Т. Н. Ермекова, К.Ә. Бер ті леуова, Р. Н. Мұ на саева 11 Қ азақ тілі
жүктеу/скачать 3.86 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақтыңұлттықшешендікөнерініңтарихы
| 16
4. Ғылыми стильге сай тілдік құралдарды қол да нып, оқы лым мәтіні бойынша тезис немесе аннотация жазың дар. Шешендікөнертарихы Шешендік өнер туралы ғылымды халықаралық тілде риторика (көне грек сөзі) дейді. Риторика ғылымының негізін салған со фист Прота гор (б.з.б. 444 жылы туған) болып есептеледі. Протагор шешендік өнерге бай ла нысты «Ай тыс өне рі», «Тартыс туралы», «Ғылымдар ту ра лы», «Өк тем сөз», «Жа рыс сөз» атты еңбектер жазған. Шешендiк өнер көне Римде басты орында болды, онда сөз құ дi ре тi не ие адамға тәңiрiндей табынған. Сенатта, сотта және тағы басқа жиын дарда әр бiр ерiктi азаматтың сөйлеу құқығы болған. Сон дық тан шешен сөй леу дiң қырсырын меңгеру мeмлeкeт iстeрiнe ара ла сy та ла бы нан тyын дады. Көнe Рим шeшeндiк өнeрiнiң алыбы дeп Цицeронды танимыз. Марк Тyлий Цицeрон – шeшeндiк өнeр дiң тeо рeтигi. Ол өзiнiң шeшeндiк өнeр туралы ұлы ойларын «Шeшeндiк өнeр дiң үш трактаты» eңбeгiндe жа зып қалдырды. Демосфен риторикадан сабақ беріп, пән ретінде негізін қалаған. Оның 170 қолжазбасы мен 60 шешендік сөзі сақталған. Сондайақ Сократ, Платон, Аристотель, Квинтилиандардың есім де рін атап өтуге болады. Қазақтыңұлттықшешендікөнерініңтарихы Қазақтың шешендік өнерінің дәл қай уақыттан басталатынын дөп басып айту қиын. Себебі қазақ шешендік сөздері қағазға түспей, ауыз ша айтылып, халық жадында сақталып келді. «Түгел сөздің түбі бір, түп атасы – Майқы би» дейтін де сөз бар. «Майқы – Шыңғысты хан көтерген он екі бидің бірі», – дейді Абай. Бірақ шешендік сөз өнерінің шығу тарихы әлдеқайда әріден басталса керек. Біз білетін қазақ шешендерінің атасы – Жиренше шешен және ел ау зында сақталған шешендік сөздердің ең көнесі де Жиренше аты мен байланысты сөздер. Бізге жеткен аңызәңгімелерге қарағанда, Жи рен ше – Әз Жәнібек хан мен Асанқайғы (XIV–XV ғғ.) заманында өмір сүрген адам. XVІ–XVIII ғасырларда шешендік өнерді Шалкиіз, Бұқар, Шортан бай, Дулат, Мұрат, Төле, Қаздауысты Қазыбек, Әйтекелер жалғас тыр ды. Шешендік өнердің кең қанат жайып, биіктеген кезеңі – XVIII ғасыр. Бұл – қазақ халқының жоңғар, қалмақ, қытай басқыншыларына қарсы тұрып, өз тәуелсіздігін қорғау жолындағы күрес жылдары еді. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 17 Өзінің сөзі мен тың дау шы сына әрі білім берсе, әрі көңі лін көтерсе, ең мықты шешен – сол. Білім беру – шешеннің мін- деті, көңілін көтеру – тыңдарманға көрсеткен құрмет, күшті әсер ету – қажеттілік. (Марк Тулий Цицерон) Данышпан Сократ жас ойшыл Ксенофонттан: – Ұнды қайдан сатып алуға болады? – деп сұрайды. – Базардан, – депті Ксенофонт. – Ал майды ше? – Оны да базардан. – Ал даналық пен ізгілік алу үшін қайда баруға болады? Жас жігіт ойланып қалыпты. – Маған еріп жүр, мен көрсетейін, – депті Сократ. Осыдан бастап Ксенофонт Сократтың әрі шәкірті, әрі ше - шен дік жолындағы сапарлас серігі болған екен… («Ғұламалар ғибраттары» кітабынан) 5. «Даналық пен ізгілікті қайдан алуға болады?» деген сұраққа жа уап беріп, шығармашылық жұмыстың бір түрін (өлең, әңгіме, естелік, шығарма) жа зың дар. 6. Дүниежүзі тарихында шешендігімен танылған озық ойлы, шебер тілді тұлғалар мен олардың нақыл сөздерін сәй кес тен діріңдер. Платон Шешеннің ең ұлы қасиеті – қажет нәр сені ғана айту емес, сонымен бір ге қажеті жоқ нәрсені айтпау. Аристотель Шешен сөзінің дәлелділігін оның әділ- дікті жан-тәнімен қолдап, қор ға уы нан айқын көруге болады. Цицерон Айқындық – сөздің басты артық шы- лы ғы. Квинтилиан Шешендік – ақылмен билеу өнері. 7. Екі тапсырманың бірін орындаң дар. 1. «Ше шен дік сөз – те рең ой ға, ұт қыр ло ги ка ға құ рыл ған құн ды мұ ра, асыл қа зы на» тақырыбында аргументті эс се жазың дар. 2. Риторика ғылымының негізін қалаған шешендер туралы ізде- ніп, салыстырмалы не хабарламалық эссе жазыңдар. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 |