Граматикалық тақырып: етістер және оның ТҤрлері етістіктің шақтары септік жалғаулары

3. Ауыспалы өткен шақ:  Ауыспалы өткен шақ есімшенің -атын, -етін, -йтын, -йтін 
жұрнақтары арқылы жасалып, бірде өткен шақ, бірде келер шақ мағынасында 
қолданылады. Сондықтан да оны ауыспалы өткен шақ деп атайды. Мысалы: Еділ 
жолдасына жиі баратын.
Ауыспалы өткен шақтың жіктелу үлгісі 
Жақ 
Жекеше түрі 
Көпше түрі 
І 
ІІ 
ІІІ 
ІІІ 
Келетінмін 
Келетінсің 
Келетінсіз 
Келетін 
Келетінбіз 
Келетінсіңдер 
Келетінсіздер 
Келетін 
 
Септік жалғауы 
Септік жалғауы – көптік жалғауы сияқты сөзбен сөздің арасын 
байланыстырып, оларды өзара қарым-қатынасқа түсіреді. Септік жалғаулары 
арқылы есімдер сөйлемдегі етістіктермен де, шылаулармен де, олардан басқа 
сөздермен де, тіпті өзді-өзі де қарым-қатынасқа түседі. Мысалы, Олар 
мектепке келді, Олар мектепке дейін келді, Оқушылар мектепте оқиды т.б. 
Септік жалғауы дегендегі септік деген термин сеп ( жәрдем,көмек, 
дәнекер ) деген ұғымды білдіреді. Осы сөзден туған септеу деген сөз екі түрлі 
мағынада жұмсалады: бірі – екі нәрсені жалғау, ұластыру; екіншісі – 
сөздердің септік жалғауларын қабылдап өзгеру жүйесі. Қазақ тілінде 
мынадай септіктер бар: 
1.Атау септіккім? не? 
2. Ілік септіккімнің? ненің?-ның,-нің,-дың,-дің, -тың,- тің 

3. Барыс септік кімге? неге?-а,-е,-қа,-ке,-ға,-ге,-на,-не 
4.Табыс септік кімді? нені?-ны,-ні,-ды,-ді,-ты,-ті 
5. Жатыс септік кімде? неде? -да,-де,-та,-те,-нда,-нде 
6. Шығыс септік кімнен? неден? –дан,-ден,-тан,-тен,-нан,-нен 
7. Көмектес септік кіммен? немен? –мен,-бен,-пен,-менен, -бенен,-пенен. 
Қазақ тілінде септелудің екі тҥрі бар: 
1. Жай септелу – сөздердің түбір күйінде септелуі.Мысалы,үй, үй-дің, үй-ге, 
үй-ді,үй-де, үй-ден, үй-мен. 
2.Тәуелді септелу – сөздердің тәуелденіп барып септелуі. Мысалы, үй-ім,үй-
ім-нің,үй-ім-е,үй-ім-ді,үй-ім-де,үй-ім-нен,үй-ім-мен