Сабақтар (сағаты) 15 соөЖ (сағаты) 15 СӨЖ (сағаты) 45 Барлық сағаттар 90 Курстың мақсаты
жүктеу/скачать 6.9 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дəрістің мазмұны
- Джон Дьюидің
- Михайл Иванович Владиславлев
| № 9 дəріс
Тақырып Ресейдегі эксперименталды психологияның дамуы. Мақсаты: Ресейдегі эксперименталды психологияның дамуы жөнінде білім беру. Дəрістің мазмұны 1. Ресейдегі экперименталды психологияны дамытудағы алғашқы қадамдар «мінез құлық туралы» ғылымның даму жолы (И.П.Павлов, В.М.Бехтерев). 2. Г.И.Челпанов, Н.Н.Ланге зерттеулері. 3. Б.М.Бехтеревтің психологиялық зерттеулері. Бұл қозғалыстың негізін салған Джон Дьюидің рефлекторлық акт түсінігіндегі атамизмге қарсы бағытталған «Понятие рефлекторной дуги в психологии» атты мақасы болды. Əдетте бөліп қарастырылатын элементтер – стимулдар мен жауап реакция – шындығында жеке түрде кездеспейді. Олар координацияныі ішінде болады жəне оның əртүрлі фазаларына сəйкес келеді. «Стимул қалыптасушы координацияның жемісті нəтижеге жетуі үшін қажетті талаптарды көрсететін фаза болып табылады: реакция сол координациялардың осы талаптарға сəйкестікке қол жеткізуіне мүмкіндік беріп, жемісті координацияға қол жеткізу құралы ретінде қолданылатын фаза болып табылады. Сондықтан олар бір-біріне қатаң үйлесімділікте болады. Рефлекспен аналогия бойынша психика мінез-құлықтағы өзінің пайдалы функцияларына байланысты қарастырылуы керек. Функционализмнің əлеуметтік негізін американдық идеологияда, оның философисы мен ғылымында кең таралған прагматизм құрайды. Бұл жағдайда практикалық маңыздылығынан айырылған сананы анализдеу (Титченердің структурализмінде болғандай) қарсылық тудырды. Функционализм сананы терминдардағы оны құрайтын элементтердің болуы жағынан анализдеудің орнына сананы мінез-құлықтағы функциясы жағынан қарастыруды талап етті. Зерттеу пəні болып функция, яғни операция танылды. Функцияны зерттеу дегеніміз – оның ағзамен, қанағаттандыратын қажеттіліктер жағдайымен жəне осы функция бағытталған қоршаған ортамен координациясын ашу. Практикалық ситуациялардағы пайдалылығы жағынан қарастырылатын психикалық функция қоршаған ортаға бейімделу құралы болып табылады. Өмірлік ситуациялардағы психиканы анализдеуге бағытталушылық қолданбалы саланың дамуына ықпал етті – тестілеу, педагогикалық,медициналық, заң, өндірістік психологияның. Дьюи оқыту проблемаларымен айналысты Осы бағыттың психологтары Титченердің психологияның таза ғылым ретіндегі ойына қарсы шықты. Керісінше, функционалист « оның еңбектерінің қоғамдық қолданысынан белгілі ьір ляззат алады». Струактурализм елемеген нəрселер – мағына, құндылық, қарым-қатынас – бақыланбағандықтан психологиядан шеттетілмеуі керек. Функционалистердің келесі талабы – тек сана аймағымен шектелмей, керісінше тұтас ағзаны сана мен дене бірлігінде қарастыру. Жаңа көзқарастардың бірі ретінде функционалдық психология психология ғылымының жаңадан дамып келе жатқан салалары үшін пайдалы болды – педагогикалық, өндірістік жəне т.б. Ол бірқатар енлдердегі -психологтарға ықпал етті. Швейцария психологы Э.Клапаред (1873-1940), Г.Ф.Стаутаның ізбасары («Аналитикалық психологиясы» Ф.Брентаноның күшті ықпалымен жазылған) англо-американдық психолог У.Мак-Дугал (1871-1938) болды. Ресейде А.Ф.Лазурский (1874-1917) мен Н.Н.Лангені жатқызуға болады. Алайда функционалдық психология уақыт сынағына шыдамай тарп кетті. Психиканы функционалды жағынан қаврастыру талабы психиканың жаңа түсініктерін ашпады, ал негізгі түсінік «функция» көп мағыналылық пен анықсыздықтан зардап шекті: кейбір авторлар функция ретінде психикалық актілерді (көру, есту жəне т.б.), ал басқалары бұл түсінікті физиологияда қалыптасқан мағынасында, функцияның функциясы ретінде (мысалы, тыныс алу, ағзаны оттегімен қамтамасыз ету функциясы ретінде жəне т.б.) қолданды. Функционализм-структурализм антитезасы ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы шетелдік сана психологиясының теориялық күресінің басты мазмұны ретінде осы тұрғының əрқайсысының біржақтылығын ашып көрсетті. Структурализм өзінің зерттеулерін сананың мінез-құлықтағы рөліне сүйене отырып құрады, ал акт психологиясы мен функционализм сананың мағыналық жағын бағаламады. Бұл айтыстардан қазіргі заманғы психологияның үйренері бар. Субъективті семантика ( Е.Ю.Артемьева, А.Г.Шмелев жəне т.б.) саласындағы жаңа зерттеулер көрсеткендей сана мазмұнының психологиялық анализі адамның субъективті ішкі əлемін түсіну үшін жаңа жəне үлкен мүмкіндіктерін ашады. Сондықтан оның міндеті сана мазмұнын психологиялық зерттеу саласынан шеттету емес, керісінше оны шынайы мазмұнды ету болып табылады. ХХ ғасырдың басында психологияда қалыптасқан теориялық концепциясын қарастыру Н.Н.Ланге берген бағасының əділдігін растайды. Ол бірқатар бағыттарға бөлінген психология жағдайын Трояның бұзылыстарында отырған Приаммен салыстырады. Психология ашық дағдарыс кезеңіне өтті. Дүниежүзілік ғылымның маңызды бөлігі болып табылатын орыс психологиясының бұл кезеңде пəні мен негізгі проблемасы бекітілмеді. ХХ ғасырдың басында европалық жəне американдық психологияда қалыптасқан бағыттардың орыс ғылымында аналогтары бар. Орыс психологиялық ойдың дүниежүзілік ғылыммен үйлесімділігі орыс ғалымдарының шетелдік коллегаларымен тығыз байланысының бейнесі болды. Бұл байланыстар əртүрлі каналдар арқылы жүзеге асырылды: шетелдік зертханаларда (ең алдымен Вундттан) тəжиірибе алу, шетелдік авторлардың еңбектерін орыс тіліне аудару, халықаралық конгресстер мен конференцияларға қатысу, жеке байланыс жəне т.б. Ресми психология университеттерде шоғырланған. Оның дүниетанымдық бағытталуында Мəскеу психологиялық қоғамы мен оның органы – «Вопросы философи и психологи» жұрналының əрекетінде идеалистік философияның əртүрлі формалары басым болды. Отандық психологияның эмпирикалық бағытын Локк эмпиризмі мен ағылшын ассоцианизміне жақындығы, эмпирикалық зерттеу əдістеріне назуар аударуы, соның ішінде экспериментке деген жағымды қатынасы өзгешелейді. Петербург университетінде оның өкілі психология бойынша екі үлкен еңбектің авторы («Современные направления в науке о душе» (1866) жəне «Психология» (1881)) Михайл Иванович Владиславлев болды. Ол материализм мен зерттеудің физиологиялық əдістеріне қарсы шықты. Ол оларды психология үшін өнімсіз деп есептеді. Отандық ғылымда ол антикалықтан бастап психологиялық білімнің дамуына үлкен тарихи шолу жасады. Əйгілі психологтар Н.Н.Ланге, Н.Я.Грот оның қатысушылары болды. Философия мен психологияның тарихшысы Э.Л.Радлов, ұстазының өлімінен кейін Петербург университетінде философия кафедрасын басқарған философ, психолог жəне логик А.И.Веденский М.И.Владиславлевтің мектебінен шыққандар. жүктеу/скачать 6.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|