«научное наследие заки ахметова и национальные ценности», в честь 95-летнего юбилея Заки Ахметова

174 
ӘОЖ 330.322(574) 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ 
САЯСАТЫ: МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ БОЛАШАҒЫ 
Жұмабекова Т. 
Ғылыми жетекші: Шайханова Н.К. 
Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті 
Өскемен қ., Қазақстан, e-mail: tzhumabekovas@mail.ru  
Инвестициялық саясат – инвестициялардың неғұрлым басым бағыттарын 
айқындайтын шаралар жүйесі; өндірісті, кәсіпкерлікті дамыту, пайда немесе басқа 
да түбегейлі нәтиже алу мақсатында шаруашылық жүргізуші субъектінің 
(кәсіпорынның, фирманың, компанияның, т.б.), аймақтың, елдің ішінде де, сондай-
ақ одан тысқары жерлерде де қаражат (инвестиция) салудың көлемін, құрылымы 
мен бағытын белгілейтін шаруашылық шешімдерінің жүйесі.
Инвестициялық саясаттың қажеттілігі: 
- кәсіпкерлік қызметті дамыту; 
- елдің экономикалық және экологиялық қауіпсіздігін сақтау және нығайту; 
- мемлекеттер арасындағы достастықты нығайту; 
- кәсіпорындар құру негізінде екі жақтың интелектуалдық потенциалын өзара 
байыту; 
- экспорттық мүмкіндіктерін жоғарлату; 
- ғылымды көп керек ететін салаларды басыңқы дамыту; 
- импортты алмастыру өндірісін дамыту.
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының 
мақсаты – бәсекеге қабілетті, жоғары технологиялық, ғылым тұтынушылық 
өндірістердің дамуына приоритетті тәртіппен бағытталатын ішкі және сыртқы 
инвестициялар ағымының жоғары деңгейіне жету болып табылады.
Мемлекет өзiнiң экономиканы реттеу функцияларын орындау үшiн тиiстi 
заңнамалық актiлер мен қаулылар шығару және түзету, сондай-ақ белгiлi бiр 
шараларды жүзеге асыру арқылы инвестициялық қызметке және ел экономикасына 
әсер етудiң экономикалық (жанама) және әкiмшiлiк (тiкелей) әдiстерiн 
пайдаланады.
Мемлекеттік инвестициялық саясат сыртқы және ішкі болып екіге бөлінеді. 
Сыртқы мемлекеттік инвестициялық саясат – ішкі экономикадағы шетелдік 
инвесторлардың да, ұлттық инвесторлардың шетелдегі инвестицияларының да 
құрылымы мен ауқымын белгілеу түріндегі мемлекет жүргізетін сыртқы 
экономикалық саясаттың бөлігі.
Ішкі инвестициялық саясат, сыртқы саясаттан айырмашылығы, ішкі 
инвестиция ағындарын реттейді. Оның негізгі мақсаты – инвестицияның басым 
бағыттарын анықтау, ішкі инвестициялық сұранысты қамтамасыз ету, бәсекеге 
қабілетті ішкі инвестор нарығын қалыптастыру.
Тәуелсіздік кезеңінде Қазақстан Республикасының Парламенті шетел 
мемлекеттерімен инвестицияларды ынталандыру және өзара қорғау туралы 
бірнеше ондаған заңдармен реттелді. Қазіргі уақытта 2015 жылғы 20 қазанда 

175 
қабылданған мазмұны «Инвестициялар туралы» Заңның нормаларын қамтитын 
Кәсіпкерлік кодексі қолданылады (25-тарау. Инвестициялық қызметті мемлекеттік 
қолдау, 273-296 баптар).
Инвестициялық заңнамаға 2015 жылғы 7 желтоқсандағы «Астана 
халықаралық 
қаржы 
орталығы 
туралы" 
Қазақстан 
Республикасының 
конституциялық заңын да жатқызуға болады. Өйткені ол шетелдік инвесторларды 
тарту мақсатында қабылданған. 2022 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасы 
Үкіметінің «Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының 2026 жылға 
дейінгі тұжырымдамасы» инвестиция тарту бағдарламасы инвестициялық 
саясаттың маңызды бөлігі болып табылады. 
Ел экономикасына инвестициялар тарту процесіне "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" 
АҚ, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ, Тікелей инвестициялар қоры, АХҚО және т.б. белсенді 
қатысады. Нәтижесінде 2015 жылдан бері экономиканың қайта өңдеу 
секторларында 967 млн АҚШ долларына трансұлттық компаниялардың 12 жобасы 
іске асырылды, шамамен 3,5 мың жұмыс орны құрылды, ал экономиканың 
логистика, газ химиясы және металлургия сияқты секторларында "зәкірлік 
инвесторлармен" бірлесіп 412 млн АҚШ долл. 5 жоба іске асырылды, онда 690 
жұмыс орны құрылды.
Мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі әлеуметтік инфрақұрылымға 
инвестициялар тартуға ықпал етеді (мысалы, автожолдар, көтерме-тарату 
орталықтарын салу, ауылдарда интернет желісіне кеңжолақты қолжетімділік және 
т.б.). 
Ұлттық Банктің деректері бойынша 2010 – 2020 жылдары Қазақстанға тікелей 
шетелдік инвестициялар жалпы легі шамамен 249 млрд АҚШ долл. құрады. Ең ірі 
инвестицияланған салалар мұнай-газ секторы, металл кендерін дамыту мен 
металлургия және өңдеу өнеркәсібі болып табылады. Осы салалар бойынша 
инвестиция үлесі 1-суретте көрсетілген.
1-сурет – [2] әдебиет негізінде автормен құрастырылған. 
Қазақстанда инвесторларды түрлі салықтар мен кедендік төлемдерден 
босататын 13 арнайы экономикалық аймақ пен 36 индустриялық аймақ бар. АЭА 
жер теліміне және белгіленген инфрақұрылымға қол жеткізуді қамтамасыз етеді. 
«Астана» халықаралық қаржы орталығы жұмыс істейді, оның міндеттерінің 
бірі Англия мен Уэльс заңнамасының қағидаттарына және халықаралық қаржы 
75,6
42,1
39,4
0
10
20
30
40
50
60
70
80
мұнай-газ секторы
металл кендерін өндіру және металлургияны 
дамыту
өңдеу өнеркәсібі
Тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы легі, 
млрд доллар

176 
орталықтарының стандарттарына сәйкес ел экономикасына инвестиция тартуға 
жәрдемдесу болып табылады. 
Инвесторлардың нақты және жүйелі мәселелерін шешу бойынша Қазақстан 
Республикасы Президентінің жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесі, 
Инвестициялық ахуалды жақсарту жөніндегі кеңес, Қазақстан Республикасы 
Премьер-Министрінің төрағалығымен Инвесторларды тарту жөніндегі кеңес 
жұмыс істеуде. Инвестициялық омбудсменнің функциялары Қазақстан 
Республикасының Премьер-Министріне жүктеледі. 
1-кесте – Ел экономикасына инвестициялар тартуды тежейтін негізгі 
проблемалар 
1. Мемлекеттік 
реттеу 
және 
басқару 
- 
мемлекеттің экономикаға араласуы (баға белгілеу, 
монополиялау, квазимемлекеттік сектор қатысуының жоғары 
үлесі, қазақстандық қамту туралы талаптар);
- инвесторлардың сот жүйесіне және құқық қорғау органдарына 
деген сенімінің төмендігі, оның ішінде олардың жеке капиталды 
нашар қорғауы (тәркілеу тәуекелінің жоғарылығы);
- кәсіпкерлердің кең ауқымы үшін бәсекелес нарықтарға қол 
жеткізуді шектейтін бизнес үшін әкімшілік кедергілерді қоса 
алғанда, бәсекелестік жеткілікті дамымауы;
- мемлекеттік инвестициялар тиімділігінің жеткіліксіздігі (5 
мемлекеттік бағдарламаның қорытындысы бойынша 224,2 млрд 
теңге көлемінде бұзушылықтар (2020 жылы), оның ішінде 
қаржылық бұзушылықтар – 9,9 млрд теңге, бюджет қаражатын 
тиімсіз жоспарлау және пайдалану – 214,3 млрд теңге);
- әртүрлі мемлекеттік органдар мен даму институттары 
арасындағы тиімді ведомствоаралық өзара іс-қимылдың 
жеткіліксіздігі;
- ектен тыс бюрократия (қаражат бөлу, жергілікті деңгейдегі 
түрлі инстанцияларда құжаттар алу мерзімдерін созу);
- сыртқы инвестицияларды, оның ішінде ESG күн тәртібінің 
мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған инвестицияларды 
қорғау және ілгерілету саясатының болмауы;
- инвесторларды ақпараттық және коммуникациялық қолдау 
жүйесінің жеткілікті дамымауы. 
2. 
Өндіріс 
факторларының 
проблемалары 
- инженерлік инфрақұрылымның жеткілікті дамымауы және 
дайын өндірістік үй-жайлардың болмауы;
- қолжетімді жер ресурстарының жетіспеушілігі (көбінесе ең 
жақсы жер учаскелері сатып жіберілген);
- инвестициялық әлеуетті дамыту үшін қолжетімді қаржы 
ресурстарының жетіспеушілігі және олардың әралуандығының 
мардымсыздығы;
- негізгі қорлардың ескіруі (негізгі қорлардың тозуының ұлғаюы 
– 34,2 %-дан 42,8 % дейін (2016 – 2020 жылдар);
- білікті жұмыс күшінің жетіспеушілігі; 

177 
- өңдеу өнеркәсібіндегі индустриялық кәсіпкерлердің тым 
аздығы;
- өнеркәсіпті және онымен байланысты құрылымдарды (оқыту, 
логистика, өткізу, стандарттар және т.б.) біріктіруге ықпал 
ететін цифрлық платформаның болмауы. 
3. 
Құқықтық 
реттеу 
проблемалары
- инвестициялық заңнаманың жетілмегендігі (нормалардың 
айқын түсіндірілмеуі, өзгерістер мен толықтырулардың жиі 
енгізілуі);
- заң жобалары мен өзге де реттеу құжаттарын әзірлеу және 
талқылау процесіне инвесторлардың аз тартылуы. 
4. Құрылымдық 
проблемалар 
- 
салалар мен өңірлер бөлінісінде негізгі капиталға 
инвестициялардың және ТШИ-ге әртараптандырылмауы 
құрылымының;
- ішкі тұтыну нарығының шағын сыйымдылығы (Дүниежүзілік 
банктің деректеріне сәйкес бұл фактор инвесторлар назар 
аударатын 15 фактордың үздік 6-на кіреді. Зерттеулер іске 
асырылатын ТШИ жобаларының саны мен халық саны арасында 
корреляцияның болуын растайды. Орасан зор аумағы бар 
Қазақстан халқының саны небәрі 19,1 млн адам ғана);
- әріптес елдердің тарифтік және тарифтік емес реттеу 
кедергілері;
- инвесторлар үшін валюталық тәуекелдер;
- көміртекті реттеу жүйесін қоса алғанда, ESG елдік 
стандарттарының болмауы. 
Ағымдағы ахуалды, жаһандық трендтерді талдауды және тұжырымдамада 
көзделген инвестициялық даму пайымы мен негізгі қағидаттарды ескере отырып, 
қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді үш бағыт бойынша іске 
асыру болжанып отыр: 

жүктеу/скачать 5.2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: