Білім алушыларды тәрбиелеуде қҰндылықҚа бағытталған тәсілді жүзеге асыру бағдарламасы

7 
 
Ата-аналарды аксиологиялық көзқарастар және ата-аналар мен 
педагогтердің қарым-қатынастарының бірлігі арқылы мектептің білім беру 
процесіне тарту бүгінде қазақстандық тәжірибе мен әлемдік практика үшін 
өзекті болып отыр. Отандық және шетелдік білім беру тәжірибесінің ең жақсы 
үлгілері сөзсіз мынадай фактіні көрсетеді: білім беру саласындағы кез-келген 
жетістіктерде ешқандай күш пен қамал болмайды, егер олар біртұтас 
педагогикалық негізге – рухани, жоғары адамгершілік сипатқа ие. Мұндай 
тәрбие ұлттық құндылықтар мен дәстүрлерге сәйкес жүзеге асырылуы керек 
екені анық, өйткені «отандық идеялар мен дәстүрлерге негізделген білім 
әрқашан ұлттық даму міндеттеріне жауап береді» [1]. 
«Отбасы - орта мектеп» жобасының тақырыбы мен идеяларын 
өзектендіру тұрғысында мектеп пен отбасының өзара әрекет дәстүрлерін 
зерделеуді және тиімді халықаралық және қазақстандық тәжірибені республика 
мектептеріне біріктіруді жүргізген орынды. 
Жапония тәжірибесі. Жапониядағы мектеп үш кезеңге бөлінеді:
1. Бастауыш мектеп (1-6 сыныптар) – сёгакко. 2. Орта мектеп (7-9 
сыныптар) – тюгакко. 3. Жоғары мектеп (10-12 сыныптар) – котогакко. Жалпы, 
Жапонияда білім келесідей құрылады: бастауыш мектепте 6 жыл, орта мектепте 
3 жыл және жоғары буында 3 жыл. Содан кейін университетте 4 жыл, бұдан әрі 
ұзартылған білім. Жапондықтардың пікірінше, мектеп - жалғыз білім ошағы 
емес. Бұл рөлді отбасы мен қоғам бөлісуі керек. Сондықтан эстетикалық, 
зияткерлік және адамгершілік тәрбиенің отбасылық моделі үйде оқыту 
формасы ретінде қолданылады (дзюку). Мектеп бастапқы нүктеге айналған 
және әрі адамды өмір бойы білімін жалғастыруға бағыттай отырып, бастапқы 
рөл атқарады.
Орта мектепте ата-аналардың білім беру процесіне қатысуы өте жақсы 
деңгейде. Бұл дәстүр мектепке дейінгі балабақшадан басталады, онда ата-
аналардың бала тәрбиесіне үнемі қатысуы және белсенді қатысуы талап етіледі. 
Мектепте оқушылар мен олардың ата-аналарына жеткілікті көңіл бөлінеді.
Бүгінгі таңда, тарих кезеңінде өткен табиғи ресурстардан айырылған ел 
өзінің жалғыз байлығы – адами капиталға сүйенуі мүмкін. Осыған байланысты 
мектептерде балалардың өмірге деген сүйіспеншілігі мен өмір сүруге деген 
ынтасы дамуы үшін эмоционалды тәрбие күшейтіледі. Ең алдымен, мектепте 
жайлы атмосфера құрылуы керек. Ол үшін барлық оқу пәндерінің мазмұнын 
гуманизм, мейірімділік, әділеттілік, жанашырлық идеяларға толы болуы керек 
(осыған байланысты педагогикалық құжаттар үшін жаңа термин кеңінен 
қолданылады – «кокоро», бұл «жақсы жан» дегенді білдіреді). Оқу орнының 
барлық жағдайы балаларға қуаныш сыйлап, оларды уайым-қайғыдан қорғауы 
тиіс. Эмоционалдық тәрбие процесіне әкелердің қатысуын жұмылдырады. 
Дәстүрлі жапон қоғамында әкесі жүз пайыз жұмыс істеуі тиіс 
болғандықтан бала тәрбиесіне қатыспады. Ал, қазір балалармен спортпен, 
бірлесіп тамақ дайындаумен, үй тапсырмаларын орындаумен және т.б. белсенді 
айналысатын әкелер сәнге айналған. Осы стандартқа сәйкес келмейтін әкелерді 
өткен ғасыр адамдар – аутсайдерлер деп есептеле бастады.

8 
Бүгінде мектеп бағдарламасында қыздар ғана емес, ұлдар да отбасылық 
өмірдің негіздері туралы білім ала алатын жаңа пәндер енгізілген. 
XX ғ. жаһанданудың сын-тегеуріндері жағдайында Жапония отбасы мен 
мектепті дәстүрлі ұлттық құндылықтарға, Отанға деген сүйіспеншілікке және 
ғасырлар бойы жинақталған рухани-адамгершілік тәрбие тәжірибесіне 
бағдарлауға дайындығын көрсетті. Бүгінгі таңда отбасы мен мектептің өзара 
әрекеті негізі құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған жүйелі моральдық 
тәрбие бойынша жұмыс болып табылады. 
Отбасы мен мектеп мынадай жағымды құндылықтарды қалыптастырады: 
өмірге деген құрмет және оның ұлылығын сезіну; үйлесімділікке ұмтылу; 
табиғатқа деген құрмет; патриотизм; Отан тарихына, дәстүрлеріне құрмет және 
дәстүрлерге адалдық; ата-бабаларға деген сүйіспеншілік және олардың 
өсиеттеріне адалдық; кіші Отанды құрметтеу; дәстүрлі діни нанымдарға 
құрметпен қарау; діни төзімділік; басқа халықтардың мәдениетіне құрмет; 
адамгершілік; бейбітшілік; ізгілік; адалдық; ар-ождан; мейірімділік; жоғарғы 
билікке құрмет; ұлдар; отбасы мүшелерін құрметтеу және үлкендерді сыйлау; 
мұғалімдерді құбылыс ретінде құрметтеу; үлкендерге мойынсұну; ризашылық; 
заңға адалдық және қабылдау; тәрбиелілік; тектілік; еңбекқорлық; адалдық; 
сергектік; ұжымшылдық; қоғамдастық; достық; белгілі бір топқа (сыныпқа, 
мектепке, клубқа және т. б.) жататындарды құрметтеу; қоғамдық мүдделердің 
жеке адамдардан басымдығы; шынайылық; жанжалсыздық; әділеттілік; 
жауапкершілік; ұстамдылық; үнсіздік; әзіл сезімі; сақтық; сыпайылық; 
әдептілік; жоғары төзімділік; өзін-өзі бақылау; тәртіп; ерік-жігерді 
шоғырландыру қабілеті; батылдық; табандылық; адалдық; міндет сезімі; 
эстетикалық сезімталдық; күнделікті өмірге эстетикалық сұлулық әкелуге деген 
ұмтылыс; тәртіпке ұмтылу; өнерге деген сүйіспеншілік; музыкаға интуитивті 
ену; психикалық тепе-теңдікке ұмтылу; өзін-өзі тану және өзін-өзі ойлау; өзін-
өзі жетілдіруге және ішкі рухани жұмысқа деген ұмтылыс; жоғары 
практикалық бейімделу [2].
Мектеп отбасының әлеуетіне сүйенеді, онда ұлттық сипаттағы ең жақсы 
қасиеттерді тәрбиелеу кішкентай жапондықтардың өмірінің алғашқы 
жылдарынан басталады. Екі-үш жасар бала дәстүрлі өнер элементіне, табиғат 
сұлулығына дәстүрлі ғибадат етуге қатысады (мысалы, бүкіл отбасының 
табиғатқа, гүлденген сакураны немесе тастар бақшасын тамашалау үшін 
шығуы), бүкіл отбасының Жапониядағы біршама және тіпті кішкентай 
балалардың арнайы ұлттық костюмдерін киюді қажет ететін ұлттық 
мерекелерге қатысуы, ұлдар мен қыздарға арналған арнайы ұлттық мерекелер, 
үлкен тәрбиелік әлеуеті бар баланың ғибадатханаға алғашқы сапарының 
отбасылық мерекесі. Бұл мерекелер балалардың ұлттық мәдени дәстүрлер 
әлеміне енуінің эмоционалды және эстетикалық жарқын формасына айналады. 
Отбасы мен әлеуметтік жүйе, білім беру ұйымдары, мемлекеттің ресми білім 
беру саясаты арасындағы тәрбие іс-әрекетінің мақсаттарын құндылықты-
семантикалық үйлестіру бала үшін қаншалықты қолайлы екенін айтудың қажеті 
жоқ. 

9 
Қоғамның өзгеруі (гендерлік қайта құру, ерлі-зайыптылардың жұмыс 
басты болуларына байланысты уақыттарының жетіспеушілігінен баланың 
тәрбиесіне аз уақыт бөлулері) Жапонияда білім беру мен тәрбие саласына әсер 
етті. Осыған байланысты мектеп білім беру функциясын алмастыра бастады. 
Ол адамгершілік құндылықтар мен қарым-қатынас дағдыларын игерудің негізгі 
орнына, мінезді қалыптастыру ортасына айналды. 
Жапон мектептеріндегі тәрбие мен білім ажырамас компоненттерінің бірі 
және бір-бірімен қатар жүзеге асырылады. Білім беру пәндері өткізіледі, онда 
әр пәннің бағдарламасы моральдық компонентті қамтиды. Мектеп кестесіндегі 
моральдық-этикалық тәрбие пәні міндетті пән ретінде оқытылады. Оны сынып 
жетекшілері жүргізеді және оны басқа пәнмен ауыстыруға рұқсат етілмейді. 
Болашақ мұғалімдер университетте оқыту әдістемесі оқытылады, студенттер 
моральдық тәрбие курсынан өтеді. Адамгершілік тәрбиесі – бұл білім 
алушылардың барлық жас санаттары үшін адамгершілік тәрбиесінің 
мақсаттары, міндеттері мен құралдары анықталған бағдарламалардың жүйелік 
кешені. Бұл кешенге бастауыш мектепке арналған мінез-құлықтың негізгі 
ережелерін оқыту» (1-2 сыныптар), «Күнделікті өмірде қоғамдық мінез-құлық 
нормаларын сақтау» (3-4 сыныптар) бағдарламалары, сондай-ақ 1-сатыдағы 
міндетті орта мектепке арналған «Лайықты өмір сүру қажеттілігін түсіну 
туралы» бағдарламалық материалдар кіреді. Ерекше «Адамгершілік сағаты» 
ретінде қолданылатын сабақтарда және басқа да іс-шараларда мұғалімдер 
тәрбиенің әртүрлі құралдары мен әдістерін қолданады: эссе жазу, балалар 
спектакльдері, экскурсиялар, поэтикалық шығармаларды оқу, рухани-
адамгершілік әңгімелер, аудио жазбаларды тыңдау, телешоулар мен 
бейнематериалдарды қарау және т. б. 
Мектеп үнемі тапсырмалардың орындалуын, мінез-құлықтың белгіленген 
режимінің сақталуын бақылау мақсатында отбасымен үздіксіз байланыста 
болады. 
Жапон мектебіндегі тәрбие жұмысына бүкіл педагогикалық процесс 
бағынады. Сабақтан кейінгі тәрбие жұмысы ерекше маңызға ие (түрлі 
үйірмелер, факультативті сабақтар, экскурсиялар, клубтық іс-шаралар 
(бастауыш мектептің 4-ші сыныбынан бастап кестеге енеді және т.б.). Білім 
алушылар еңбекке дағдыланады (үй-жайларды тазалау ұйымдастырылады). 
Мектептегі білім беруде еріктілік ерекше орын алады. Балалық шақтан 
балаларды ізгілікке үйретеді, дербестік және қайсарлыққа дағдыландыра 
отырып еңбеке тартады. 
Қазіргі жапон мектебі үшін мемлекеттік білім беру стандартында басты 
мақсаттар ретінде мыналар көрсетілген: адамның қадір-қасиеті мен өмірдің 
ұлылығын құрметтеуге ықпал ету, бірегей дәстүрлі мәдениеттің лайықты 
мұрагерлерін тәрбиелеу, адамдарда жоғары адамгершілік қасиеттердің дамуына 
ықпал ету; демократиялық қоғам мен мемлекетті қалыптастыруға және 
дамытуға дайын, тәуелсіз шешімдер қабылдауға және бейбіт халықаралық 
қоғамдастық құруға үлес қосуға қабілетті адамдарды тәрбиелеу. Жапониядағы 
барлық болашақ мұғалімдер білім беру теориясы мен әдістемесін терең 
зерттейді, нәтижесінде олардың барлығы, ең алдымен, кәсіби тәрбиешілер 

10 
болып шығады. Мұғалімдер дәстүрлі пәндік оқытудан басқа, мұқият әзірленген 
мінез-құлық 
технологиялары 
арқылы 
оқушылардың 
мінез-құлқын 
қалыптастыруға, оларды жапондық ұлттық модельде қабылданған мінез-құлық 
нормаларын үйретуге бейімделген. 
Жалпы білім беретін мектептерден басқа Жапонияда ұлттық сипаттағы 
жағымды 
қасиеттерді 
тәрбиелеу 
миссиясын 
дәстүрлі 
мәдениеттің 
сабақтастығын мақсатты және дәйекті қорғайтын көптеген шығармашылық 
білім беру ұйымдары, сондай-ақ жеке студиялар, шай рәсімі, кескіндеме, 
икебана және т.б. өнер мектептері атқарады. 
Жапон әдет-ғұрыптары мен білімі қыздардың, болашақ әйелдер мен 
аналардың мінезін тәрбиелеуге ерекше талаптар қояды: шай рәсімінің өнері, 
икебана, дәстүрлі билер – мұның бәрі қыз баланың өміріне бала кезінен еніп, 
оларды ғасырлық даналықтың нұрымен толтырады және жапон әйелдері 
өмірінің соңына дейін бірге жүреді. Жапондар жан-жақты тәрбиеленген қыз 
балалар мен бойжеткеннің рухани сұлулығы – бұл ұлттың жақсаруына, 
физикалық және рухани сау балалардың дүниеге келуінің негізі екендігін және 
жақсы тәрбиеленген ана ғасырлар бойғы құндылықтарды баласына жеткізу 
арқылы оның болашағына мән беретіндігін жақсы түсінеді.
Жапон мектебінде және отбасында өзін-өзі тәрбиелеу мен өзін-өзі 
жетілдіру жеке тұлғаны тәрбиелеудің орталық буыны болып табылады. 
Адамның рухани дамуының негізгі құралы – еңбек және ерікті шоғырлану 
жапондардың ұлттық сипатының ажырамас бөлігі. 
Жапон қоғамында отбасы мен мектептің: отбасы тәрбиесінің маңызды 
бірлігі, мұғалімдер білім берудің негізгі ретрансляторы ретінде өзіндік 
педагогикалық функциялары бар деген сенім басым. Жапон ғалымдары 
отбасын – өзін-өзі танудың, әлеуметтенудің, тұлғаның адамгершіліктің 
қалыптасуының негізгі көзі деп санайды. 
Бұл көзқарасты ата-аналардың көпшілігі ұстанады. Жаппай сауалнама 
кезінде ата-аналардың шамамен 64%-ы бала тәрбиесінде басты рөл 
атқаратындығын мәлімдеді; қалған респонденттер ата-ана тәрбиесі толығымен 
отбасылық іс болуы керек деп санайды. 
Жапонияда баланың алғашқы мұғалімі – ана. Бала мектепке барғанда, 
оқу, жазу және арифметиканы отбасында үйреніп келеді. Оқушылардың 
аналары мектеп жетістіктері мен балаларының проблемалары туралы хабардар 
болу үшін мұғалімдермен үнемі хат алмасады. «Кеику-ана» (білімге бас қойған 
ана) одан да көп нәрсені жасайды. Егер бала ауырса, ол мектепке келіп оқу 
тапсырмаларын мұқият жазып алады. Баланың көзінше ата-аналар ешқашан 
мұғалімнің пікіріне күмән келтірмейді. Олар туындаған мәселелер бойынша 
мұғаліммен сөйлесе алады. 
Жапонияда мектеп пен отбасының тәрбиелік функциялары күшейтіліп, 
мектептің рөлі барған сайын маңызды бола түсуде. Мысалы, мұндай пікірді 
сұралған ата-аналардың 75% бөлісті. Отбасының тәрбиелік және білім беру 
функцияларының төмендеу себептерін көрсете отырып, ата-аналар отбасылық 
міндеттердің репетиторларға ауысу
тенденциялары, бала тәрбиесіне деген 
қызығушылықтың жоғалуы туралы пікірлерін білдірді. 

11 
Алайда, жапон мектебінде оқшаулану дәстүрлері сақталған. Оқу процесі 
(бағдарламалар, нысандар, оқыту әдістері) ата-аналар үшін тыйым салынған 
аймақ болып саналады. 

жүктеу/скачать 5.22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: