҡайҙа
ҡабаланаһың? («Емеш»).
Ниңә алып сыҡманың? («Оло Эйек буйында»).
«Эй-й, Байрас, ниңә һин бында,
Ырымбурға, килмәнең икән?» («Емеш»).
– Тик ҡасан ғына үҫеп, ҡул араһына инер һуң ул?!
(«Кәмһетелгәндәр»).
Һорау һөйләмдәр төп һорау һәм риторик һорау һөйләмдәргә бүленә. Төп һорау һөйләмдәргә үрҙәге
миҫалдарҙы килтерергә мөмкин.
Риторик һорау һөйләмдәр хәҙерге башҡорт телендә семантик йәһәттән бик күп төрлө. Риторик һорау
һөйләмдәрҙең семантик үҙенсәлектәрен был мәҡәләлә Зәйнәб Биишеваның «Яҡтыға» трилогияһы
миҫалында (Емеш. Роман. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990. – 496 бит; Кәмһетелгәндәр. Роман.
Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990. – 432 бит; Оло Эйек буйында. Роман. – Өфө: Башҡортостан
китап нәшриәте, 1990. – 288 бит) ҡараныҡ.
Риторик һорау һөйләмдәр әҙәби әҫәрҙәрҙә, шул иҫәптән «Яҡтыға» трилогияһында йыш осрай. Бындай
һөйләмдәр мәғәнә яғынан хәбәр һөйләмдәргә лә яҡын була:
Ҡарасы, ҡайһы арала был болот ҡалҡып
Достарыңызбен бөлісу: