А. Эбшкаев З. Бейсенбайкызы казак tijiih о к; ы т у 0Д1стемес1 Алматы, 2014

эрштер, олардьщ емлесше алгаш рет сипатгама берген тунгыш эдютемелйс 
курал 
болып 
табылады. 
А.Байтурсьшулынын 
казак 
тшш 
окыту 
эдютемесше байланысты жазган «Баулу мектеп» жэне «Кай эдю жаксы» 
деген макалаларыныц да мацызы зор. «Б аулу» деген сез жаца мектептщ 
атына да, затына да деп келед1 Баулу мектепте балалар «баулу» турде 
уйрстшед!. КазаК тшнде «баулу» деген сез уйретудщ кай туршде 
айтылады. Мунда да баулу уйретудщ сол туршде айтылады»,-деп 
макаланын мэшсш тусшд^редк «Баулу мектеп»... уйым туршде ic кылып, ic 
жузшде бш м алып, енбекп суйетш шын ецбекпп болып, ушкан да алатын 
нэрсесше уяда баулыган кыран баласы сиякты жастар шыгаратын орын,- 
деп туйшдейдо.
«Жаца мектеп» журналында жарияланган «Кай эдю жаксы?» 
макаласында галым окытудьщ эдю-тэсшн сез етедь «Э р эдю ез орнында 
жаксы, эдю - керекшшктен шыгатын нэрсе» деген ой айтады. Алгаш рет 
сауаттау эдюш усынады. Сауаттау эдю! дегешмлз-соны бодцруге 
жумсалатын турл1 эдютердщ шумагы болады». «Ж азу- эрштердщ 
супретш сала тау, оку- эрштердщ дыбыстарын айта т1зу»,-деп тужырым 
жасайды. Сонымен катар галым «Жалкылау эдю» деген макаласында: 
«жалкылау эдю- жалпылау эдюке карсы жешндеп эдю. Жалпылаудьщ 
асылы, усактан ipmeiy болса, жалкылаудьщ асылы - ipifleH усактату»,- деп, 
сабак урдгсшдеп ец тшмд1 талдау, жинактау эдютершщ непзш салады. 
Эдю мэселесше байланысты «А на тш нщ эдю!» атты макала жазды. Онда 
ана тшш уйрету эдюш элшби уйретуден бастауды куп кередь Галымныц 
элшпелер1, «Тш-курал», «Баяншы» атты ецбектер1 мен макалалары казак 
тшш окыту эдютемеш гылымыныц теориялык, практикалык мэселелершщ 
айкындалуына, калыптасуына непз болды дегенде 6i3 агартушы- педагог 
Ы.Алтынсариншц 
ецбектерш 
жокка 
шыгармаймыз. 
Кайта 
А.Байтурсынулыныц элшпе, оку К¥ралдарын жазуына, оку-агарту iciMeH 
айналысуына себепкер 
болганын баса айтамыз. 
Ы.Алтынсариншц 
«Казактарды орыс тшнде окытудьщ бастапкы жетекплс!» ецбеп 
салыстырмалы грамматика сипатында болганымен, 
балалардыц тшш 
дамытуга 
улкен 
назар 
аударган, 
сез 
магыналарын 
мецгертудщ 
маныздьшыгына ерекше токталган эдютемелйс нускаудьщ алгашкысы,- 
дейд1 галым А-Кыдьфшаев.
Агартушыньщ «Казак хрестоматиясын» белгш галым С.Рахметова 
жогары багалап, онда тек тэрбиелнс- дидактикалык мэселелерге гана емес, 
казак тш нщ тазалыгымен сездершщ дурыс колданылуына да катты мэн 
бергенш атап керсетед1 (9).
А.Байтурсынулынан кейш окулыктар мен оку куралдарын жазып, 
халыкка бш м беру мэселесше улкен мэн берген Ж.Аймауытов, 
М.Жумабаевтарды атау орынды. Ж.Аймауытов: «Баланы окытудыц 
ережелерш, зацдарын баяндайтын, окьпудыц дурыс жуйесш тауып, бшмге 
тез жету шарттарын керсететш педагогика 
6eniMi 
- дидактика»,- деп, 
дидактиканыц мазмунын ашып керсетедг Сонымен катар галым сабак 
беру мэселесше де улкен мэн бередь М.Жумабаев «Педагогика»,
13

«Бастауыш мектепте ана т ш », «Сауатты б о л» окулыктарын жазган. 
«Бастауыш мектепте ана xini» эд1стемелк нускауындагы: « улт т ш улт 
мектебше ана болуга тиютЬ> деген тужырымы бугшп куннщ кекейтестс 
моселес1 болып отыр.
Казак тшш окыту эдютемеЫшц калыптасуы мен дамуына улкен улес 
коскан галым - С.Жиенбаев. Fалымныц 
«Грамматика талдауыш», 
«Улкендерге хат», «Бастауыш мектепте кпап окытудыц методикасы», 
«Казак т ш методикасы», «Жаттыгу емле мен тш дамыту» en6errepi 
эдктеме шлымыныц кептеген мэселелерш айкындауда, саралауда, окыту 
урдмхн уйымдастыруда манызын эл1 кунге дейш жойган жок. Эдгстеме 
гылымын арнайы зерттемесе де, К-Басымовтыц «Грамматика окыту 
женшде» 
(1938), 
Г.Бегалиевтщ 
«Бастауыш 
мектепте 
казак 
тш
методикасыныц мэселелер!» (1950) ецбектершщ де жас гылымныц 
буганасыныц бекуше улкен улес косканы даусыз.
Казак мектебшде казак тш н окыту эдютемесш алгаш жазган гаяым- 
Ш.Х.Сарыбаев. Оган галымньщ е й бел1мнен туратын «Казак тш
методикасыныц ксйб1р мэселелерЬ> атты ецбеп дэлел. Ш.Х.Сарыбаев -
мунымен коса орыстарга казак TiniH окыту эд
1
стемес
1
бойынша тущыш 
ецбек жазып, кандидаттык диссертация коргаган галым. Будан opi казак 
тш бшмшщ жеке салаларын окыту мэселеа колга алынды. Мысалы, 
И.¥йыкбаевтьщ «Орта мектепте казак тш н окыту мэселелер!», «Казак 
тшнде 
сез 
таптарын 
окытуга 
кемекин 
куралдар» 
т.т., 
ецбек, 
макалаларында морфологияны окытуды сез етедь Э.Хасеновтщ «Жай 
сейлем синтаксист окытудыц кейб1р мэселелерЬ), «Пунктуацияны окыту 
жолдары», К.Жолымбетовтщ «Казак орфографиясын окытудыц непздерт, 
Ш.Эуелбаевтыц «Казак т ш сабактарыныц мазмуны мен жоспарлау 
ynruiepi» т.т. эдютеме гылымыцыц калыптасуына косылган комакты 
ецбектер екеш белгш.
1965 жылы Д.Эл
1
Мжанов пен Ы.Мамановтыц «Казак тш н окыту 
методикасы» атты ецбеп жарык керд
1
. Бул ецбекте казак TiniH окытудыц 
непзп мшдеттер1, галыми непздерь баска пэндермен байланысы, бш м 
берудщ эдютер1 мен тэсшдер1 т.б. алгаш рет жуйелешп, гылыми непзде 
баяндалды. Казак тш н окыту 
мэселейне комакты улес коскан 
Б.Кулмагамбетованыц «Курмалас сейлемд! окытудыц кейб1р мэселелерЬ> 
«Казак тш сабактарында техникалык куралдарды пайдалану» т.б., 
Б.Кэтенбаеваныц «С ез курамын окыту», «Морфологияны 
окыту 
методикасы» т.б. эдктемелж зерттеулерщ, Х.Аргыновтыц жай сейлем, 
курмалас сейлем синтаксисш окытуга арналган эд1стемелцс ецбектерш 
атауга болады.
Казак тшш окытуга байланысты жарык керген комакты ецбекгщ 6ipi- 
1988 жылы шьщкан «Казак тшш окыту методикасы» атты ецбек. Бул 
ецбекте орта мектепте казак тшш окыту мэселелерше (Б-Кулмагамбетова), 
фонетиканы (М.Дуйсебаева), 
лексиканы (А.Айгабылов), сездердщ 
жасалуын, 
морфологияны (Б.Кэтенбаева) жэне орфографияны окытуга
14

(К.Жолымбетов) улкен мэн бершдь Галымдар ез салаларын гылыми 
непзде, жуйел1, бш м берудщ талабына сай толыктырды.
2006 жылы жарык керген Ф.Ш.Оразбаева мен Р.С.Рахметованыц 
«Казак тшш окыту эдютемеа» атты оку куралы каз1рп бш м беру 
талабына сай курастырылган. Онда пэннен бершетш теориялык мэл1меггер 
накты бершед! де, непзп кецш белетш - практикалык тапсырмалар. Атап 
айтканда: семинар сабагыныц жоспары, соган орай студенттердщ ездш 
жумысыньщ жэне олардьщ окытушымен б1рлескен ездш жумыстарыньщ 
такырыптары, тапсырмалар, оны тушндейтш сурактар мен кажети 
эдебиеттер1 камтылган. Тапсырмалары да мазмуны жагынан эр алуан. 
Онда студенттердш эдютемелш ш еберлтн калыптастыру максаты 
кезделген.
Аталган ецбектерде мектепте казак тш нщ эр саласынан бершетш 
бш м келем1, соган орай окушыда калыптасатын бш м мен юкерлнс, оларды 
калыптастыру жолдары мумюндшнше зерделенд1 Бул еибектердщ, 
макалалар мен гылыми зерттеулердщ кай кайсысы болмасын, казак тшш 
окыту эдютемесшщ гылым ретшде калыптасуына непз болганы аньщ. 
Осы зерттеу еибектердщ непзшде казак тшш окыту эдютемеа пэн ретшде 
жогары оку орындарыныц (казак т ш мен эдебиет1 мамандарын 
дайындайтын) оку жоспарына 
eHin, 
арнайы окылады. Оку жоспарына 
енгеннен кешн студенттерге арналган окулык, оку куралдары болуы керек 
екеш белгini. Бул орайда жогарыда аталган оку куралдары (аз болса да) 
кажеим1зд1 етеп келедь
Кеогам eMipiHfleri сапалы езгерютер 
бш м беру саласына да жана 
мщцеттер, жаца талаптар коя бастайтыны зацдылык. Осыган орай Ka3ipri 
бш м берудщ басты талабы окытудьщ жаца технологияларын окыту 
урдюше енпзу болып отыр. Осымен байланысты эдютеме гылымыныц 
лексиконына «эдютеме», «технология» угымдары енш, кейде жарыса 
колданылуда. Бул угымдардыц 6ip 6ipiHeH максаты мен мшдет
1
жагынан 
айтарльщтай айырмашылыгы жок. Екеушщ де максаты- сапалы бш м
беру. А л айырмашылыгы окытудыц нэтижесшде болып отыр. Айталык, 
эд1стеме пэн ретшде 
«юмд1, неш жэне калай окыту» мэселелерш 
карастырса, окыту технологиясы буларга коса «калай нэтижел1 окытуга 
болады» деген мэселеге улкен мэн беред1, ягни окыту нэтижеге 
багытталады.
Осыган орай окыту технологиялары, олардыц окыту тзж1рибесше ене 
бастаган кейб1р турлерше токтала кетуд1 кажет деп санаймыз. вйткеш 
6yriHri студент —
ертецп маман. Маман мектепке барганда сабак 
урдюшде окыту технологиясын колданады (бул заман талабы). А л эр 
окыту технологиясыныц курьшымы, 
epeKiuenin бар, сондыктан оны 
студенттщ бшгеш абзал.
Оцытудыц педагогикалъщ технологиясы, олардыц турлер1 
мен 

жүктеу/скачать 6.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: