Т. Н. Ермекова, К.Ә. Бер ті леуова, Р. Н. Мұ на саева 11 Қ азақ тілі
жүктеу/скачать 3.86 Mb. Pdf көрінісі
|
| 14
§3. 1916 жыл ғы ұлт-азат тық кө те рі ліс 1. Сұ рақ тар ға жау ап бе ріп, осы оқи ға жай лы өз ой ла рың ды ай тың дар. 1. Қазақ даласын түгел қамтыған 1916 жыл ғы ұлт-азат тық кө те рі лістің шығу себептерін бі ле сің дер ме? 2. Ұлт-азат тық кө те рі лісті өз шығармаларына ар қау ет кен қандай ақын-жазушыларды білесіңдер? 2. Мә тінді оқып, тезисін немесе аннотациясын жазу мақсатында негізгі ақпаратты іріктеңдер. Жамбылжәне1916жылғыкөтеріліс Қа зақ стан ның түк пір-түк пі рін қам ты ған ұлт-азат тық кө те рі лі сі не пат ша өкі ме ті нің 1916 жыл ғы мау сым жар лы ғы түрт кі бо лып қа на қой ған жоқ. Пат ша өкі ме ті нің отар лық сая са ты, шұ рай лы жер лер ді тар тып алуы да кө те рі ліс отын үр лей ді. Бұл – қа зақ хал қы үшін өте ау ыр ке зең еді. Тор ғай да Аман гел ді Има нов тың, Же ті су да Бек бо лат Әше кеев тің ел бас тап шық қан ер лік те рі сол күн нің өзін де ха лық ара сын да жыр бо лып, аңыз ға ай нал ды. 1916 жыл ғы кө те рі ліс тің іш кі-сырт қы си па тын Жам был жыр ла ры нан ай қын кө ру ге бо ла ды. Ақын та ри хи шын дық ты шы найы көр се те тін «Пат ша әмі рі та рыл ды», «Зіл ді бұй- рық» т.б. жа лын ды жыр ла рын шы ғар ды. «Қа зақ жас та рын окоп жұ мы сы на ала ды» де ген ха бар ды ес ті ген де, ел ба сы на төн ген қа тер ді ақын бы лай жыр лай ды: Вер ный дан жан да рал дар бұй рық қыл ды, Құй ры ғы бұй ры ғы ның тіп ті зіл ді. «Отыз бір – он то ғыз ды алад» де ген Суық ха бар ха лық ты бұл қын дыр ды… Ол бұ қа ра ха лық тың осын дай ау ыр жағ дай ға ұшы рау се беп те рі нің түп-та мы рын ашып, ел ді пат ша ға бас имеу ге, ба ғын бау ға, оның оз быр лы ғы на қар сы кү ре су ге ша қы ра ды. Же ті су да ғы, со ның ішін де Қар ға лы, Сам сы, Қас тек кө те рі- ліс те рі не ке ңі нен тоқ та ла ды. Мы са лы, жыр да Қар ға лы кө те- рі лі сі ту ра лы бы лай де лі не ді: Жиыл ды боз ба ла лар бір ке зең ге, «Қар ға лы» де ген тас қын бір өзен ге. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 15 Прис тав кет ті «ерік сіз ала мын» деп, «Кө ре сің бұл іс ті, – деп, – ке зе гін де». Бә рін де ол прис тав жат тап ал ды, Бас шы ла рын қа ғаз ға қат тап ал ды. Ат тан ды рып бұл ел ге сол дат та рын, Бас ты-бас ты кі сі ні сап тап ал ды. Кел ді де, алып кет ті жақ сы ны ай дап, Ба ра ды боз дақ тар дың кө зі жай нап… Жал пы, Жам был жыр ла рын да кө те рі ліс тің тууы, өр буі, ха- лық тың са на-се зі мі нің оянуы жан-жақ ты жыр ла на ды. Ел Жә- кең нің өлең де рін жат қа айтқан. Кей ін кө те рі ліс сая быр ла са да, Жам был дың өлең де рі ел ау зын да сақ та лып қа ла бер ді. Қарт ақын кей ін гі ұр пақ қа Аман гел ді нің ба тыр лық іс те рін өне ге ете ді: Ба тыр бол, ба ла ла рым, бә рің да ғы, Тап бер ген дұш пан ит тің сын сын са ғы. Сем се рін Аман гел ді тот бас па сын, Ел қор ға, ұлы күн нің ту са ша ғы! 1916 жыл ғы ұлт-азат тық кө те рі ліс – Жам был шы ғар ма шы- лы ғын да ғы ең не гіз гі та қы рып тар дың бі рі. Ол осы кө те рі ліс ке қа ты нас қан, та ри хи оқи ға ның куәсі бол ған. Қо лын да ғы дом бы- ра сын қа ру етіп, ел ді рух тан ды рып, пат ша өкі ме ті нің қа науы на қар сы кө те рі ліс ке ша қыр ған. Жам был дың шы ғар ма ла ры – біз үшін қым бат қа зы на. Өйт ке ні ол 1916 жыл оқи ға сы на ар нал ған жыр ла рын да та ри хи шын дық ты нақ ты түр де ба ян дап бе ре ал ған. (Са быр хан Сма ғұ ловтың «Жам был жә не 1916 жыл ғы кө те рі ліс» мақаласынан) 3. Берілген үзін ді ге ты ныс бел гі ле рі н қойып, көшіріп жа зың дар. Тыныс белгілерінің қойылу себептерін түсіндіріңдер. 1916 жыл ғы кө те рі ліс ту ра лы сөз бол ған да Тор ғай да ғы Аман гел ді Же ті су да ғы Ұзақ Жә мең ке Бек бо лат бас та ған қоз- ға лыс тар ес ке тү се ді. Әр жер де бұрқ ете түс кен ха лық на ра зы- лық та ры қа ру лы әс кер дің кө ме гі мен ба сылды жан шы л ды. Се мей Өс ке мен Көк пек ті Зай сан Ая гөз Үр жар си яқ ты пат ша бе кі ніс те рі қа зақ да ла сын тор тә різ ді шыр мап ал ған еді. Әр бір 20–25 ша қы рым сай ын қой ыл ған бе кет тер шап шаң бай ла ныс ты қам та ма сыз етіп қа зақ тар дың ты пыр ету ге ша ма сын кел тір меді. (Мұхаметбек Асылбековтің «1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс – бүкілқазақтық қозғалыс» мақаласынан) Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 |