«научное наследие заки ахметова и национальные ценности», в честь 95-летнего юбилея Заки Ахметова

165 
2.Адамқұлов, Н.М. Дизайндағы жарнама және баспа графикасы [Мәтін]: 
оқулық / Н.М. Адамқұлов, А.Е. Жаскиленова, Э.К. Хасенова. - Алматы : ЭСПИ, 
2021. - 152 б. - ISBN 978-601-342-170-4.http://elib.dulaty.kz/ 
3.Танирбергенов М.Ж. Графикалық дизайн [Электрондық ресурс] : 
Оқуқұралы / М.Ж. Танирбергенов. - Шымкент : ОҚМПУ, 2020. - 85 б. 
http://elib.dulaty.kz/ 
ӘОЖ 796.012.2:37373 
ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТЕГІ ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ 
САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЖӘНЕ 
ҚОЗҒАЛЫС ҚАСИЕТТЕРІНІҢ ДАМУЫН КЕШЕНДІ ТАЛДАУ 
Жумакан Ғ.М.
Ғылыми жетекші: Уанбаев Е.К.
Аманжолов университеті, Өскемен қ., Қазақстан 
е-mail: zhumagan.alymzhan.02@bk.ru 
Мақалада зерттеудің өзектілігі тақырыптармен де ерекшеленеді. қазіргі 
ғылыми әдебиеттерде физикалық және функционалдық даму деңгейі, қозғалыс 
дайындығы, сондай-ақ 10-12 жас аралығындағы балалардың дене шынықтыру 
сабақтарына қызығушылығы туралы кешенді зерттеулер жоқ, оларда айналмалы 
жаттығу элементтері бар арнайы гимнастикалық жаттығулар кешендері 
қолданылады. Мектептегі дене шынықтыру сабақтарында 10-12 жас аралығындағы 
оқушылар мен әртүрлі спорт түрлеріне маманданған балалардың функционалдық 
және қозғалыс қасиеттерінің дамуына салыстырмалы талдау жоқ. 
Бізге дене шынықтыру және функционалдық даму деңгейін, қозғалыс 
дайындығын, 
сондай-ақ 
балалардың 
дене 
шынықтыру 
сабақтарына 
қызығушылығын арттыру мақсатында айналмалы жаттығу элементтері бар арнайы 
гимнастикалық жаттығулар кешендерін пайдалану орынды болып көрінеді. 
Зерттеу міндеттері: 
1. Педагогикалық эксперимент арқылы мектепте гимнастика, спорттық 
ойындар және жеңіл атлетика сабақтарында қолданылатын айналмалы жаттығу 
элементтерімен өткізілетін арнайы гимнастикалық жаттығулардың дамыған 
кешендерінің тиімділігін анықтау. 
2. Дене шынықтыру сабақтарында 10-12 жас аралығындағы балалардың дене 
дамуын, денесінің функционалдық жай-күйін және дене шынықтыру сабақтары 
әдеттегі бағдарлама бойынша өтетін арнайы гимнастикалық жаттығулар 
кешендерін және дене шынықтыру сабақтарын қолдана отырып, дене шынықтыру 
сабақтарында дене шынықтыру сабақтарында дене шынықтыру сабақтарында дене 
шынықтыру әр түрлі спорт түрлері. 
3. Жалпы білім беретін мектепте дене шынықтыру сабақтарында айналмалы 
жаттығу элементтерін қолдана отырып өткізілетін арнайы гимнастикалық 
жаттығулардың оқу мотивациясына, 10-12 жас аралығындағы балалардың дене 

166 
шынықтыру роктарына деген оң көзқарасы мен қызығушылығын тәрбиелеуге 
әсерін бағалау. 
Зерттеу әдістері: 
1 балалар денесінің физикалық дамуын бағалау 
Бой көрсеткіштері қолданылды; салмақ; тыныштықта, тыныс алу, дем шығару 
және кеуде қуысының экскурсияларында кеуде шеңбері: қолдың динамометриясы. 
2 оқушылар денесінің функционалдық жағдайын бағалау жүрек - қантамыр 
жүйесінің функционалдық мүмкіндіктерін бағалау жүргізілді-тыныштықта, 
жүктемеден кейін (40 с ішінде 20 отыру), 1 минуттан кейін және 2 минуттан кейін 
демалу кезінде жүрек соғу жиілігі (жүрек соғу жиілігі). Бұл көрсеткіш, гель 
функционалды жағдайды, жүрек қызметін реттеудің сапасын және физикалық 
жүктеме кезінде қанайналым жүйесінің бейімделу қабілетін бағалау үшін кеңінен 
қолданылады, бұл оны анықтаудың қарапайымдылығымен де, жеткілікті жоғары 
ақпараттылығымен де байланысты (и.Б. Розенблат. 1962: Р.А. Шабунин. 1978). 
Тыныс алу жүйесінің көрсеткіштерінен құрғақ портативті спирометрдің 
көмегімен өкпенің өмірлік сыйымдылығы (ж) бағаланды. 
Функционалды сынамалардан штанга сынамасы да жүргізілді(тыныс алудың 
максималды уақыты). 
3 балалардың қозғалыс дайындығын бағалау 
Қозғалыс сынақтарының көмегімен анықталды (В.И. Лях. 1998): жылдамдық 
- 60 м (с) жүгіру; жылдамдық-күштік қасиеттер - орнынан ұзындыққа секіру (см), 
салмағы 1 кг басылған допты лақтыру. аяғы бөлек (см) позициядан: күш төзімділігі-
аспалы тартқышпен жоғары көтеру} штангада-ұлдар және ілулі тұрған тартқыш 
жоғарыдан-қыздар (саны), бүгілген қолдарда ілулі (с), гимнастикалық қабырғада 
Z90° дейін тік аяқты көтеру (саны): икемділік-гимнастиканы көтеру қалталар іштің 
жату күйінен жоғары (см), дененің алға қарай қисаюы сұр аяқтың позициясынан 
бөлек (см); үйлестіру қабілеттері бір аяққа арналған тірек (с), үш алға жылжу (с), 
гимнастикалық таяқшаны босату (см). 
Қозғалтқыш сынақтарының деректерін өлшеу нәтижелерінің өзгеру 
коэффициенті 0-20% аралығында болды. Тестілеудің объективтілігін арттыру үшін 
тесттерді өткізудің стандартты шарттары сақталды. 
4. Сабаққа деген көзқарас пен қызығушылықты зерттеу әдістеме бойынша 
сауалнама жүргізу арқылы анықталды г. н. Казанцева (А.А. Реан, 2003). Дене 
шынықтыру сабақтарында оқушылардың қарқындылығы мен ұйымшылдығының 
өзгеруі дене шынықтыру мұғалімінің бақылау және Күнделік жүргізу арқылы 
анықталды. 
5. Нәтижелерді статистикалық өңдеу 
Зерттеу нәтижелері математикалық статистика әдісімен өңделді (В. М. 
Зациорский. 1982). Орташа арифметикалық (М), стандартты ауытқу орташа 
арифметикалық (М) қатесін есептеді. вариация коэффициенті (V). студенттің t-
критерийі 
бойынша 
айырмашылықтардың 
дұрыстығы 
(Р). 
сенімділік 
аралықтарының мәндері. Корреляциялық талдау әдісі өзара байланысты бағалау 
үшін қолданылды, өйткені ол тест теориясында кеңінен қолданылады. Сызықтық 
корреляция коэффициенті браве - Пирсон формуласымен анықталды (В. М. 
Зациорский. 1982). 

167 
Зерттеу нәтижелеріне келсек, қозғалыс белсенділігінің әртүрлі режимдері бар 
10-12 жас аралығындағы балалардың физикалық дамуын салыстырмалы талдау. 
Бастапқы деректерді талдау антропометриялық деректердің көптеген көрсеткіштері 
бойынша субъектілер топтары арасында статистикалық маңызды айырмашылықтар 
анықталмағанын көрсетті (Р>0,05). Бұл эксперименттің басында топтардың 
салыстырмалы біртектілігін көрсетеді.
Эксперименттік топтың ұлдары өсу қарқынында "үйлестіру" тобының 
өкілдерінен 2.8%-ға артық (Р<0.001). бірақ "циклдік түрлер" тобындағы 
құрдастарынан 3,1% төмен (Р<0,05). "спортшылар емес" 2.1% - ға (Р<0,05). Кеуде 
қуысының экскурсия көрсеткіштерінде эксперименттік топ "циклдік түрлер" және 
"жекпе-жек" топтарының жас спортшыларынан 16,% (Р<0,001), "үйлестіру" 7,9% 
(Р<0,01) төмен. 
Эксперимент аяқталған кезде эксперименттік топтың ұлдары өсу 
көрсеткіштерінде "спортшылар емес" тобындағы құрдастарынан 2.4% - ға төмен 
(р<0,05), бірақ ОГК көрсеткіштерінен асып түседі: ингаляцияда 2,7% (Р<0,05), 
кеуде қуысының экскурсиясында 7,5% (Р=0,05); динамометрия көрсеткіштерінде 
12,4% (Р=0,05); қыздар (кеуде қуысының экскурсияларында) 6,3% (Р<0,05), 
динамометрияда 12,7% (Р<0,05), бойынша қалғандарына көрсеткіштерде 
айтарлықтай айырмашылықтар болған жоқ (Р>0,05). 
Эксперименттік топтың ұлдары өсу көрсеткіштерінде "циклдік түрлер" 
тобының жас спортшыларынан 2,9%-ға (Р<0,01), ОГК-да (ингаляцияда) 4%-ға 
(Р<0.01), (экскурсияда) 15,2%-ға (Р<0,001); "жекпе-жек" тобымен өсу 
көрсеткіштерінде 2,3% (р<0,05) және емшек экскурсиясында жасушалар 10,6% - ға 
(р<0,001); басқа көрсеткіштер бойынша айтарлықтай маңызды айырмашылықтар 
табылған жоқ (Р>0,05). 
Эксперименттік топтың оқушылары өсу көрсеткіштерінде "үйлестіру" 
тобының өкілдерінен 2.9% - ға (Р<0,01), салмағы 14,4% - ға (Р<0,001) асып түседі, 
бірақ кеуде қуысының экскурсия көрсеткіштерінен 8,2% - ға төмен % эксперимент 
аяқталған 
кезде 
статистикалық 
маңызды айырмашылықтардың қалған 
көрсеткіштерінде тіркелмеген (Р>0,05). 
Ғылыми мәліметтер бойынша (A. M. Шлемин. 1973; Ю. П.Кобяков, 1980: В. 
Н. Болобан, 1982: М. Я. Набатникова, 1982; К. Ю. Данилов. 1983), қимылдарды 
күрделі үйлестірумен спорт түрлеріне маманданған балалар дайындықтың 
бастапқы кезеңінде морфофункционалды көрсеткіштерімен ерекшеленеді. Алынған 
көрсеткіштерді салыстыра отырып, "үйлестіру" тобындағы балалар өздерінің 
құрдастарынан аз салмақ көрсеткіштерімен ерекшеленетінін байқамау мүмкін емес 

жүктеу/скачать 5.2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: