1. Жедел өткен шақ: Етістіктің тҥбіріне -ды, -ді, -ты, -ті жұрнағы жалғану
арқылы жасалып, жіктеліп қолданылады. Мысалы: Арман домбыра тарт-ты, мен өлең
айт-ты-м, мен би биле-ді-м.
Жедел өткен шақтың жіктелу үлгісі
Жақ
Жекеше
Көпше
І
ІІ
ІІІ
Жүрдім, қайттым, бармадым
Жүрдің, қайттың, бармадың
Жүрдіңіз,
қайттыңыз,
бармадыңыз
Жүрді-, -қайтты, -бармады,
Жүрдік, қайттық, бармадық
Жүрдіңдер,
қайттыңдар,
бармадыңдар
Жүрдіңіздер, қайттыңыздар,
бармадыңыздар
Жүрді-, қайтты-, бармады-,
2. Бұрынғы өткен шақ: Бұрынғы ӛткен шақ қимылдың, іс-әрекеттің сӛйлеп
тұрған сәтпен салыстырғанда әлдеқайда бұрын болғандығын білдіреді. Мысалы: Сен
университетті бітіргенсің. Ол қалаға барыпты. Бұрынғы өткен шақ екі түрлі жолмен
жасалады.
а) Бұрынғы ӛткен шақ -ған, -ген, -қан, -кен тұлғалы есімшенің жіктеліп келуінен
жасалады: (мен) айт-қан-мын, (сен) кел-ген-сің.
Бұрынғы өткен шақтың жіктелу үлгісі
Жақ
Жекеше түрі
Көпше түрі
І
ІІ
ІІІ
І
ІІ
ІІІ
Барыппын
Барыпсың
Барыпсыз
Барыпты
Барғанмын
Барғансың
Барғансыз
Барған-,
Барыппыз
Барыпсыңдар
Барыпсыздар
Барыпты
Барғанбыз
Барағансыңдар
Барғансыздар
Барған-,
ә) -ып, -іп, -п тұлғалы кӛсемшеге е(еді) кӛмекші етістігі тіркелуі арқылы да
жасалады. Есімше түрінде е көмекші етістігі екен түрінде де тіркеседі. Бұрынғы өткен
шақтың осындай күрделі түрінде е (еді, екен) көмекші етістігі ғана жіктеледі.
Бұрынғы өткен шақ күрделі түрінің жіктелу үлгісі.
Жақ
Жекеше түрі
Көпше түрі
І
ІІ
ІІІ
Барған едім (екенмін),
Барып едім
Барған едің (екенсің),
Барып едің
Барған едіңіз(екенсіз)
Барып едіңіз
Барған еді (екен), барып еді
Барған едік (екенбіз)
Барып едік
Барған едіңдер (екенсіңдер),
Барып едіңдер
Барған едіңіздер (екенсіздер),
Барып едіңіздер
Барған еді (екен), барып еді
Достарыңызбен бөлісу: |
