Атты Халықаралық ғылыми-əдістемелік конференция материалдары



Pdf көрінісі
бет71/255
Дата19.12.2023
өлшемі2.56 Mb.
#487056
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   255
Оралбаева


Ағылшын тілі
Орыс тілі
Қазақ тілі
Объектілік/ пропозициялық (Subject – matter) байланыстар
1
Condition
Условие 
Шарттастық, 
келісілген жағдай 
2
Unconditional 
Необусловленность
Келісімсіз, шартсыз
3
Volitional Cause
Волитивная 
причина(добровольно)
Ерікті жағдай (себепті)
4
Non - volitional Cause
Неволитивная причина 
Еріксіз жағдай (себепті)
5
Volitional result
Волитивный результат 
Ерікті нəтиже 
6
Non – volitional result
Неволитивный результат 
Еріксіз нəтиже 
7
Otherwise (anti– conditional) Альтернатива 
Балама
8
Purpose
Цель 
Мақсат 
9
Solutionhood
Решение 
Шешім 
10 Unless
Отрицательное условие 
Кері жағдай
11 Means 
Средство 
Əрекет құралы
Презентациялық (Presentational) байланыста
12 Preparation 
Подготовка сообщения 
Кіріспе 
13 Justify
Обоснование 
Негіздеме; Аргумент 
14 Enablement
Обеспечение возможности 
Мүмкіндік беру
15 Motivation
Мотивация 
Уəждеме 
16 Background 
Фон 
Аялық фон 
17 Concession
Уступка 
Жол беру
18 Evidence
Свидетельство 
Айғақ; Куəлік; Растау 


114
Кесте 2 – Себеп-салдарсыз бір ядролы (mononuclear) симметриялық (риторикалық) бай-
ланыс түрлері

Ағылшын тілі
Орыс тілі
Қазақ тілі
Объектілік/пропозициялық (Subject – matter) байланыстар
1
Circumstance
Обстоятельство 
Жағдай 
2
Interpretation 
Интерпретация 
Интерпретация 
3
Comparison
Сравнение 
Салыстыру
4
Evaluation 
Оценка
Бағалау 
Презентациялық (Presentational) байланыстар
5
Elaboration
Р а з в и т и е 
Детализация
Даму, өсу, өркендеу, егжей - 
тегжейлі түсіндірме 
6
Summary
Резюме 
Түйіндеме
7
Restatement 
Переформулировка
Қайта тұжырымдау
8
Antithesis
Антитезис 
Антитеза 
Зерттеушілердің айтуынша, кестелерде берілген əрбір риторикалық байланыс дискурс/
мəтін құрылымындағы маңызды семантикалық, прагматикалық байланыстарды айқындайды 
[1, 245]. Авторлардың мұндай байланысты риторикалық байланыс деп атағаны да дəстүрлі 
риторика ұғымына, шешендік сөзге қатысы жоқ, осындай байланыстық негізге сүйенгенді-
гінен туған сияқты. Олардың пайымдауынша, дискурс бірліктерінің əрқайсысы өз алдына 
жеке дара қолданылмайды. Олар сол дискурстағы басқа да бірліктермен бірін-бірі толықты-
рып, иерархиялық жүйені ұстана отырып, дискурс мақсатына жетуге қызмет етеді.
Риторикалық теория тұрғысынан риторикалық байланысқа түсетін дискурс бірліктері не-
гізгі басыңқы элемент – ядро (Nucleus) жəне бағыныңқы элемент – сателлит (Satellite) рөлін 
атқарады. Риторикалық байланыстардың көп түрлерінде кездесетін ядро дискурс құрылы-
мындағы маңызды бірлік, ал сателлит ядроның маңызын нақтылайтындықтан, адресанттың 
коммуникативтік мақсатына байланысты оған бағынады. 
Кей жағдайларда адресат тарапынан ядро сателлиттің көмегінсіз интерпретациялануы 
мүмкін, ал сателлит кей жағдайларда өздігінен маңызды ақпаратты жеткізуге қабілеті болма-
уы да мүмкін. Сондықтан оның жоқ болуы немесе түсіп қалуы риторикалық байланысқа көп 
əсерін тигізбейді. Ал, ядроның дискурс құрылымында түсіп қалуы немесе жоқ болуы мəтін 
мазмұнының немесе риторикалық байланыстың өзгерісіне əкеп соқтырады [1, 257]. Мыса-
лы, Үйден шыққалы ешқайсымыз тіс жарып үндегеніміз жоқ, тек астымыздағы аттар-
дың деміккен танау пырылы мен тағалы тұяқтың тасқа шақ-шұқ тиісі ғана осы жүрістің 
өсекшісіндей маңайға дабырлайды (Оралхан Бөкей, «Қайдасың, қасқа құлыным», 115-б.).
Риторикалық құрылым теориясының заңдылығына сүйеніп, дискурсты 4 элементарлы 
дискурс бірлігіне бөлуге болады.
1а Үйден шыққалы ешқайсымыз тіс жарып үндегеніміз жоқ,
1ə тек астымыздағы аттардың деміккен танау пырылы мен
1б тағалы тұяқтың тасқа шақ-шұқ тиісі ғана
1в осы жүрістің өсекшісіндей маңайға дабырлайды.
Мысалдағы дискурс бірліктерінің байланысына келетін болсақ: () Үйден шыққалы 
ешқайсымыз тіс жарып үндегеніміз жоқ – элементарлы дискурс бірлігі ядро ретінде өз ал-
дына жеке тұрып, өзінен кейін тұрған сателлиттерге тəуелділігі шамалы болып, аяқталған 
ойды білдіріп тұр. Ал, сателлит рөліндегі элементарлы бірліктер (1ə, 1б, 1в) ядросыз өз ал-
дына жеке-жеке аяқталған мағына бере алмайды. Тіпті, осы 3 сателлит бірігіп, бір аяқталған 
ойды білдіреді деп айтуға да болмайды. Себебі, дискурсқа нақтылық үстеп тұрған тек, ғана 
шектік (тежеу) демеуліктері жəне мен шылауының əсері олардың белгілі бір ядроға тəуелді 
екендігін аңғартады. Ал, ядро өз кезегінде кез-келген дискурстық бірліктермен байланысқа 


115
түсе алады, мысалы: 1) 1а+1б+1в – Үйден шыққалы ешқайсымыз тіс жарып  үндегеніміз 
жоқ, тағалы тұяқтың тасқа шақ-шұқ тиісі ғана осы жүрістің өсекшісіндей маңайға да-
бырлайды бірліктері – Объективті риторикалық байланыстар (пропозициялық) дискурстың 
қарапайым бірліктерінің бірізділігін сипаттай отырып, шынайы уақытта болып жатқан оқиға-
ның, іс-əрекеттің бір-біріне байланыстылығын, бірізділігін сипаттайды. Дискурста ядро мен 
сателлит бірізділігінің қатаң ережесі жоқ, дегенмен əр дискурстық байланыс үшін тұрақты 
комбинациялар кездесіп қалатынын авторлар жоққа шығармайды; 2) 1а - Үйден шыққалы 
ешқайсымыз тіс жарып үндегеніміз жоқ. Дискурстық бірліктегі тіс жарып үндегеніміз 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   255




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет