Математиканы оқытудың теориясы
VII т а р а у . МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫ
жүктеу/скачать 5.94 Mb. Pdf көрінісі
|
| VII т а р а у . МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫ
ҮЙЫМДАСТЫРУ 7.1. С абақ ж эне оны ң қ ү р ы л ы м ы . С аб аққ а қ о й ы л аты н та л а п та р С аб ақ ты ң тү р л ер і. О қуш ы ларм ен ж ү р гізіл е тін оқу- тәрбие ж үмы сы н үйымдастырудың негізгі формасы ретінде сабақ XVII ғ.-дан бері белгілі. XVIII ғ. білім мен тәрбие беру реформаларында орыстың а л ғ а ш ң ы а к а д е м и г і, ғ а л ы м -э н ц и к л о п е д и с т М и х а и л Васильевич Ломоносовтың (1711—1765) рөлі ерекше болды. Ресейде ж әне ш етел мектептеріндегі оқы ту тәж ірибесімен ж а қ с ы тан ы с М. Л ом оносов оры с п ед аго ги к а с ы н д а ғы ж а ң а идея — сы н ы п ты ң -сабаң ты қ ж ү й ен і қолдады . Ол оқы тудағы белгілі бір тәртіпті ж әне ж үй ен і қам там асы з ететін оңу с а б ақ т а р ы н ы ң н аң ты ү й ы м д асты р ы л ған ы н қолдады . Ж үйе тек академ иялы ң гим назияда ғана емес, сонымен ң а т а р М әскеу м е м л е к е т т ік у н и в е р с и т е т і ж а н ы н д а ғ ы г и м н а з и я д а ж э н е к а д е т к о р п у с ы н д а б а й қ а у д а н ө тті. Аталган оңу орындарында сыныптар аш ылды, әр сыныпты, ғалы м н ы ң ойы ндағы дай, бірнеше м үгалім оңытты. М .В. Ломоносов Мәскеу гимназиялары мен академиялық г и м н а з и я н ы ң р е гл а м е н т ін (тәр тіб ін ) өзі ж а зд ы , онда “экзер ц и ц и ялар ” , яғни оңуш ы лардың мектепте ж әне үйде оры ндайты н ж атты гулары н ан қүры лған оңытудың түтас- ты қ ж ү й есі үй ы м д асты р у формасы ретінде үсы ны лды . М .Л омоносов “э к з е р ц и ц и я ” түсін ігін ен басқа, “к л а с с ” , “сабақ” , “мектеп табелі”, “оңу ж ы л ы ” , “ж ар ты ж ы л д ы қ ”, “үлгерім н егізін де сы ны птан сы н ы п қа к ө ш ір у ” , “сабаң к е с т е с і” , “о қ у б а ғд а р л а м а л а р ы ” с и я қ т ы т.б . көп теген үғы мдарды білім ж үйесіне енгізді. Терминдердің біразын батыс-еуропалық педагогтар Я.А . К оменский, Д ж . Л окк, 168 Ж .Ж . Руссодан алды, сол сияңты ж аң а сөздерді де іш інара ңолданды. Ғалы м ны ң ж аңаш ы лды ғы сабақтың ж оспар-сызбасын дайындауында көрініс тапты. Мектеп сабағы тапсырманың орындалуын тексеру, ж аң а таңы ры пты ң м еңгерілуі, сабақ уақы ты н д а “к ү н д ізгі тап сы р м ал ар д ы ”игеру бары сы нда тексерілуі мен білімді бағалаудан түруы тиіс болған. Г и м н а з и я л а р д ы ң ж а р ғ ы л а р ы н ж а с а у б а р ы с ы н д а М. Ломоносов м үғалім нің өз тәрбиеленуш ілерімен қарым- қ аты н асы м әселесін ң ар аст ы р а оты ры п , е к і ж а ң қ а да ж оғары талаптар қойды . Ол мүғалім этикасы ны ң негізін салды. Б ү г ін г і т а ң д а о тан д ы ң б іл ім б ер у д ің н е г із і болы п отырған сыныптың-сабақтық ж үйенің Ресейде 1786 ж ы лғы мектеп реформасынан 30 ж ы л бүрын енгізілуіне үлы орыс ғалы м ы ны ң сіңірген еңбегі зор. Б ілім беру саласы ндағы ң азіргі әдебиеттерде «сабақ» үғы м ы на тән белгілеріне оқы туды ң м ақсаты , м азм үны , қ ү р а л д а р м ен ә д іс т е р і, о қ у қ ы з м е т ін ү й ы м д а с т ы р у ж а т қ ы з ы л а д ы . С аб ақты ң б ілім беру, тәр б и ел еу ж ән е дамыту мақсаттары негізгі сипаттам алар арасында басты рөл атқарды . Сабақтың м ақсаты на сәйкес оқыту мазмүны, ең бастысы сабақты ң м азм үны ір ік тел іп алы н ады . Сол с и я қ ты саб ақ ты ң н а қ ты кесте ж ән е б ар л ы ғы н а о р тақ о қ ы ту б ағд а р л ам асы б о й ы н ш а о ң у ш ы л а р д ы ң б іл ім д і меңгеру, білік пен дағды ны қалы п тасты ру, м үғалім н ің п е д а г о г и к а л ы қ ш е б е р л іг ін ж е т іл д ір у , м ү ғ а л ім м ен оқуш ы лар арасы ндағы қары м -ң аты насты үйы м дасты ру формасы екенін атап көрсетеміз. Осы түргы да оры сты ң үлы педагогы В.А. Сухомлинский «Сабаң — м үғалім нің ж алпы ж әне педагогикалы қ мәдениетінің айнасы, оның и н т е л л е к т у а л д ы б а й л ы ғ ы н ы ң ө л ш е м і, о й -ө р іс ін ің , білімдарлы ғы ны ң көрсеткіш і» деп ж азды (123). С абақты ң қ ы зм еті оны ң білім беру, тәрби елік ж әне д амытушылың міндеттерінің біртүтастығы мен дидактикалық мақсаттарға ңол жеткізуден түрады. Ал сабақтың өзі оқу процесінде ж еке ңарастырылатындықтан, ж аңа сабаңтың алатын орны және мақсатымен ерекшеленеді. Соңғы кезд ер д е сабаң м ектеп те ж а п п а й о қ ы ту д ы ң к е ң т а р а ғ а н т ү р і б о л ғ а н ы м е н , б іл ім б еру п р о ц е с ін үй ы м дасты руда оны ң рөлі мен орны на өзгерістер еніп 169 оты р. Қ ал ы п тасы п оты рған ж ағд ай білім ү й ы м д ар ы н а білім ал у ш ы л ар д ы д ам ы ту ға б ағы ттал ған әдістер мен ң үр ал д ар д ы ң тү р лер ін таң д ау ң ү ң ы ғы н ы ң берілуім ен б ай лан ы сты . Б үл оқы туды үй ы м дасты руды ң сабақты ң түрінен басңа тәсілдерін іздестіруге жол аш ады . М ысалы, сабақтан бас тартып, оны студия, шеберхана, әр жастагы лар сыныбы сияңты оңы туды ң басңа түрлерім ен алмасты ру ү с ы н ы л а д ы . З а м а н а у и м е к т е п т е ж а п п а й о ң ы т у д ы үйы м дасты руды ң қандай да бір түріне басымдылың беру немесе ж о қ қ а ш ы ғару ж өнсіз. Зам анауи сабақты ң басты м ін деті, сөзсіз, м ү ғал ім н ің іс-әрекеті оқуш ы түлғасы н, он ы ң ой лау б ел сен д іл ігін д ам ы ту , б іл ім д і терең ж ән е с а н а л ы т ү р д е м е ң г е р т у , а д а м г е р ш іл ік ж ә н е ө з ін д ік оң у-тан ы м ды қ дағды сы н қ ал ы п тасты р у ы үш ін барлы ң м үм кіндіктерді шебер қолдануға бағы тталуы тиіс (53). Ж оғары да көрсетілгендей, м атем ати кан ы оқы туды ң т ео р и яс ы мен ә д істем есі, ә д іс т е м е л ік ғы л ы м р етін д е, м а т е м а т и к а к у р с ы м а з м ү н ы н ы ң т а л д а у ы н а н б а с қ а м атем атиканы оқы тумен байланы сты мәселелерді, оның іш ін де оқы туд ы ү й ы м д асты р у м әселесін зерттей ді. Ол зам ан ауи м ектеп те саб ақ ты ң м атем ати к ан ы оңы туды ң негізгі үйымдастыру формасы екенін ж әне м атем атикалы қ б іл ім , б іл ік , д а ғ д ы л а р д ы қ а л ы п т а с т ы р у б іл ім беру м ақсаттары на ж ататы н ы н көрсетеді. М атематика оқу бағдарламалары ны ң белгілі бір тәрбие- л ік м ін д еттерд і ш еш уд і к ө зд ей тін і, әлбетте, тү сін ік ті. О қы туды ң тәр б и ел ік ы қ п а л ы н к ү ш ей ту үш ін м үғалім м атематиканы ң тәрбиелік мүмкіндіктерін м үқият талдауы ж әне әр сабаңтың тәрбиелік мақсаты н нақты көрсетуі тиіс. М үғалімнің сабақтың маңсатын қойып, оқу материалын тиім ді іріктеуін е оқу бағдарлам алары , оңулы қтар, әдіс- тем елік қүралдар, д и д акти кал ы ң материалдар ж әне т.б. көмектеседі. Оқу пәні ретінде м атем атика ж аң а м атериал- д ы ң м е к т е п о қ у л ы ғ ы н д а ғ ы сә й к е с т а ң ы р ы п т ы ң м аз- м үны н аш у л о ги к асы н сақ тай оты ры п тү сін д ірілуім ен ерекш еленеді. Б үл ж ерде м атем атиканы оңытудың тиімді әдісін «күрделі» әдістем елік тапсы рм аларды ң бірі ретінде таңдау да м аңы зды . О қыту әдістерін таңдағанда нәтиж ені аны қтайты н төмендегідей ш арттарды : — сабақты ң м аңсаты (оқы ту, тәрбиелік, дамыту); — оқы латы н м атериал м азм үны ны ң ерекш еліктері; 170 — оқуш ы ларды ң ж аң а м атериалды меңгеруге даяр л ы қ деңгейі; — кабинеттің дидактикалың материалдармен, оқытудың техникалы ң қүралдары м ен ж абды қталуы ; — мүғалімнің ж еке дара ерекшеліктері, оның әдістемелік д аяр л ы қ деңгейі, сыныппен қары м -ң аты н асы ж ән е т.б. ескерген жөн. Оқу процесінің оқы ту қүралдары , әдістері мен тәсіл- д ер ін ің біртүтасты ғы н талап ететін ін атап өткен ж өн. О қы туды ң әрбір әд іс-тәсіл ін е м ү ғал ім мен о қ у ш ы л а р , сол сияқты оқуш ы ларды ң өздерінің арасы ндағы ңарым- қ аты н асты ан ы қтай ты н үй ы м д асты р у ф орм асы сәйкес келеді. С абақты ң қүры лы м ы . Сабақты оқыту процесі түрғы- сынан ңарасты ра келе, «сабаңтың қүры лы м ы » түсінігіне келеміз. Д идактикада (9, 55, 60) «ж алпы д и д акти кал ы қ ңүры лы м» түсін ігі зерттеледі, оның м әні мен қүрам дас бөліктері 6-сызбада көрсетілген. жүктеу/скачать 5.94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|