Исмаил Раджи әл-Фаруки ислам өркениетінің Өнері мерзімді басылымдардың 24-топтамасы

түсіндіріледі. Негізгі мақсат – баяндау емес, дидактикалық және 
жасампаздық сипат. Шығарма ретінің өзі (бас жағы ұзағырақ, 
прозалық Медина сүрелері және соңына жақын қысқарақ, пәр-
менді поэтикалық Мекке сүрелері) Құранның абстрактілі сапа-
сына да ықпал етеді. Өлеңдер оқырманды қарама-қарсы және 
күрт қозғаушы көңіл-күй тізбегі арқылы жетелемейді. Оның 
орнына оқырман белгілі бір сипаттамадан абстракцияланған 
немесе ажыратылған эмоциялармен жылжиды. Аяттар мен 
сүрелер тыңдаушының эмоциясын оятатыны сөзсіз, бірақ олар 
нақты көңіл-күй туғызбай жасайды.
Екіншіден, Құран исламдық көркем шығарма сияқты әде-
би модульдерге (аяттар және сүрелер) бөлінген, олар өз алдына 
толымды бөліктер ретінде де қабылданады. Әрқайсысы толық 
және алдындағы немесе кейінгі сүрелерге тәуелді емес. Мо-
дульдердің белгілі бір ретті қажет ететін үйлесімді байланы-
сы шамалы немесе мүлдем жоқ. Оның қайталанатын речита-
тивінде кідірістер (вакфат) музыкалық дыбыстық модульдерге 
нақты бөлуді қамтамасыз етеді. (23-тарауды қараңыз)
Үшіншіден, Құранның жолдары мен аяттары ұзын мәтін-
дерге немесе дәйекті комбинацияларға біріктірілген. Бұл қысқа 
тараулар немесе ұзағырақ тараудағы бөлімдер болуы мүмкін. 
Мысалы, он аят ушр құрайды. Ушр бөлімдерінің сериясы рубғ 
немесе «тоқсан» құрайды. Төрт «тоқсан» қосылып, хизб құрай-
ды. Екі ахзаб (хизб көп.) джүз’ («бөлім») құрайды, ал отыз 
аджза (джүздің көпше түрі) толық Құранды қамтиды. Тіпті аят 
модульдері рифмалар мен үндестік арқылы бөлек жолдарға 
бөлінеді.
Мағынасы бұрмаланбауы үшін бұл өлең комбинацияла-
рындағы кідірістер әртүрлі болуы мүмкін. Оқылуы (әл-кир’а) 
Құранды оқу сүренің аяқталуымен немесе екі немесе одан да 
көп суварды қамтыса да, кез келген аяттан немесе аяттардан 
кейін тәмамдалуы мүмкін. Осы нақты уақытта оқуға немесе 
тыңдауға қалай ауысқанына қарамастан, мұсылман ма таясса-
ра («болып жатқан оқиғаны») оқиды немесе естиді. Осылайша, 
декламацияның алдын-ала белгіленген ұзақтығы немесе басы 

мен соңы болмайды. Ол түпкілікті даму немесе аяқтау туралы 
әсер қалдырмайды.
Ислам мәдениетінің барлық өнерінде кездесетін төртінші 
сипаттама – қайталанатын құралдардың көптігі – Құранда да 
бар. Құранда дыбыстық немесе метрикалық қайталауларға әке-
летін поэтикалық құралдар көптеп кездеседі. Бір немесе көп 
буынды рифмалар жиі кездесетін жағдайларға қоса, Құранның 
жолдарының ішінде көптеген ұйқастар бар. Метрикалық бір-
ліктердің және дауысты және дауыссыз дыбыстардың қайтала-
нуы - бұл әдеби шығарманы поэтикалық түрде жандандырады. 
Дидактикалық және эстетикалық мәнді күшейту үшін фразалар 
мен жолдар жиі қайталанады. Ойлар мен сөйлеу үлгілерінің 
қайталануы шешендік немесе балага элементтері қатарына жа-
тады. Дәл осы шешендік сөздер Құранның мұғжиза, демек Ал-
ланың сөзі мәңгілік екендігін дәлелдеуге негіз болады.
Ислам мәдениетінің бейнелеу өнерінің бесінші көрнекті си-
паты – оларды уақыт арқылы сезіну қажеттілігі, қасиетті Құран 
Кәрімді оқығанда сондай сезім пайда болады, өйткені барлық 
әдеби шығармалар уақытпен шектелмейтін өнер туындысы бо-
лып саналады. Бұл жағдайда барлық ислам өнері сияқты негіз-
гі шарықтау нүктесіне және одан кейінгі қорытындыға қарсы 
тұратын дәйекті қабылдау және бағалау процесі бар. Толық бір-
ліктің әсері әлсіз, тек оның жекелеген бөліктерін бастан кешіру 
арқылы оқырман немесе тыңдаушы тұтастықтың мағынасын 
түсінеді. 
Мұсылман халықтары өнерінің алтыншы сипаты – күр-
делілік. Құраннан кейін пайда болған үлгі. Параллелизм, анти-
теза, риторикалық қайталау, метафора, салыстыру және аллего-
рия – Құрандағы ауызша байлық пен күрделілікті қамтамасыз 
ететін көптеген поэтикалық заттардың бірегейлері ғана. Және 
осы элементтерді еселеу оның үзінділерін тыңдайтындарды 
немесе оқитындарды олардың сұлулығы мен мәнерлілігіне таң 
қалдырады.

жүктеу/скачать 4.76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: