История стран Азии и Африки в средние века под.ред.З.Г. Лапина, М.С. Мейер., 1987

История стран Азии и Африки в средние века под.ред.З.Г. Лапина, М.С. Мейер., 1987

История стран Зарубежного Востока в средние века под. ред: Ф.М.Ацамба,

История Востока. А.С. Васильев. М., 1998 .495бет.

Егемен Қазақстан газеті 2002. № 130 1-2беттер.

Әдебиет: Қазақ тарихы журнал. 1991 № 14-17 беттер.

А.Н.Бадак, И.Е.Вейнич. Всемирная история. М., 2002.608-бет.

1. 
   III-V ғ.ғ. Сасанидтер билігі тұсындағы Иранның саяси құрылысы.
   
2. 
   III-V ғ.ғ. Ираның қоғамдық құрылысы.
   
3. 
   6-7ғасырлардағы Иранның саяси-әлеуметтік жағдайы.
   

Сасанидтік держава халқының негізгі бөлігі егіншілікпен айналысты.Таулы аудандарда көшпелі малшы тайпалар мекендеді.Үлкен маңызы бар қалалар елдің батыс бөлігінде орналасты.Солардың ішінде мемлекеттің астанасы Ктесифон қаласы болды.Сасанидтік қалалар өздерінің қолөнершілерімен,тамаша маталарымен,күшті қаруларымен белгілі болды.Иран территориясы арқылы Батыстан Орталық Азия мен Қытайға ежелгі сауда жолдары өтті.

ІІІғасырдың басында Сасанидтер өкілі Ардашир ақсүйектердің қолдауымен бүкіл Парсыға өз билігін орнатты.226 жылы Ардашир мемлекет басшысы болып жарияланып,241 жылға дейін елді басқарды.4 ғасырдан астам өмір сүрген династияның негізін салды.

Ардашир І әкімшілік бөліністің негізін салып,ескі тайпалық одақтардың шекараларын бұзып,сонымен бірге ақсүйектердің ерікті шаруаларымен байланысын жойды.

Жаңа мемлекеттің басында («Патшалардың патшасы»)шаханшах тұрды.Ескі тәртіптегі мұрагерлік болған жоқ,ол бірақ ел басшысы басқарушы Сасанидтер әулетінен шығуы керек болды.

Әкімшілік аппараттың басында вазург-фраиадар тұрды.Орталық басқарудың негізгі міндеті қаржы,әскерді қадағалау болса,қаржы ведомствосы қауым істерімен және салық жинаумен айналысты.

Провинцияларды басқару Сасанидтке бағындырылған княздар арқылы жүзеге асырылса,елдің негізгі территориясы парсы және парфия әулетінен шыққан жоғарғы өкілдерінен тағайындалған наместниктер арқылы басқарды.

VI ғасырға дейін Сасанидтік әскер одақтас тайпалардың қосымша отрядтар мен атты әскерінен тұрды.Жаяу әскер қосымша роль атқарды.Әскер басында әскери аристократия өкілдері тұрды.

Ел тұрғындары ресми түрде 4 үлкен сословиелік топқа бөлінді.Алғашқы үш тобына-абыздар,әскерилер,жашғыштар-шенеуніктер.Олар өздеріне қатысты қызметтерінен басқа міндеткерлікті атқармады,салық төлемеді.Төртіншісіне-қазынаға салық-рента,еңбек міндеткерлігін атқарушылар-шаруалар мен қала тұрғындары жатқызылды.Әр сословие разрядтарға бөлінеді және ішкі иерархиялық құрылымды құрады.4 сословиенің басшысы сарайда көрнекті орынды иеленді.

2.Сасанидтік державада маңызды роль алған мемлекеттік дін зороастризм парсы ақсүйектерінің билігін нығайтты.Зороастриялық дін өкілдері елдің саяси өмірінде маңызды роль атқарды.Олардың қолында білім беру,сот билігі болды,барлық еңбекші халықтың өмірі осы дін өкілдерінің бақылауында болды.Сондықтанда әлеуметтік қарсылықтар сол кезеңде діни сипатта болып,солардың маңыздысы Манихейлік және маздакизм болды.

Манихейлікте,маздакизмде Сасанидтік Иранның әлеуметтік-саяси құрылымына ресми дін ретінде кірген жоқ.Бұл кезеңде ел орталықтанған билікті қажет етті.Мұрагерлік аристократияның әлсіреуін І Хосров пайдаланып,билік басына келді.531-579 жылдары ел билеген шаханшах Хосров маңызды реформалар жүргізді.Маздакиттерден тартып алынған жер мемлекеттік қорға берілді.Барлық жерлер категорияға бөлініп,қазынаға салық төлеуге міндетті шаруаларға берілді.Бұл салық хараг деп аталды.Сонымен бірге жанбасы салығы (гезит).Әр ер адам 20 жастан 50 жасқа дейінгілер жыл сайын 4 дирхемнен 12 дирхемге дейін төлеуге тиіс болды.Ал қалған жергілікті және орталыққа төленетін көптеген салықтар алынып тасталынды.Жерден айырылған аристократтар мемлекеттік қызметке алынып,қазына есебінен өмір сүрді.Осы барлық жер-салық реформалары басқарушы билігін күшейтуге және ел дамуына мүмкіндік берді.

Сонымен қатар әкімшілік реформалар жүргізіліп,елде әлемнің 4 аймағына 4 әскери округ құрылды.Жоғары басқару жүйесінің біріншісінде-вазург-фраматр болды.Әскер реформа бойынша округтердің әскери басшыларында енді тұрақты армия болатын болды.

Хосров реформаларының нәтижесінде үлкен серпіліс алған Сасанидтік Иран VI ғасырда гүлденуге аяқ басты.Осы кезеңде белсенді сыртқы саясат пен жаулаушылықтың арқасында халықаралық транзиттік сауда Иран территориясы арқылы өтетін болды.VI ғасырда ирандықтар жаңа ауыл шаруашылығы мәдениетімен таныс болып,күріш,қант құрақтарын өсірді.Қолөнер дамып, Сасанидтік Иран күміс бұйымдарымен атағы шыға бастады.Қалаларда қолөнершілердің беделді корпорациялары пайда болды.

VII ғасырдың 20-30 жылдары ішкі дағдарыспен Сасанидтер сарайындағы өзара қырқыстың күшеюі Иранды және араб ислам жаулаушыларының шабуылы Иранды әлсіретіп,30-40 жылдардағы соғыстар әулеттің құлауына ғана емес Иранның исламизацияға ұшырауына әкеліп соқтырды.

VII ғасырда Иранға арабтар басып кіріп, Сасанидтік мемлекет құлады.

Араб жаулаушылығы Ирандағы касталық құрылысқа үлкен соққы берді.Иран территориясында халифат орталықтанған басқарудың жүйелерінің енгізілуі Азия,Африканың жекелеген облыстардың арасында сауда айырбасы қайта жұмыс істей бастады.Бұл айырбас Иранның шаруашылығы мен мәдениетіне үлкен әсерін тигізді.

Араб жаулаушылары дамыған басқару жүйесін және сасанидтер кезеңіндегі жүйесін сақтаған мен жер және жанбасы салықтары алғашқы онжылдықта иран тұрғындары үшін жеңілдірек болды.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

Ұсынылатын әдебиеттер: З.Г.Лапина.История стран Азии и Африки в средние века.М.,1987г.

История Ирана М., 1977 г.

Петрушевский И.П. Земледелие и аграрные отношения в Иране XIII-XIV в.в. М.,1960

История Ирана М., 1977 г.

1. 
   Иранға араб басқыншылығы және оның зардабы
   
2. 
   Ислам дінінің таралуы.
   

Араб жаулаушылары дамыған басқару жүйесін және сасанидтер кезеңіндегі жүйесін сақтаған мен жер және жанбасы салықтары алғашқы онжылдықта иран тұрғындары үшін жеңілдірек болды.

Саманидтердің басқаруының соңғы жылдары феодалдар арасындағы күреске толы болды.Орталық Азия және Әмударияға дейінгі солтүстік шығыс жерлері қарахандық түріктер қолында болды.Шығыс Иран Орталық Азия бөлігімен бірге қазіргі Ауғанстан Газневид мемлекетінің құрамына енді.

962 жылы Саманидтердің әскери басшыларының бірі түрік тайпасынан шыққан Алып Тегін хорасан мен Орта Азияда 500 қонысты иеленген саманидтік билеушіге қарсы шығып,жеңіліске ұшырады.Ол Ауғанстан жеріне қашып (998-1030) Буидтармен соғысып,өз билігін Исфахан және Рей облыстарына дейін орнатты.Сұлтан Махмудтың әскери жорықтарының негізгі объектісін 17 жыл тонау жорықтарымен ұйымдастырылған Солтүстік Үндістан болды.

Махмудтың әскери тірегі оның жаулаушылық соғыстарын табыспен қамтамасыз еткен гулямдық гвардия болды.

Әскери экспедициялар «Әділетсіздерге қарсы қасиетті соғыстар»деген ұранмен дайындалып,жүргізілді.Әскери күштің ішіне (шындық үшін күресушілер)деп аталатын газилер үлкен тобын құрады.Олар кедей қала мен деревнядан шыққан еріктілер еді.Махмуд және оның төңірегіндегілер халықты ішкі әлеуметтік мәселелерден аластатуға тырысып,халық наразылығын басқа халықтарға тонау бағытында аударуға ұмтылды.Махмуд сарай адамдары мен әскери халықтан жиналған салық есебінде асырады.Салық мөлшерінің ауырлығы бай провинция Хорасан тұрғындарын кедейшілікке әкеліп соқтырды.Егін шықпай қалған жылдары XI ғасырда Нишапур қаласында 100 мыңға дейін тұрғындар ашаршылықтан өлді.

Қолөнершілер мен саудагерлер тіпті феодалдар аралығында Газневидтерге қарсы исламның жаңа аскетикалық ағымы-суфизм тарады.

Жаулап алу жорықтарының тоқтатылуымен мемлекетте ішкі қарама қайшылықтың күшеюі орталық биліктің әлсіреп,түрік көшпелілеріне басып кіруі үшін қолайлы жағдай жасады.

Орта Азияның оңтүстігінде көшіп жүрген оғыз тайпалары X ғасырда алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырап,феодалдық қоғамның қалыптасу процесін өткерді.

XIғ 20 жылдары 4000 түрік отбасы Хорасанға мекендеді.Сұлтан Махмуд Солтүстік Хорасанды мекендеуге рұқсат беріп,әскери қызмет жасауды ұсынды.Түріктердің Хорасанға келуі 1038 жылы Махмуд өлгеннен кейін де ұлғайып,Нашапурды иеленді.Олардың басшысы Тоғрылбек Сельджукид Газневидтермен тәуелсіздікті алады.1040 шайқаста газневидтер жеңіліп,Хорасаннан айрылғаны мен Афганистан мен Пенджабта биліктерін сақтады.

1040-1050 жж селжұқтар Иранды жаулады.1050 жылы Бағдадты алып,Буидтерді ығыстырды.Халиф Тоғрылбекке сұлтан титулын берді.Селжұқтар үлкен территорияны Кіші Азия мен Аравия түбегін,Месопотамия,Закавказье бөлігін,Иран мен Орта Азияны иеленді.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

Ұсынылатын әдебиеттер: З.Г.Лапина.История стран Азии и Африки в средние века.М.,1987г.

Колесников А.И. Завоевание Ирана арабами. М.,1982.

Пигулевская. Города Ирана в раннем средневековое М-Л,1956 А.И.Колесников.Завоевание Ирана арабами.М.,1982г.

Пигулевская. Города Ирана в раннем средневековое М-Л,1956

1. 
   V- VII ғ. Үндістанның саяси-қоғамдық құрылысы .
   
2. 
   Ерте орта ғасырлардағы Үндістаның аграрлық құрылысы.
   
3. 
   Касталар мен қауымдар.
   

Антонова К.А., Банград-Левин. История Индии.М., 1979

История Востока.М.,2000г.

ТоларевС.А.Религии в истории народов мира.М.,1986.

1. 
   Дели сұлтанатының құрылуы және оның саяси-мемлекеттік құрылысы.
   
2. 
   Ақсақ Темір шапқыншылығы, оның нәтижелері.
   
3. 
   Сұлтанаттардағы әлеуметтік-экономикалық даму.
   

История стран Азии и Африкии в средние века.М.,1987г

История Востока .М.,2000г

Медведьев.Е.М. Очерки истории Индии до 15 века.М.,1999г

1. 
   VII ғ басындағы арабтардың қоғамдық құрылысы.
   
2. 
   Аравиядағы діни жағдай.Исламның пайда болуы.
   
3. 
   Исламның құрылуындағы Мұхаммедтің ролі.
   

Бүгінгі таңда Оңтүстік Аравияда 5000 аса мемлекеттік және жекелеген құқтық негіздегі құжаттарды жинақтаған жазбалар жинақталған.Антикалық авторлар Геродот,Страбон,Диодор,Аравияның табиғаты,дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары,діни дәстүрлері туралы баяндайды.

Аравияның ішкі өмірі исламға дейінгі ақындардың ауызша шығармаларында көрініс тауып,VII-VIIIғғ жинақталып, «Арабтардың күні» деген атауға ие болды.

Бұл ескерткіштер Аравия түбегінің басқа да өркениет орталықтары мен тығыз саяси,экономикалық,идеологиялық,мәдени байланыстарын дамытатын отырықшы және көшпелі тұрғындарының өмірін суреттейді.Бұл арабтардың географиялық және саяси ой-өрістерін кеңейтті.

Арабтардың өздері ежелгі егіншілік мәдениеттің маңызды орталықтары,дамыған отырықшы және көшпелі мал шаруашылығын құрушылар.Ежелгі кезеңде өздерінің жазба мәдениетін жасауы,сол кезеңнің мәдениетті халықтарының бірі болғанын дәлелдейді.

2.Мемлекетті белгілі мерзімге тағайындалған абыздар басқарса,ол атқарушы билік министр-мукаррибтарға берілді.

Сабей мемлекетінің құлдырауына байланысты Иемен территориясының көп бөлігін Химяриттер иеленді.Олар оңтүстік Аравия саудагерлерінің арасында иудеилер мен христиандар болды.Екі монотеистік діндер V-VIғғ оңтүстік аравиялық арабтарға да,көшпелі бәдәуилерге де жақсы таныс болды.Бұл жағдай оларға өз діндерін уағыздауға кедергі болмады.Кааба храмы Аравияның батыс бөлігінде орналасқан.Меккеде орналасқан оның оның ролі аравияның транзитттік саудасында маңызды роль атқарды.Химяриттер мемлекетінде иудаизм мен христиандықтың әсері VІғ бастап күшейіп,олардың саясаты да осы діндерге байланысты болды.

Ислам-бұл құдайға берілу және оның билігін мойындау деген сөз.Бұл ілімнің уағыздаушысы және идеологы меккелік Мұхаммед (570-632)болды.

Мұхаммед бір құдайлықты уағыздауға меккелік байларға,ірі көпестерге,кедейлер мен жетімдерге материалдық көмек беру үшін оларға қарсы шықты.Меккенің кедей тұрғындары мен құлдары бұл уағыздарды меккелік құл иеленушілерге тағылған үлкен айып ретінде қарап,оның діни ілімін қабылдап,Мұхаммед төңірегіне жинала бастады.

Кааба храмында абыздық қызметін атқаратын бай меккеліктер өздерінің экономикалық,діни позициясынан айрылып қалмау үшін Мұхаммедке қарсы шықты.622 жылы Мұхаммед өзінің тобымен Меккеден кетуге мәжбүр болып,анасының туған жері-Ятрибке барып тұрды.Ятриб тұрғындары бұрыннан меккеліктермен қақтығыста болғандықтан,олар пайғамбарды қабылдап қана қоймай жаңа діннің жақтаушылары болды.Сондықтан олар Мұхаммедтің құрметіне өз қалаларының атын өзгертіп,пайғамбар қаласы Медина деп атады.622 жылы хижра жылы,мұсылман әлемі үшін жаңа жыл санаудың бастауы болды.Ал Мединаға қоныстанған Мұхаммедтің жақтаушылары хижраға барғандар мұхаджирлар деген құрметті атауды иеленді.

Көрнекті орыстың Шығыстанушысы Бартольд «Мұхаммед Мединада сенімді уағыздаушы ретінде емес,заң шығарушы ретінде қабылданды»

Мединалықтар мен меккеліктер арасындағы күрес 630 жылы келісіммен аяқталды.Келісімге сәйес мекеліктер Мұхаммед билігін мойындауға және исламды қабылдауға міндеттенді.Мекке діни орталық болса,ал Кааба храмы исламның негізгі қасиетті мекені болды.

630 жылы Мұхаммед Меккеге барып,кейін сонда қайтыс болды.Оның өлімінен кейін пайғамбардың орынбасарлары,халиф деген титулға ие болды.Кейін таңдаулы 4 халиф елді басқарды.Әбу-Бәкір (632-634),Омар (634-644),Осман (644-656),Әли (656-661).

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

Ұсынылатын әдебиеттер: Еремеев Д.Возникновение ислама.Азия и Африка сегодня.1992.№1,2,3.

Л.С.Васильев. История Востока III том. М.,1998г.

И.М.Фильштинский. История арабов и халифата М.,2001г.

История стан Азии и Африки в средние века Част 1;2М.,1987г.

Ислам.Краткий справочник.М.,1983

СоловьевВ.С.Магомет.Основатель ислама.М.,1994.

Ирвинг.В.Жизнь Магомета.М.1990.
№12 Дәріс

Тақырып: Ерте орта ғасырлық араб мемлекеттерінің құрылуы.

Дәріс мақсаты: Тақырыпты жеткілікті түрде жеткізу.

Дәріс мазмұны:

1. 
   Араб халифатындағы басқару органдары.
   
2. 
   Араб халифатындағы салық жүйесі.Араб халифатындағы жерді пайдалану жүйесі.
   

Беляев Е.А.Арабы,ислам и арабский халифат.М.,1966.

1.Хрестоматия по истории сред.век.Т.1.М.1961.С 200-222.

2.О.Г. Большоков «История халифата»Т 1-3.М.,1993,1998.

3.Н.К. Колесницкого. История средних веков. М.,1980 г.

4.Хрестоматия по истории сред.век.Т.2.М.1963.С226-234

1. 
   Халифаттағы ішкі күрес.
   
2. 
   Омейядтар әулетінің билікке келуі.
   
3. 
   Жаулап алған территориялардағы халық көтерілістері.
   

Әбу Бәкірден кейін келген Омар халиф тұсында да (634-644)территорияларды жаулап алу жалғасын тапты.Византиядан,Сирия және Палестина жерлерін тартып алса,Египет пен Ливия,кейін Иранның батыс бөлігінен Кавказға дейінгі жерлерді иеленді.

Үшінші халиф Осман (644-656)кезінде Солтүстік Африкадағы (Магриб) және Иранда Сасанидтер билігі толықтай құлатылып,Араб халифатының құрамына енді.

Сәтті жорықтар және халифаттың үлкен державаға айналуы жас мемлекетте ішкі саяси қарама-қайшылық туғызды.Басқару билігі жергілікті билеушілердің қолында қалды,ал орталықтың басып алған аудандарымен байланысы тұрақты болмады.Сонымен қатар орталықта билік үшін саяси дағдарыс туындады.

Омейядтардың ықпалды бөлігі Алиге қарсы тұрып,оны өлтіру үшін бір тудың астына бірікті.Елде әскери әрекеттер басталды.Муавидің шағын әскері Халиф әскеріне қарсы тұра алмағандықтан,шешуші сәтте Муавия қулыққа жол берді.Оның әскерлері қасиетті Құранды найзаларымен бірге көтеріп,әскери емес даудың діни шешімін талап етті.Шииттермен келісімге барған Алиге сенімсіздік танытып оның армиясының 12 мың таңдаулы әскері өз көсемдерінің мұндай әрекетіне таң қалып,оның құрамынан шығып,өздерін хараджиттер деп жариялады.Али амалсыздан өзіне соғыс жариялаған хараджиттерге көңіл аударды.Ол үшін екі майдандағы күрес сәтсіз аяқталды.661 жылы Куфедегі мешітте хараджиттер қолынан қаза тапты. Омейядтар әулетінің негізін салушы Муавия халиф болып тағайындалды.

Омейядтар күшті саяси құрылымды құру үшін өз билігін күшейтуге белсене кірісті.Олар әскери күшіне арқа сүйей отырып,оларға табыстар әкелетін 2 маңызды факторды алдыңғы орынға қойды:

1)Жаулап алған жерлерді исламизациялау.Жаулап алған халықтар арасында исламның таралуы тез әрі табысты болды.Испаниядағы Орта Азияға дейінгі территориялар белсенді түрде исламдана бастады және бұл процесс еркін түрде жүрді.

2)Билікті күшейтудің маңызды факторы-арабтандыру.Жаулап алу барысында және көпшілік арабтар-әскерилер кешегі бәдәуилер жаңа жерлерге қоныстанып,сол жергілікті жерлерде күш алып,басты позицияға айналды.

Сонымен бірге араб тілінің семит мәдениетінің жақындығы Сирия,Ирактың арамейлік тұрғындары бұл аудандарда тез арабтануға септігін тигізді.

Егер 4 халиф кезінде басқару билігі жергілікті билеушілер қолында болып,парсы тілдерінде жүргізілсе Омейядтар кезінде жағдай өзгере бастады.Араб тілі міндетті іс жүргізу есебінде жүрді және ғылым,білім беру,әдебиет,дін аймағында жалғыз болғанын айтады.

Халифаттың бүгінге күнге дейінгі ерекшелігі дін мен саясаттың бір-бірімен ажыра алмайтындығы.Ислам ешқашанда мемлекеттен бөлінген емес,керісінше ислам Ислам мемлекетінің идеялық негізі болды.Халиф ресми түрде толықтай билікті иеленді.Діни билеуші (имамат),зайырлы (эмират).Парсы үлгісі бойынша полициялық отрядтар,жолдар,керуен сарайлары салынды.Жаулап алынған территориялар 5 наместникке бөлінді.Ирак,Аравия,Египет,Закавказье,Батыс Африка орталыққа тікелей бағынған әмірлермен басқарылды.Олар өз эмираттарында қаржы,армия,билік аппараттарының қожайыны болды.

Халифаттың, барлық жерлердің иесі Алла атынан басқаратын-халиф болды.VIIIғғ ортасынан бастап олар пайғамбардың ағасы Аббастың туысы төңірегіне жиналды.747 жылы Хорасанда бұрынғы Кул Абу Мусмин бастаған көтеріліс болды.Көтерілісшілер арасында шииттерде болып, Омейядтар әскерімен сәтті соғыстар жүргізді.Нәтижесінде 747 жылыф Аббасидтердің әулетінің өкілі халиф болып жарияланды, Омейядтар әулетінің өмір сүруін тоқтатты.

Беляев Е.А.Арабы,ислам и арабский халифат.М.,1966.

1.Хрестоматия по истории сред.век.Т.1.М.1961.С 200-222.

2.О.Г. Большоков «История халифата»Т 1-3.М.,1993,1998.

3.Н.К. Колесницкого. История средних веков. М.,1980 г.

4.Хрестоматия по истории сред.век.Т.2.М.1963.С226-234

2.Халық көтерілістері.

3.Бағдат халифатының құлау себептері.

Негізгі түсініктер:

кадий, уәзір, әмір,зинджейлер.

Аббасидтер мемлекеті 750ж. Омейядар билігі құлатылғаннан кейін саяси билікті өз қолдарына алды. Аббассидтер Солт. Африка ,Алдыңғы азия ,Ирак Иран Закавказье территорияларын мұрагерлікке алды. Аббассидтер халифатының астанасы 762ж. негізі қаланғанБагдад қаласы болды.Мемлекеттің жоғарғы билеушісі Халиф діни және азаматтық істерді өз қолында шоғырландырды.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. 
   Абассидер халифатының билік құрған жылдары?
   
2. 
   Бас кадий атқаратын қызмет?
   
3. 
   Аббасидтік халифаттың мемлекеттік діні?
   

Михайлова И.Б.Средневековый Багдад.М.1990.

Фильштинский И.М.История арабов и халифата.М.,1999.

Беляев Е.А.Арабы,ислам и арабский халифат.М.,1966.

1.Хрестоматия по истории сред.век.Т.1.М.1961.С 200-222.

2.О.Г. Большоков «История халифата»Т 1-3.М.,1993,1998.

3.Н.К. Колесницкого. История средних веков. М.,1980 г.

4.Хрестоматия по истории сред.век.Т.2.М.1963.С226-234

1. 
   Түрік тайпаларының этникалық бірігуі.
   
2. 
   Түріктердің Кіші Азияға келуі.
   
3. 
   Түрік мемлекетінің негізінің қалануы.
   

Османская империя в первой четверти XVII в./Сост. Ибрагим-бейли Х.,

Рашба Н.С. М.,1984.

История Востока.М:;1998.

Османская империя: государственная власть и социально-политическая структура (XIII-XVIII вв.). Сб. статей. М.,1990.

Османская империя в первой четверти XVII в./Сост. Ибрагим-бейли Х.,

Рашба Н.С. М.,1984.

№16 Дәріс

1. 
   Осман империясының құрылуы.
   
2. 
   Түріктердің Балқан түбегін жаулап алуы.
   
3. 
   Осман империясының құрылымы.
   

Османская империя и страны Восточной и Юго-Восточной Европы в

XV-XVI вв.: Главные тенденции политических взаимоотношений.М.,1984.

Османская империя: государственная власть и социально-политическая структура (XIII-XVIII вв.). Сб. статей. М.,1990.

№17 Дәріс

Тақырып: XII- XV ғ алғашқы жартысындағы Моңғолстан.

Дәріс мақсаты: Тақырыпты жеткілікті түрде жеткізу.

Дәріс мазмұны:

1. XII ғ. Моңғолияның саяси-әлеуметтік жағдайы.

2. Шыңғысхан және біртұтас Моңғол мемлекетінің құрылуы.

3. Шыңғысханның жаулаушылық жорықтары.Ұлы Моңғол империясының құрылуы.

Л.С. Василев.История Востока М.,1998 г.

Эрнжен хара-Даван. Чингисхан как полководец и его наследие. Алматы.1992 г.

История стран Азии и Африки в средние века ч-1. М.,1987.

1. 
   Моңғолстанның саяси қоғамдық құрлысы.
   
2. 
   Феодалдық бытыраңқылық және оның зардаптары.
   
3. 
   Манжур басқыншылығына қарсы күрес.
   
4. 
   Тәуелсіз Жоңғар мемлекетінің құрылуы.
   

Тышқан жылғы қырғын. А,1994 ж.

История стран Азии и Африкии в средние века.ч.1.2

Қазақ тарихы журналының нөмірлері.

История стран Азии и Африки в средние века ч-1. М.,1987.

Л.С. Василев.История Востока М.,1998 г.

1. 
   7 ғ-9ғ ортасына дейінгі Египет.
   
2. 
   Фатимидтер халифаты.
   
3. 
   Салах-ад-дин және Аюбилер мемлекті
   

Египта.М.,1984 г.

Семенова.Л.А. Из истории средневековой Сирии М.,1990 г.

Михаилова И.Б.Средневековый Багдад.М.,1990г.

Матвеев В.В.Средневековья Северная Африка.М.,1993.
№20 Дәріс

Тақырып: XI- XV ғ.ғ. Араб елдері.

Дәріс мақсаты: Тақырыпты жеткілікті түрде жеткізу.

Дәріс мазмұны:

1. 
   XI-XVғ.ғ.Иранның саяси-әлеуметтік –экономикалық жағдайы.
   
2. 
   Фатимидтер дәуіріндегі Сирия мен Египет.
   
3. 
   Крест жорықтары.Саллах ад дин.
   

1171ж.Египеттегі өкімет билігіАйюби әулетінің негізін қалаушы Салах-ад-диннің қолына көшті.Ол курд еді. Айюбилер билігі кезінде (1171-1250) жердің көп бөлігі ихтаға айналды.Айюби сұлтандары сарайда мамлюктерден жасақталған ұлан ұстады. 1217-1221 жылдары Айюбилер кресшілердің Египетте шабуылына тойтарыс берді.

1250 жылы өкімет билігі мамлюктердің қолына көшті. 1260-1277 жылдары Египетте мамлюк сұлтаны шыққан тегі жағынан қыпшақ Бейбарыс билік құрды. Таққа отырған жылы ол қыпшақ Кетбұқа басқарған Алтын Орданың әскерін жеңіп, Египеттің тәуелсіздігін сақтап қалды.

13-14 ғасырларда Египет біршама өркендеді. Ол Еуропа және Үнді мұхиты елдерімен сауда байланысын жандандырды. 15 ғасырдың басында Әмір Темірдің шабуылына тойтарыс бере білген Египет 1517 жылы түріктерден жеңіліп, Осман империясының қол астына көшті.

2. Фатимидтер билігін құлатқан кім

3. Крест жэорықтарын тоқтатып қарсылық көрсеткен кім

Ұсынылатын әдебиеттер: История стран зарубежного востока в средние века.М.1989.С 219.

История стран зарубежной Азии в средние века.М1970.С 364.

Очерки истории арабской культуры V- XV вв.

История стран Азии и Африкии в средние века.М .1987.

1. I- XV ғ.ғ. Малайзия. I- XV ғ.ғ. Индонезия.

Наместниктік системада дамыды. әдетте наместниктер басшының жақын туыстары болды. Көсемдер мен наместниктер салық жинаумен айналысты. Ақсүйектер бірте-бірте феодалдарға айналды. Осылайша феодалдық типтегі мемлекеттің құрылуы дамыды.Көптеген индонезиялық мемлекеттер б.з.д. 1 мыңж. 2-ші жартысында осындай болды. Біздің заманымыз қарсаңында Малайя өзінің бұғаздары,географиялық жағдайына байланысты «Азияның тоғысуы» болды.Ол теңіз жолдарында Үнді мұхитынан Тыныққа және кері, сонымен бірге түбекте оңтүстік-шығыс Азияның материктік және аралдық мемлекеттердің арасындағы байланыстыруымен болды. Малая және Малок бұғазы Үнді жолдары,парсы,араб саудагерлері бір жағынан Қытай екінші жағынан туған жерлері болды. Саудагерлер үшін өз тауарларын айырбастау қолайлы болды.

История народов Восточной и Центральной Азии с древнейших

времен до наших дней М.,1986 г.

История зарубежной Азии Л,1970 г.

История народов Восточной и Центральной Азии с древнейших

времен до наших дней М.,1986 .

История стран зарубежной Азии и Африки в средние века. М.,1970г

84-86 беттер

1. 
   I- XV ғ.ғ. Лаос. XI- XV ғ.ғ. Камбоджа.
   
2. 
   XI- XV ғ.ғ. Бирма.XI- XV ғ.ғ.Таиланд.
   

2. Ерте феодализм(б.э 1 мыңж ортасы-17ғ)

Бұл кезеңнің өзін 2 кезеңге бөліп қарауға болады:

1. феодаодық патшалық пайдф болуы

2. мемлекетте ерте феодалдықтың орталықтану уақыты

3.феодализмнің өркендеу кезеңі(18-19ғ.ғ)

4. Лаосқа Франция имперализмінің билігі кезеңі.

Лаос мемлекеті солтүстікте КХР-мен солтүстік шығыс және шығыста Вьетнаммен, оңтүстікте Камбоджамен, батыста Тайландпен және солт-батсында Бирма одағымен

шекаралас орналасқан . Жерінің көлемі 236,8 мың км. Халқының басым бөлігі Меконг далалық аудандарында Лао-лум Индонезия халық топтары Лао-тенг,яғни елдің шығыс таулы өлкелерінде тұратындар . сонымен қатар Қытай халық топтары Лао-сунг солт. Таулы аудандарда тұратындао құрады. Лаоста қытайлықтар,вьетнамдықтар,үндістер болды. Жері негізінен таулы келеді. Солт. Бөлігін Траннинь таулы қыраты,шығысын Аннам Таулары , батысында Қорат оңт. Болавен үстірттері алып жатыр. Мемлекеттік тілі –лоас тілі, ал мемлекеттік діні буддизм болды. Әкімшілік астанасы- Вьетнам. Лаос мемлекетінде Лан Сонг мемлекеті мәдениеті жағынан жақсы дамыған орталық болды . Лаос тер-риториясынан табылған көне жазу ескеркіштері 13 ғ. 2 жарт. салды. Үнді және Қытай мәдениетінің ықпалына қарамастан Лаос музыкасы дәстүрлі Ұлттың қалпын сақтады. Халық музыкасы негізінен ел аузында сақталып келді. Ежелгі өнер ескерткіштерінен алып гранит «құтылар» байырғы архитектуралық құрлыстардан Камбоджа просаттарына ұқсас монажатханлар сақталған. 6-12 ғ. кхмерлердің қамалдары мен қалаулары пайда болды. 1353 ж. Лаос князьдықтары аса ірі Лансанг мемлекетіне біріктк. Бұл кезеңде егін шаруашылығымен айналысатын аймақтарда

феодалдық қатынастар етек алды да,таулы аудандарда қарапайым жер өңдеу мен аңшылық сақталынып калды. 12-130ғ. мемлекетті аппарат құру аяқталды, буддизм шіркеуі қалыптасты,елде монастырь оқуы өріс алып, мазарлар,діни мектептер салына бастады.

2. 
   Кампучия-оңтүстік-шығыс Азиядағы мемлекет.Үндіқытай түбегінің оңтүстік бөлігінде орналасқан. Шығыс және оңтүстік шығысы Вьетнаммен, солтіүтігі Лаоспен,солтүстік-батысы және батыс бөліктері Тайландпен шекткседі Оңтүстік-батысы- Сиом шығанағы жер 181 мың км . Халқының басым бөлігін кхмнрлер, вьетнамдықтар және қытайлықтар т.б. Мемлекеттік тілі – кхемер тілі, ал діні – буддизм. Астанасы- Пном-Пен қаласы болды. Камбоджа Меконг өзенінің төменгі ағысы бойына орналасқа. Камбоджа жеріндегі тұңғыш мемлекет –Фунань мемлекеті 1-6ғ алғашқы қоғамның Экономикалық негізі –қауым, ал негізгі кәсібі –суармалы күріш өсіру. 7-8ғ Камбоджа жерінде ірі мемлекеттер Ченла жер және Ченла су мемлекеттері болды. Бұл кезде елдің әлеуметтік- экономикалық құрлымы айтарлықтай өзгерді: рулық билік әлсіреп, қанаудың неғұрлым күрделі түрлері шыға бастады, жер сатылатын болды. Мәдениетте жергілікті элементтер көбейіп, кхмер жазуы п.б. 9ғ. Меканг өзені атырабында және оған жапсарлас жатқан аймақтарда Камбуджадеша империясы құрла бастады. 11 ғ. Камбуджа Үндіқытай түбегіндегі ең ірі мемлекетке айналды. Империя экономикасының негізі-егіншілік болды. 11-13 ғ. Кхмер феодалдары Тьямпуды бағындырып Дайвьетпен соғыс жүргізді, сөйтіп Пагана шекарасына дейін жетті. 14 ғ. Камбуджа жері кхмерлер қоныстанған облыстармен шектелді. 15 ғ. Камбуджа қайтадан көркейе түсті.Елдің жаңа астанасы-Пномпен кхмер облыстарының орталығы болды. Қплалар ұлғайып, нығады, король үкіметі буддизм дінінің кең таралуына жағдай жасады.
   

Әсіресе 9-10 ғ.ғ. кхмерлік балет өнерінің гүлденген кезі болған. 12 ғ. Ангкор империясындағы храмдарда көптеген бишілер болған.

мемлекет. Жері 678 мың км. Астанасы –Рангун қаласы.

Халқының басым бөлігін бирмандықтар , карендар, шондар, качиндар, аракондық-тар және т.б. халықтар құрады.

Б.з. алғашқы ғасырларында Бирманың оңтүстік жағалауында мондардың өз алдына мемлекеті болған құл иеленуші қалалары дүниеге келді. Араконда мем-лекет құрылды.

2 ғ. алғашқы деректерге қарағанда , пьюдің гирикшетр мемлекеті өмір сүрді, гүлдену дәуірінде ол солтүстік және орталық Бирманы қамтыды. Халқы негізінен егіншілікті кәсіп етті. Алғашқы мемлекеттердің діні буддизм мен брахманизм болды. 823ж Наньчжау әскерлері гирикшетрді талқалқады

10-11ғ Бирмадағы мон қалаларының бірлестігі –Раманадеса құрылды. 3-9 ғ.ғ қазіргі бирмандықтардың арғы атасы мранмалар мен мьянмалар солтүстік-батыс және оңтүстік-батыс Қытайдан ауып келіп қоныстанды.

9 ғ. Олар Иравади өзен алқабындағы Чаусхе аймағына орнықтыда, мондарды ығыстырып, пьюлерді өздеріне бағындырды. Бирма көсемдері арасындағы бақталастық күресте Анораттар жеңіске жетіп,Паган мемлекетін құрды. Бұл Татон қалалар бірлестігін талқандап, солтүстік Араканмен қоса бүкіл Бирманы жаулап алды. Осы тұста буддизм біржолата орнықты. Паган Кейінгі ұрпағына архитектураның өшпес үлгісін қалдырды.

13 ғ. Паган мемлекеті ыдырай бастады , ақыры 1283 ж. Моңғолдардың соққысы-нан біржолата күйреді.Бирмада феодалдық бытыраңқылық басталды. Аракан қайта дербестігін алды. Орталық және солтүстік Бирманы шондар басып алды.

14 ғ. басында олар моңғолдардың шабуылдарын тойтарып, бірнеше князьдықтар

құрды.1287 ж. Мон мемлекеті Пегу пайда болды. Жер иеленудің феодалдық , мемлекеттік, ірі шіркеулік түрі болды.

12-13ғ.ғ Менам Алабында тайпалардың ірі княздықтары п.б. Тайланд жерінде 13 ғ

буддизм үстемдік алды. Тайланд – аграрлы ел болып табылады. Өйткені негізгі саласы егіншілік, басты дақылы –күріш. Оңт. Каучук өсімдігі плантациялары бар Тайландтың алғашқы әдеби туындылары 13-14ғ.ғ п.б.ертедегі эпиграфиялық

Ескерткіштері- «Стела Рамы Комхенга». Орта ғасырлық классикалық әдебиетінде негізінен өлең- жыр басым болды. Б.з. 1 ғ. тай көркем мәдениетін негіз болған мон және кхмер өнері дамыды.

Мажейко И.В., Узянов А.Н., История Бирмы М.,1973г.

История зарубежной Азии Л,1970 г.

1. Советская историческая энциклопедия 7том беті 406-410

2. История стран зарубежной Азии в средние века М.,1970 беті 278-281
№23 Дәріс

Тақырып: Орта ғасырдағы Индонезия.

Дәріс мақсаты: Тақырыпты жеткілікті түрде жеткізу.

Дәріс мазмұны:

1. Малай архипелагы мен Малак аралындағы ежелгі мемлекттердің құрылуы.

2. V-VII.басындағы Батыс Индонезия.V-VIIғ.ғ Шривиджай мемлекеті.

Л.С.Васильев. История Востока.М.,1998г.437-бет.

История стран Азии и Африки в средние века ч.1.М., 1987г.

Л.С.Васильев. История Востока.М.,1998г.

2. XIIIғ.Сингасари мемлекеті.XIIIғ.Батыс Индонезиядағы саяси жағдай.

История стран Азии иАфрики в средние века.ч.1.М.,1987.

1. 
   III-XIIғ.ғ.Сингалдық мемлекеттің құрылуы және саяси тарихының негізгі кезеңдері.
   
2. 
   Сингал мемлекетінің саяси және әлеуметтік құрылымы.
   
3. 
   Жер қатынастарының дамуы.
   

Л.С.Васильев.История Востока.М.,1998.

1. 
   XII-XVғ.ғ.Шри Ланканың саяси тарихы.
   
2. 
   Салық жүйесі.Басқару жүйесі.
   

Л.С. Васильев.История Востока.М.,1998.

1. 
   Орта ғасырдағы африкандық қоғам.
   
2. 
   Солтүстік-Шығыс Африка.V-IX ғ.ғ.Аксум мемлекеті.
   
3. 
   V-IX ғ.ғ.Нубия мемлекеті.
   

Л.С. Васильев. История Востока.М;1998.

1. 
   Орта ғасырдағы Гана мемлекеті.
   
2. 
   Орта ғасырдағы Мали мемлекеті.
   
3. 
   Орта ғасырдағы Сонгай мемлекеті.
   

Гумилев.Л.Н.Ритмы Евразии.2001.С 5-12.

Л.С.Васильев.История Востока.М.,1998.С 447-450.

З.Г.Лапина.Африканские государства в средрих веках.М.,1975.

№29 дәріс

Тақырып:Шығыс Африканың орта ғасырлық тарихы.

Дәріс мақсаты: Тақырыпты жеткілікті түрде жеткізу.

Дәріс мазмұны:

1. 
   Шығыс Африканың географиялық жағдайы.
   
2. 
   Маскат-Оман сұлтандар билігі.Мадагаскар тарихы.
   

Социальная организация народов Азии и Африки.М.,1975.С 316.

Л.С.Васильев.История Востока.М.,1998.С 447-450.

Н.Ф.Колесницой.История средних веков.М.,1980.

1. 
   Оңтүстік Африканың саяси құрылымы.
   
2. 
   Оңтүстік Африканың әлеуметтік құрылымы.Оңтүстік Саванна мемлекеті.
   

З.Г.Лапина.Африканские государства в средрих веках.М.,1975

Социальная организация народов Азии и Африки.М.,1975.С 316.

9. СОӨЖ сабақтарға әдістемелік нұсқаулар.

1- апта.

№1. СОБӨЖ. (Студенттің оқытушы басшылығымен өздік жұмысы)

СӨЖ шығармашылық белсендікті, логикалық ойлауды дамытуды қамтамасыз ететін практикалық тапсырмаларды жүзеге асырумен байланысты болып табылады.

СӨЖ оқытушының қатысуымен (СОБӨЖ) аудиториядан тыс және оқытушысыз аудиториядан тыс (СӨЖ) сабақтардан тұрады.
1- апта.
№1. СӨЖ. (Студенттің өздік жұмысы)

Тақырыбы: Жуық сандармен әрекеттер. Нәтиженің қателігін бағалау.

Тапсырмалар: Жуық сандар және өрнек берілген. Нәтиженің қателігін бағалау. 1- 15 нұсқаларды орындау.

Әдебиеттер: қ[3] 6-12 бет, [1] 17-32 б,[2] 60-63 б,[4] 10-38 б,
11. Реферат , курстық жұмыс, жоба, презентациялардың деректер қоймасы
12. Бақылау және жеке жұмысты жазуға техникалық талаптар

1. Бақылау жұмысын, титульдық бетін жұмыс құрылымын безендіру

Жұмыс көлемі- баспа мәтіндік 20 бет шамасында. Басапға шығару параметрлері: шрифт TNR, 12 кегль, 1,5 интервал, әр бетте сілтеме, нөмірлеу беттің соңында қойылады.

Әдебиеттер тізімі жұмыс соңында жазылады. Список литературы – в конце работы. Құрылымдық компоненттер (тізбекті ретпен): мазмұны, кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

2. «Кіріспе»

«Кіріспе» бақылау жұмысының негізгі мазмұнын сипаттап тұруы қажет. (көлемі – 0,5 – 1,5 бет). Онда тақырыптың өзектілігі негізделіп, сұрақ бойынша әртүрлі көзқарастар келтіріліп және мазмұны негізгі бөлімде қарастырылатын негізгі тақырыптар көрсетіледі.

Бақылаудың негізгі бөлімімен жұмыс жасау үщін бақылау жұмысн жазуға берілген әдістемелік нұсқауды зейін сала оқып шығу қажет.

Қорытындыда жасаған жұмысты қорытындылап, алынған нәтижелерді талдау қажет. В Қорытынды көлемі- 0,5 – 1 бет.

13. 
    Электрондық кітапхана – курс тақырыбы бойынша электрондық кітаптар, электрондық кітапхана сайтына сілтеу, ақпаратпен жұмыс жасаудың электрондық кітаптары, мысалы, элетрондық почтамен, Интернеттен ақпарат іздеу т.б.
    

• 
  http://www.iis.ru/el-bib
  

13. 
    Студенттің оқытушымен және басқа студенттермен бірігіп жұмыс жасау құралдары (электрондық почта, телеконференция(форум), чат)
    

• 
  zuhra_82@inbox.ru
  
• 
  luna2505@mail.ru
  
• 
  saya__86@mail.ru
  
• 
  platon.wksu.kz
  
• 
  www.wksu.kz
  

13. 
    Неғұрлым жиі қойылатын сұрақтар және олардың Web-сайтта орналасқан жауаптары
    
14. 
    Қорытынды емтихан сұрақтары.
    

Емтихан билет бойынша ауызша жүргізіледі. Емтихан бойынша максимал баға 100% (ұпай). Қорытынды баға рейтин және емтихан нәтижесі бойынша ұпай санымен анықталады. Билет сұрақтары дәріс және СӨЖ материалдары бойынша сұрақтармен сәйкес келеді. Билет 3 сұрақтан тұрады. Бастапқы 2 сұрақ дәріс материалынан, соңғы сұрақ практикалық болып табылады.

Пәннің әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы

Кредит саны 3

- семинар сабақтарының мамандық бойынша құрылған оқу жоспарына сәйкес келуі;

- пәннің типтік және оқу бағдарламасының, сабақ кестесінің болуы;

- семинар сабақтарының дәріс сабақтарымен, бақылау жұмыстарымен және басқа да пән бойынша өткізілетін оқу сабақтарының түрлерімен сәйкестігі;

- техникалық құралдарды кеңінен қолдану;

- университеттегі кітапханалардың әдебиеттермен қамтылу жағдайын ескере отырып, семинарларға әдебиеттер беру;

- семинар сабақтарына студенттердің дайындығын тексеруді ұйымдастыру;

1.2. Семинар сабақтарының мазмұнына қойылатын талаптар:

-семинар сабақтарының мазмұнының пәннің негізгі бөлімдерін қамтыған оқу бағдарламасына сәйкес келуі;

- семинар сабақтарының пәннің оқу сабақтарының басқа түрлерімен байланысын қамтамасыз ету;

-сабақтарда студенттердің жаңа жағдайда білімді өз бетімен пайдалана алу қабілетін дамыту;

-алға қойылған міндеттерді шешу қабілетін дамыту.

1.3. Әдістемелік талаптар:

-дәріс курсымен және басқа да оқу сабақтарының түрлерімен логикалық байланысын қамтамасыз ету;

-студенттер мен оқытушының семинар сабағына дайындық;

-қайшылықты мәселелерді дұрыс талдау мен дұрыс емес жауаптарды түзету;

-курстың спецификалық ерекшелігі мен студенттердің жеке қабілеттерін ескере отырып студенттердің өз бетімен жұмыстануына оқытушының дифференцияцияланған басшылықты қамтамасыз ету.

1.Тақырыбы: XII-XIV ғ.ғ Жапония

Мақсаты: Жалпы тақырып бойынша сұрақтары мен мазмұнына сай нақты мағлұматтар беру.

Негізгі сұрақтар:

1.Сегунат жүйесінің қалыптасуы.

2.Ходзе реформалары.

3.II Сегунат.Ірі феодалдық иеліктердің қалыптасуы.

4.XIII-XIV ғ.ғ. Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуы.

Әдістемелік нұсқаулар: Алғашқы сабақты ауызша сұрау.
2. Тақырыбы: Корей халқының азаттық күресі.

Мақсаты: Тақырыпты талдау.