Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Альпі қатпарлығы
- Тынықмұхиттық жанартаулық белдеу
| эпигерциндік (герциннен кейінгі) плиталар деп аталады. Олардың
ең ірілеріне Еуразияда Батыс Сібір, Тұран, Батыс Еуропа; Солтүстік Америкада Мексика шығанағы жағалауы жатады. Палеозойлық құрылымдар құрлықтың оқшау жатқан ежелгі бөліктерін байланыстырып, қазіргі материктердің негізін құрайтын біртұтас құрлық аумақтарын қалыптастырды. Құрлықтың континенттік шөгінділер қалың жиналған бөліктерінде қазіргі ірі көмір алаптары қалыптаса бастады. Мезозой эрасында бірнеше тау жасалу кезеңдерін біріктірген, жалпы атпен мезозой қатпарлығы деп аталған тау жасалуы қарқынды жүрді. Солтүстік жарты шар материктерінде бұл қатпарлық өте үлкен аумақты қамтып, ірі тау жүйелерінің түзілуіне себепші болды. Мұндай құрылымдарға Кордильера, Солтүстік- Шығыс Сібір мен Сихотэ-Алинь таулары, Тибет таулы қыраты жата- ды. Осы кезеңде Оңтүстік жарты шар материктерінде салыстырмалы түрде тыныштық жағдай орнады. Палеогеннің соңы мен неогенде жүрген қарқынды тау жасалу қозғалыстары Альпі қатпарлығы деп аталады. Бұл қатпарлықта Еуразиядағы аса ірі Альпі-Гималай геосинклиналдық белдеуінде орналасқан тау жүйелері көтерілді. Альпі қатпарлығындағы тектоникалық əрекеттердің аса қарқынды жүруі бұл белдеу- ге көршілес орналасқан ежелгі тау құрылымдарының қайта жаңғыруына, көтерілуіне себепші болды. Бұл күштер неотектоникалық қозғалыстар деп аталады, себебі бұл қозғалыстар əсерінен терең тектоникалық жарықтар пай- 119 да болып, тыныштық жағдайдағы ежелгі құрылымдар қозғалмалы (сейсмикалық) аудандарға айналды. Неотектоникалық қозғалыстар Тян-Шань, Алтай, Саян, Бай- кал тау жүйелерін қамтыды, олардың əсерінен бұл аймақтарда тау аралық ірі қазан шұңқырларға сəйкес келетін ойыстар қалыптасты. Кейбір аудандарда терең жарықтар жер қыртысы арқылы мантияға дейін жетіп, рифттердің қалыптасуына себепші болды. Мұндай рифттер қатарына Байкал көлі мен Өлі теңіз табанындағы жəне Шығыс Африкадағы Ұлы жарықтар жүйесі жатады. Терең тектоникалық жарықтар бойында кейбір көлдердің қазаншұңқырлары орналасады. Дүниежүзілік мұхит табанында рифттердің ең ірі жүйесі таралған, олар біртұтас суасты орта жота- ларына сəйкес келеді. Материктердің Тұнық мұхитпен жалғас бөліктері қазіргі кездегі тау жасалудың ең қарқынды жүріп жатқан аудандары болып та- былады, бұл аймақ Тынықмұхиттық жанартаулық белдеу деп аталады. Бұл белдеуде қарқынды жанартау атқылаулары, күшті жер сілкінулері тоқтаусыз жүріп жатыр. Жер шарындағы əрекет етуші жанартаулардың басым көпшілігі осы аймақта орналасқан. Жанартаулық белдеу бойымен материктік литосфералық плиталардың аумағы біртіндеп ұлғаюып, соның есебінен мұхиттардың жағалық сызықтарында өзгерістер пайда болуда. Жер қыртысындағы жаппай қозғалыстар материктер мен мұхиттар арақатынасының өзгеруіне, жер бедерінің биіктеуіне, ат- мосфера циркуляциясы мен мұхит беткі ағыстары бағыттарының ауысуына себепші болды. Бұл жағдайлар Жер ғаламшарының геологиялық даму тарихында климаттың ғаламдық өзгерістерінің туындауына қажетті жағдайлар жасады. жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|