Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
а - 240 млн жыл бұрын, ə - 160 млн жыл бұрын, б - қазіргі материктер
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- (А. Вегенер бойынша )
| а - 240 млн жыл бұрын, ə - 160 млн жыл бұрын, б - қазіргі материктер
пішіні 44-сурет. Материктер мен мұхиттар аумағы мен пішінінің өзгеруі (А. Вегенер бойынша) Геологиялық уақыт аралығында материктер орнының өзгеруі ондағы табиғат жағдайларының да өзгеруіне əкеліп соқты. Африканың экваторлық бөлігінде таралған мұздық шөгінділер бұл құрлықтың ертеректе полюске жақын орналасқанын, ал керісінше, Антарктидада тас көмір кен орындары мен тасқа айналған ағаш тəрізді папоротник қалдықтарының табылуы бұл материктің кезінде экватор маңында орналасқанын дəлелдейді. Литосфералық тақталардың қозғалыстары мен тіршілік дүниесінің даму тарихы бір-бірімен тығыз байланысты. Əр материктегі тіршілік дүниесінің қазба қалдықтарын салыстырмалы түрде зерттеу арқылы алынған деректерді пайдалана отырып, гео- логтар материктердің орны мен даму кезеңдерін, ондағы өзгерістерді анықтайды. Литосфералық тақталар қозғалысы негізінен мантия затының өзгерістеріне байланысты жүзеге асады. Тақталардың қозғалысы мантия затының тік көтерілуінен пайда болатын жарықтар бойы- 122 мен жүреді. Тақталарды бөліп жататын ірі жарықтар жүйесі жер қыртысы неғұрлым жұқа болатын мұхит табанында қалыптасады. 45-сурет. Литосфералық тақталар жəне олардың қозғалу бағыттары Мұхит табанындағы жарықтар бойымен көтерілген магманың есебінен тақталардың шеткі бөліктері биіктеп, суасты орта жота- лары түзіледі (45-сурет). Барлық мұхиттардың табанында таралған біртұтас суасты орта жоталарының жалпы ұзындығы 75 мың км асады, ені 2 мың км, ор- таша биіктігі 3-4 мың метрге жетеді. Суасты орта жоталарының остік бөлігі арқылы өтетін рифттердің тереңдігі 2 км, ені 12-15 км жетеді. Рифттерден шыққан лава мұхиттық тақталардың аумағын ұлғайтып, жер қыртысын да қалыңдатады. Осы қозғалыстардың нəтижесінде мұхит табандарын- да рифтілік жер қыртысы қалыптасады. Рифттер бойымен литосфералық тақталар бір-бірінен ендік бағытта алшақтайды. Олардың қозғалу жылдамдығы жылына бірнеше сантиметрден бірнеше ондаған сантиметрге дейін жетеді. Тақталар қозғалысы жылдамдығының мөлшері жер қойнауындағы тектоникалық қозғалыстардың əсеріне тəуелді болып келеді. Мұхит табанындағы суасты орта жоталарының бойымен литосфералық тақталардың ажырау шекарасы – спрединг зонасы өтеді (46-сурет). Мұхит табанында суасты орта жоталарын кесіп өтетін көлденең тектоникалық жарықтар күрделі жүйесі таралған. Оларды жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|