Исмаил Раджи әл-Фаруки ислам өркениетінің Өнері мерзімді басылымдардың 24-топтамасы
Таухидтың эстетикалық көрінісінің сипаттамалары
жүктеу/скачать 4.76 Mb. Pdf көрінісі
|
| Таухидтың эстетикалық көрінісінің сипаттамалары
Таухид Құран мен ислам өнері арасындағы байланыстың жалғыз жолы емес. Ол сондай-ақ мұсылмандар туралы әсер қалдыру үшін ойлап тапқан эстетикалық сипаттамаларда да көрініс береді. Құранның таухид ілімі талап ететін шексіздік пен трансценденттілік эстетикалық мазмұн мен форма арқылы қалай көрінеді, соны талдап көрелік. Түйенің сүйегінен жасалған және седеппен қапталған таяушығыстық ағаш табақша. Бүкіл өрнек қапталған, боял- маған. АБСТРАКЦИЯ. Ислам өнерінің шексіз өрнектері ең ал- дымен абстрактілі. Фигуралық бейнелеу мүлдем жоқ болмаса да, ислам өнерінде натуралистік фигуралар сирек кездесетіні туралы дәлелдер аз. Табиғаттан алынған бейнелер қолданылған кезде де олар табиғи құбылыстарды шынайы бейнелеуден гөрі натурализмді теріске шығарушы рөлді қолайлырақ ететін нату- рализация және стильдеу әдістеріне ұшырайды. МОДУЛЬДІК ҚҰРЫЛЫМ. Ислами өнер туындысы үлкен дизайнды жасау үшін біріктірілген көптеген бөліктерден неме- се модульдерден тұрады. Бұл модульдердің әрқайсысы мәнерлі және толымды өлшемге ие бола алатын субъект болып табыла- ды, бұл оны мазмұнды және тұтас бірлік ретінде де, сондай-ақ үлкен құрылымның маңызды бөлігі ретінде де қабылдауға мүмкіндік береді. XIII ғасырда тоқылған кілемде- гі стильдендірілген жануарлар дизайны. Конья, Түркия [Мәдениет және туризм министрлігі, Түркия Үкіметі] ДӘЙЕКТІ КОМБИНАЦИЯЛАР. Дыбыстың, көріністің және қозғалыстың шексіз өрнектері негізгі базалық модуль- дердің және/немесе олардың қайталануларының дәйекті ком- бинацияларын айғақтайды. Осылайша, өзіндік тәуелсіз, дербес мәртебесі де, өзара сәйкестігі де бар үлкен қосымша комби- нациялар қалыптасады. Сондықтан исламдық өнер туынды- ларындағы үлкен комбинациялар олар өздеріне негіз болған кішірек бірліктердің болмысы мен сипатына нұқсан келтірмей- ді. Тіпті мұндай үлкен комбинациялар өз кезегінде күрделірек комбинацияларды құру үшін қайталануы, түрленуі және басқа кішірек немесе үлкенірек нысандарға қосылуы мүмкін. Көріп отырғанымыздай, шексіз өрнектерде назар аударатын көптеген эстетикалық нүктелер бар және солай қабылданатын көптеген «шолулар» басы да, аяғы да жоқ кішігірім модульдердің, объек- тілердің немесе мотивтердің дәйекті комбинациялары ретінде қабылданады. Ешбір дизайнда эстетикалық ауытқудың немесе шарықтау шегіне немесе шешуші нүктеге ығысатын бірыңғай форма жоқ. Керісінше, исламдық дизайнда көз тартатын немесе назар аударатын нүктелердің таусылмайтын саны да, өрнектің баста- луы мен аяқталуын ерекшелеуге мүмкіндік бермейтін ішкі қа- былдау режимдерінің сарқылмас саны бар. Мыс табақтағы араб оюы және суреті (Исламдық Каир) ҚАЙТАЛАУ. Өнер объектісінде шексіздік әсерді көрсету үшін талап етілетін төртінші сипат – өте жоғары деңгейдегі қайталау болып табылады. Ислам өнерінің аддитив комбинаци- ялары бірінен кейін бірі қайталанатын және шексіз жалғасатын мотивтердің, құрылымдық модульдердің бірізді комбинация- сын пайдаланады. Құрамдас бөліктердің дара болмысын шек- теу арқылы абстракция күшейтіледі. Осы әдіс дизайндағы кез келген модульдің екіншісінен басым немесе кем болуына жол бермейді. ДИНАМИЗМ. Исламдық өрнек ол – «қозғалыстағы» ди- зайн, яғни ол уақыттың тезінен өтіп, әбден сыналып және өң- делетін дизайн. Ғалым Боас өнер туындыларын уақытқа немесе кеңістікке негізделген туындылар деп сипаттады 8 . Ғалымның айтуынша, әдебиет пен музыка уақытқа негізделген өнерге жа- тады, ал бейнелеу өнері мен сәулет – кеңістік өнері болып та- былады. Ғалым сондай-ақ би мен драманы уақыт пен кеңістік элементтерін пайдаланатын өнер ретінде жіктейді. Бұл сипат- тама Батыс мәдениетінің өнерін жіктеу үшін мағыналы болса да, ислам өнері үшін жаңылыстыратын түсінік. Мұнда, әрине, уақыт пен кеңістіктің үстірт немесе айқын аспектілері қолда- нылады. Мысалы, әдеби немесе музыкалық шығарма әдетте уақытша эстетикалық оқиғалар тізбегі арқылы қабылданады. |