Сабақ соңында студент қабілетті болады: Дəрілердің өнеркəсіптік өндірісін ұйымдастырудың негізгі қағидаларын зерттеу. ҚТ

САБАҚ №8
Суппозиторийлер. Суппозиторийлерді өнеркəсіп жағдайында алу əдістері (құю, престеу
əдістері). Сапасын бағалау.
Тезистер:
Суппозиторийлер (лат. suppositoria - алмастыру, төсеу) - адамзатқа мың жылдан астам
уақыт бойы белгілі дəрілік түрі.
Суппозиторийлер-бөлме температурасында қатты жəне дене температурасында
балқитын немесе еритін, дене қуысына енгізуге арналған дозаланған дəрілік формалар.
Ректальды(шам), қынаптық жəне таяқтардың супцозиторийлері бар.
Ректальды суппозиторийлер (Suppositoria rectalia) тік ішекке енгізуге арналған.
Вагинальды суппозиторийлер (Suppositoria vaginalia) қынапқа енгізу үшін
қолданылады.
Таяқшалар (Bacilli) уретраға, жатыр мойны каналына, фистула мен жара жолдарына,
құлақ каналына енгізуге арналған.
Суппозиторийлердің жалпы қасиеті-олардың бөлме температурасында қатты күйде
болу жəне дене температурасында сұйықтыққа айналу қабілеті, бұл осы дəрілік формаларды
медициналық қолдану кезінде маңызды. Суппозиторийлердің қаттылығы бұлшықеттер мен
тіндердің рефлекторлық кедергісін жеңуге мүмкіндік береді, ал дене қуыстарындағы сұйық
консистенция ағзаға жергілікті (жергілікті) жəне резорбциялық (жүйелік) əсер етуі мүмкін
дəрілік заттарды шырышты қабыққа біркелкі таратады.
Соңғы жылдары аталған дəрілік формалардың өнеркəсіптік өндірісі өсті, бұл олардың
басқалармен 
салыстырғанда 
айтарлықтай 
артықшылықтарына 
байланысты.
Суппозиторийлерді жедел жəрдем жағдайында қолдануға болады, өйткені олардың
фармакологиялық əсері ауызша дəрілік формаларға қарағанда тезірек көрінеді. Бұл дəрі-
дəрмектің тоқ ішекте тез сіңуіне жəне бауырды айналып өтіп, ортаңғы жəне төменгі
геморроидальды тамырлар арқылы қанға енуіне байланысты. Əсер ету уақыты бойынша
суппозиторийлер инъекциялық препараттарға жақындайды, бірақ оларды енгізу терінің
тұтастығын бұзбайды. Сонымен қатар, дəрі-дəрмектерді ректалды қолдану көбінесе
суппозиторийлерден ұзақ уақыт босату арқылы бір реттік дозаны төмендетуге мүмкіндік
береді. 
Көптеген 
дəрі-дəрмектер 
ас 
қорыту 
шырындарының 
ферменттерімен
инактивацияланады, асқазан-ішек жолдары мен бауырға жағымсыз əсер етуі мүмкін - бұл
кемшіліктер ректалды дəрілік формалардан айырылады.
Ректалды суппозиторийлер конус, ұшты цилиндр, торпедалар немесе максималды
диаметрі 1,5 см сигара түрінде болуы мүмкін.
Бір суппозиторийдің массасы 1,1-ден 4 Г-ға дейін болуы керек, шамдардың ұзындығы
2,5 - 4 см аралығында, негіздегі ені 1,5 см-ден аспауы керек. балаларға арналған
суппозиторийдің массасы 0,5-тен 1,5 г-ға дейін болуы керек.
Қынаптық суппозиторийлер сфералық (глобули - шарлар), жұмыртқа тəрізді (овула -
овули) немесе дөңгелек ұшы бар жалпақ дене тілі (пессария - пессария) болуы мүмкін. Бұл
дəрілік формалардың массасы 1,5-тен 6 Г-ға дейін өзгереді.
Таяқшалар қалыңдығы 2-5 мм жəне ұзындығы 10 см-ге дейін ұштары бар цилиндр
тəрізді.
Негіздер мен қосалқы заттардың сипаттамасы
Физика-химия 
ғылымы 
тұрғысынан 
суппозиторийлер 
негізмен 
ұсынылған
дисперсиялық ортадан жəне дəрілік заттар рөл атқаратын дисперсті фазадан тұратын
дисперсті жүйелер ретінде қарастырылады. Дəрілік заттардың қасиеттеріне байланысты
суппозиторийлер əртүрлі дисперсті жүйелерді құра алады.
Біртекті жүйелер дəрілік зат негізде еріген жағдайларда пайда болады. Гетерогенді
жүйелер дəрілік заттарды эмульсия немесе суспензия түріне негізге енгізген жағдайда
түзіледі.

Суппозиторийлердің құрылымында негізгі (дəрілік заттар) жəне қосалқы
(тасымалдаушылар немесе негіз) компоненттер ажыратылады.
Суппозиторийлерге бірқатар талаптар қойылады:
- олар бөлме температурасында жеткілікті қаттылықты сақтауы керек;
- балқу немесе Еру температурасы адамның дене температурасына жақын болуы керек;
- тік ішектің шырышты қабығын тітіркендірмеуі немесе басқа жағымсыз құбылыстарды
тудырмауы керек, яғни физиологиялық тұрғыдан немқұрайлы болуы керек;
- дəрілік заттың шығарылуына жəне емдік əсеріне кедергі келтірмеуге тиіс;
- суппозиторий массасына енгізілетін дəрілік заттармен өзара əрекеттеспеуі тиіс.
Осы жалпы талаптармен негіздерге қойылатын технологиялық талаптар да тығыз
байланысты. Оларға мыналар жатады:
- суппозиторийлерді дайындау жəне сақтау процесінде негіздің химиялық жəне
физикалық тұрақтылығы;
- оңай қалыптау жəне енгізу кезінде қажетті қаттылықты сақтау мүмкіндігі;
- ерітінділердің қажетті мөлшерін эмульсиялау мүмкіндігі;
- белгілі бір икемділікке, тұтқырлыққа, деформация уақытына, яғни белгілі бір
құрылымдық-механикалық қасиеттерге ие болу.
Бұл талаптарды əр түрлі елдердің фармацевтика өнеркəсібінде қолданылатын
липофильді, гидрофильді негіздер мен олардың қоспалары қанағаттандырады.
Липофильді негіздер. ГФ ХІ суппозиторий негіздері ретінде какао майын, оның
парафинмен жəне гидрленген майлармен қорытпаларын, өсімдіктер мен жануарлардың
гидрленген майларын, қатты майды, ланолды, гидрленген майлардың балауызбен, қатты
парафинмен қорытпаларын қолдануды ұсынады.
Липофильді негіздер келесі талаптарға жауап беру: - тік ішекте тез ериді;
- балқу температурасы 37 оС аспауы керек;
- қаттылықтың жеткілікті болуы жəне қатаюдың балқу температурасы арасындағы қысқа
аралық;
- жеткілікті тұтқырлық;
- сұйықтықты жақсы сіңіріңіз;
- сақтау кезінде тұрақты болыңыз.
Қазіргі уақытта бірқатар елдердің фармакопеяларында какао майы ресми
фармакопеялық негіз болып қала береді. Ол триглицеридтердің қоспасынан тұрады:
тристеарин, трипалметин, триолеин, трилаурин, триарахин. Какао майының құрамы осы
негіздің əртүрлі физикалық қасиеттері бар полиморфты модификацияларын түсіндіреді.
Осы негізді 36 оС-тан жоғары температурада балқыту жəне кейіннен əртүрлі
жағдайларда салқындату кезінде, сондай-ақ 10 оС-тан жоғары температурада сақтау кезінде
какао майы төмен балқу нүктесімен (23-24 ОС) жəне төмен қатаю температурасымен (17-18
ОС) модификацияға ауысады, бұл суппозиторийлерді қалыптастыру кезінде қиындықтар
туғызады. Сондай-ақ, какао майы Сулы ерітінділерді жақсы эмульсияламайды, құрамында
олеин қышқылы көп болғандықтан (шамамен 30%) күйіп кетуі мүмкін. Сонымен қатар, оның
құрамында өміршең микроорганизмдер болуы мүмкін.
Какао майына əр түрлі көмекші заттар қосылады: лецитин, ақ балауыз, крахмал,
микрокристалды целлюлоза, аэросил, пальма майы.
Какао майымен бірдей қасиеттерге петиолат лавры мен кориандр майлары
ие.
Гидрогенизацияланған майларкакао майының кемшіліктері жоқ суппозиторийлер
жасауға мүмкіндік береді. 1934 жылы А. Г. Босин суппозиторий негізін жасады бутирол -
гидрогенизацияланған майлардың парафинмен қорытпасы. Қазіргі уақытта какао майын
алмастырғыш ретінде май тəрізді заттармен, эмульгаторлармен немесе көмірсутек
өнімдерімен гидрленген май қорытпалары кеңінен қолданылады.
Суппозиторийлердің өнеркəсіптік шығарылымы үшін пальма ядросына негізделген
жəне пластиктендірілген саломас негізіндегі қатты кондитерлік май ерекше қызығушылық
тудырады. Бұл майлар ұсақ түйіршікті кристалды құрылымға ие, олар фазалық өзгерістерсіз
тар температуралық аралықта ериді, бұл оларды какао майынан жəне басқа да
суппозиторийлерден ерекшелендіреді.
Қорытпалардың балқу температурасын жоғарылату үшін балауыз, парафин, озокерит
жəне спермацети қолданылады. Сұйықтықтарды жақсы эмульсиялау үшін ланолин, лецитин,
холестерин енгізіледі.
Майлы жəне май тəрізді негіздер құрамына байланысты əр түрлі тұтқырлыққа ие
икемділік, жəне суппозиторийлер жасау əдісін таңдау осыған байланысты.
Белгілі шетелдік липофильді негіздердің ішінде витепсол, эстаринум, лазупол
негіздері ерекше қызығушылық тудырады.
Витепсолили имхаузен, (Германия) - Лаурин қышқылының моно глицерин эфир
эмульгаторының қоспалары бар Лаурин жəне стеарин қышқылдарының триглицеридтерінің
қоспасы. Балқу температурасы 33,5-35,5 о с. негіздердің толық деформация уақыты 15 мин.
Əр түрлі топтардың витепсолы шығарылады Н, V, S, E, физика-химиялық
қасиеттерінің интервалымен ерекшеленеді.
Эстаринум, физика-химиялық сипаттамалары бойынша ерекшеленетін бірнеше
модификация түрінде қол жетімді. Химиялық тұрғыдан алғанда, негіз қаныққан май

қышқылдарының моно-, ди - жəне триглицеридтерінің қоспалары болып табылады.
Лазупол жоғары спирттері бар фталий қышқылының эфирлерінен тұрады
(мысалы, цетил жəне (немесе) стеарил).
Лазуполдың балқу температурасы (34-37 ОС), қатаю жəне Сулы ерітінділерді
эмульсиялау қабілетімен ерекшеленетін бірнеше модификациясы бар.
Барлық сипатталған шетелдік липофильді негіздер дəрілік заттардың сулы ерітінділерін
жақсы эмульсиялайды, тез қатаяды, балқу температурасы дене температурасына жақын.
Гидрофильді негіздер. Гидрофильді негіздер талаптарға сай болуы керек:
- секрецияларда, шырышты қабатта тез жəне толығымен ерітіңіз;
- шырышты қабықты тітіркендірмеңіз;
- гидрофобты дəрілік заттармен араластыру немесе оларды сіңіру;
- химиялық жəне фармакологиялық тұрғыдан немқұрайлы болу.
Қазіргі гидрофильді негіздер негізінен полиэтиленгликольдермен - этилен оксиді мен
судың конденсацияланған полимерлерімен ұсынылған. Отандық өнеркəсіп молекулалық
салмағымен ерекшеленетін полиэтиленгликольдер шығарады-PEG-400, 1500, 2000, 4000,
6000. Шетелде полиэтиленгликоль негіздері "карбовакс" (АҚШ), "скурол" (Франция),
"постонал", "суппофарм" (Германия) деген атпен белгілі. Бұл негіздер тобы шырышты
қабаттардың секрецияларында ериді, шырышты қабықты тітіркендірмей дəрілік заттарды
толығымен босатады, жарамдылық мерзімі ұзақ, физиологиялық немқұрайлылығы жоғары,
салыстырмалы түрде қол жетімді.
Суппозиторийлер (лат. suppositoria - алмастыру, төсеу) - адамзатқа мың жылдан астам
уақыт бойы белгілі дəрілік түрі.
Суппозиторийлер-бөлме температурасында қатты жəне дене температурасында
балқитын немесе еритін, дене қуысына енгізуге арналған дозаланған дəрілік формалар.
Ректальды(шам), қынаптық жəне таяқтардың супцозиторийлері бар.
Ректальды суппозиторийлер (Suppositoria rectalia) тік ішекке енгізуге арналған.
Вагинальды суппозиторийлер (Suppositoria vaginalia) қынапқа енгізу үшін
қолданылады.
Таяқшалар (Bacilli) уретраға, жатыр мойны каналына, фистула мен жара жолдарына,
құлақ каналына енгізуге арналған.
Суппозиторийлердің жалпы қасиеті-олардың бөлме температурасында қатты күйде
болу жəне дене температурасында сұйықтыққа айналу қабілеті, бұл осы дəрілік формаларды
медициналық қолдану кезінде маңызды. Суппозиторийлердің қаттылығы бұлшықеттер мен
тіндердің рефлекторлық кедергісін жеңуге мүмкіндік береді, ал дене қуыстарындағы сұйық
консистенция ағзаға жергілікті (жергілікті) жəне резорбциялық (жүйелік) əсер етуі мүмкін
дəрілік заттарды шырышты қабыққа біркелкі таратады.
Соңғы жылдары аталған дəрілік формалардың өнеркəсіптік өндірісі өсті, бұл олардың
басқалармен 
салыстырғанда 
айтарлықтай 
артықшылықтарына 
байланысты.
Суппозиторийлерді жедел жəрдем жағдайында қолдануға болады, өйткені олардың
фармакологиялық əсері ауызша дəрілік формаларға қарағанда тезірек көрінеді. Бұл дəрі-
дəрмектің тоқ ішекте тез сіңуіне жəне бауырды айналып өтіп, ортаңғы жəне төменгі
геморроидальды тамырлар арқылы қанға енуіне байланысты. Əсер ету уақыты бойынша
суппозиторийлер инъекциялық препараттарға жақындайды, бірақ оларды енгізу терінің
тұтастығын бұзбайды. Сонымен қатар, дəрі-дəрмектерді ректалды қолдану көбінесе
суппозиторийлерден ұзақ уақыт босату арқылы бір реттік дозаны төмендетуге мүмкіндік
береді. 
Көптеген 
дəрі-дəрмектер 
ас 
қорыту 
шырындарының 
ферменттерімен
инактивацияланады, асқазан-ішек жолдары мен бауырға жағымсыз əсер етуі мүмкін - бұл
кемшіліктер ректалды дəрілік формалардан айырылады.
Ректалды суппозиторийлер конус, ұшты цилиндр, торпедалар немесе максималды
диаметрі 1,5 см сигара түрінде болуы мүмкін.
Бір суппозиторийдің массасы 1,1-ден 4 Г-ға дейін болуы керек, шамдардың ұзындығы
2,5 - 4 см аралығында, негіздегі ені 1,5 см-ден аспауы керек. балаларға арналған
суппозиторийдің массасы 0,5-тен 1,5 г-ға дейін болуы керек.
Қынаптық суппозиторийлер сфералық (глобули - шарлар), жұмыртқа тəрізді (овула -
овули) немесе дөңгелек ұшы бар жалпақ дене тілі (пессария - пессария) болуы мүмкін. Бұл
дəрілік формалардың массасы 1,5-тен 6 Г-ға дейін өзгереді.
Таяқшалар қалыңдығы 2-5 мм жəне ұзындығы 10 см-ге дейін ұштары бар цилиндр
тəрізді.
Негіздер мен қосалқы заттардың сипаттамасы
Физика-химия 
ғылымы 
тұрғысынан 
суппозиторийлер 
негізмен 
ұсынылған
дисперсиялық ортадан жəне дəрілік заттар рөл атқаратын дисперсті фазадан тұратын
дисперсті жүйелер ретінде қарастырылады. Дəрілік заттардың қасиеттеріне байланысты
суппозиторийлер əртүрлі дисперсті жүйелерді құра алады.
Біртекті жүйелер дəрілік зат негізде еріген жағдайларда пайда болады. Гетерогенді
жүйелер дəрілік заттарды эмульсия немесе суспензия түріне негізге енгізген жағдайда
түзіледі.
Суппозиторийлердің құрылымында негізгі (дəрілік заттар) жəне қосалқы
(тасымалдаушылар немесе негіз) компоненттер ажыратылады.
Суппозиторийлерге бірқатар талаптар қойылады:

- олар бөлме температурасында жеткілікті қаттылықты сақтауы керек;
- балқу немесе Еру температурасы адамның дене температурасына жақын болуы керек;
- тік ішектің шырышты қабығын тітіркендірмеуі немесе басқа жағымсыз құбылыстарды
тудырмауы керек, яғни физиологиялық тұрғыдан немқұрайлы болуы керек;
- дəрілік заттың шығарылуына жəне емдік əсеріне кедергі келтірмеуге тиіс;
- суппозиторий массасына енгізілетін дəрілік заттармен өзара əрекеттеспеуі тиіс.
Осы жалпы талаптармен негіздерге қойылатын технологиялық талаптар да тығыз
байланысты. Оларға мыналар жатады:
- суппозиторийлерді дайындау жəне сақтау процесінде негіздің химиялық жəне
физикалық тұрақтылығы;
- оңай қалыптау жəне енгізу кезінде қажетті қаттылықты сақтау мүмкіндігі;
- ерітінділердің қажетті мөлшерін эмульсиялау мүмкіндігі;
- белгілі бір икемділікке, тұтқырлыққа, деформация уақытына, яғни белгілі бір
құрылымдық-механикалық қасиеттерге ие болу.
Бұл талаптарды əр түрлі елдердің фармацевтика өнеркəсібінде қолданылатын
липофильді, гидрофильді негіздер мен олардың қоспалары қанағаттандырады.
Липофильді негіздер. ГФ ХІ суппозиторий негіздері ретінде какао майын, оның
парафинмен жəне гидрленген майлармен қорытпаларын, өсімдіктер мен жануарлардың
гидрленген майларын, қатты майды, ланолды, гидрленген майлардың балауызбен, қатты
парафинмен қорытпаларын қолдануды ұсынады.
Липофильді негіздер келесі талаптарға жауап беру: - тік ішекте тез ериді;
- балқу температурасы 37 оС аспауы керек;
- қаттылықтың жеткілікті болуы жəне қатаюдың балқу температурасы арасындағы қысқа
аралық;
- жеткілікті тұтқырлық;
- сұйықтықты жақсы сіңіріңіз;
- сақтау кезінде тұрақты болыңыз.
Қазіргі уақытта бірқатар елдердің фармакопеяларында какао майы ресми
фармакопеялық негіз болып қала береді. Ол триглицеридтердің қоспасынан тұрады:
тристеарин, трипалметин, триолеин, трилаурин, триарахин. Какао майының құрамы осы
негіздің əртүрлі физикалық қасиеттері бар полиморфты модификацияларын түсіндіреді.
Осы негізді 36 оС-тан жоғары температурада балқыту жəне кейіннен əртүрлі
жағдайларда салқындату кезінде, сондай-ақ 10 оС-тан жоғары температурада сақтау кезінде
какао майы төмен балқу нүктесімен (23-24 ОС) жəне төмен қатаю температурасымен (17-18
ОС) модификацияға ауысады, бұл суппозиторийлерді қалыптастыру кезінде қиындықтар
туғызады. Сондай-ақ, какао майы Сулы ерітінділерді жақсы эмульсияламайды, құрамында
олеин қышқылы көп болғандықтан (шамамен 30%) күйіп кетуі мүмкін. Сонымен қатар, оның
құрамында өміршең микроорганизмдер болуы мүмкін.
Какао майына əр түрлі көмекші заттар қосылады: лецитин, ақ балауыз, крахмал,
микрокристалды целлюлоза, аэросил, пальма майы.
Какао майымен бірдей қасиеттерге петиолат лавры мен кориандр майлары
ие.
Гидрогенизацияланған майларкакао майының кемшіліктері жоқ суппозиторийлер
жасауға мүмкіндік береді. 1934 жылы А. Г. Босин суппозиторий негізін жасады бутирол -
гидрогенизацияланған майлардың парафинмен қорытпасы. Қазіргі уақытта какао майын
алмастырғыш ретінде май тəрізді заттармен, эмульгаторлармен немесе көмірсутек
өнімдерімен гидрленген май қорытпалары кеңінен қолданылады.
Суппозиторийлердің өнеркəсіптік шығарылымы үшін пальма ядросына негізделген
жəне пластиктендірілген саломас негізіндегі қатты кондитерлік май ерекше қызығушылық
тудырады. Бұл майлар ұсақ түйіршікті кристалды құрылымға ие, олар фазалық өзгерістерсіз
тар температуралық аралықта ериді, бұл оларды какао майынан жəне басқа да
суппозиторийлерден ерекшелендіреді.
Қорытпалардың балқу температурасын жоғарылату үшін балауыз, парафин, озокерит
жəне спермацети қолданылады. Сұйықтықтарды жақсы эмульсиялау үшін ланолин, лецитин,
холестерин енгізіледі.
Майлы жəне май тəрізді негіздер құрамына байланысты əр түрлі тұтқырлыққа ие
икемділік, жəне суппозиторийлер жасау əдісін таңдау осыған байланысты.
Белгілі шетелдік липофильді негіздердің ішінде витепсол, эстаринум, лазупол
негіздері ерекше қызығушылық тудырады.
Витепсолили имхаузен, (Германия) - Лаурин қышқылының моно глицерин эфир
эмульгаторының қоспалары бар Лаурин жəне стеарин қышқылдарының триглицеридтерінің
қоспасы. Балқу температурасы 33,5-35,5 о с. негіздердің толық деформация уақыты 15 мин.
Əр түрлі топтардың витепсолы шығарылады Н, V, S, E, физика-химиялық
қасиеттерінің интервалымен ерекшеленеді.
Эстаринум, физика-химиялық сипаттамалары бойынша ерекшеленетін бірнеше
модификация түрінде қол жетімді. Химиялық тұрғыдан алғанда, негіз қаныққан май
қышқылдарының моно-, ди - жəне триглицеридтерінің қоспалары болып табылады.
Лазупол жоғары спирттері бар фталий қышқылының эфирлерінен тұрады
(мысалы, цетил жəне (немесе) стеарил).

Лазуполдың балқу температурасы (34-37 ОС), қатаю жəне Сулы ерітінділерді
эмульсиялау қабілетімен ерекшеленетін бірнеше модификациясы бар.
Барлық сипатталған шетелдік липофильді негіздер дəрілік заттардың сулы ерітінділерін
жақсы эмульсиялайды, тез қатаяды, балқу температурасы дене температурасына жақын.
Гидрофильді негіздер. Гидрофильді негіздер талаптарға сай болуы керек:
- секрецияларда, шырышты қабатта тез жəне толығымен ерітіңіз;
- шырышты қабықты тітіркендірмеңіз;
- гидрофобты дəрілік заттармен араластыру немесе оларды сіңіру;
- химиялық жəне фармакологиялық тұрғыдан немқұрайлы болу. Қазіргі гидрофильді
негіздер негізінен полиэтиленгликольдермен - этилен оксиді мен судың конденсацияланған
полимерлерімен ұсынылған. Отандық өнеркəсіп молекулалық салмағымен ерекшеленетін
полиэтиленгликольдер 
шығарады-PEG-400, 
1500, 
2000, 
4000, 
6000. 
Шетелде
полиэтиленгликоль негіздері "карбовакс" (АҚШ), "скурол" (Франция), "постонал",
"суппофарм" (Германия) деген атпен белгілі. Бұл негіздер тобы шырышты қабаттардың
секрецияларында ериді, шырышты қабықты тітіркендірмей дəрілік заттарды толығымен
босатады, жарамдылық мерзімі ұзақ, физиологиялық немқұрайлылығы жоғары,
салыстырмалы түрде қол жетімді.
Желатин-глицерин жəне сабын-глицерин негіздері, бірқатар елдердің фармакопеяларына
енгізілгенімен, суппозиторийлер өндірісінде аз қолданылады.
Суппозиторийлердің оңтайлы құрылымдық-механикалық I сипаттамасын қамтамасыз
ету үшін оларға алюминий, магний жəне басқа тұздар стеараттары қосылады

жүктеу/скачать 4.65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: