МИКРОМОДУЛЬ 4. ШЫНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БҰЙМДАРЫ

1. Шынының негізгі түрлері.

2. Кварц шынысы.

3. Ізбес-натрийлы, ізбес-калийлы, қорғасын-калийлы, борсиликатты шынылар.

Шыны тарихы ежелгі уақыттан басталған. Египет пен Месопотамида шамамен 6 мың жыл бұрын шыны жасауды білген. Ресейде бірінші шыны зауыты 1638 жылы Воскресенск қаласына (Мәскеу обл.) жақын жерде салынған. Шыны технологиясына отандық ғалымдар: М.В.Ломоносов, Д.И.Менделеев, К.Г.Лаксман, А.А.Лебедев, В.Е.Тищенко және басқалары үлкен үлес қосқан.

Қазіргі заман құрылысында шыныдан жасалған архитекторлық-құрылыстық бұйымдардың қолданыс аясы едәуір кеңейді. Құрылымдық-құрылыстық элементтер — шыны блоктар, шыны профилит пен шыны пакеттер тиімді мөлдір құрылыс материалдары болып келеді. Металл балқытпасында үздіксіз таспа құру жолымен жылтыратылған шыны өндірісі меңгерілді. Беткі қабатын химиялық өңдеу арқылы аса берік беттік шыны алынады, ол кәдімгі шыныдан шамамен 20 есе және шыңдалған шыныдан бірнеше есе берік болып келеді.

Химия және тамақ өнеркәсібінде шыңдалған шыныдан жасалған шыны түтіктер, есіктер қолданылады. Шыныны көпіршіту арқылы механикалық өңдеуге ұшыратуға болатын эффективті жылу өткізбейтін материал — газ шынысын алады.

Шыныдан берік жіптер жасайды, олардан маталар дайындайды, ал соңғысына полимер қосып шыны пластинкаларын алады. Таңдамалы жарық өткізетін шынылар синтезделген, берік, ұзақ ғұмырға шыдайтын шыны кристаллдық материалдар — ситаллдар шығарылады. Төмен температуралы ион алмасу әдісімен (Na⁺ ионын К⁺ ионымен алмастырып) шыныны 4 — 5 есе берік қылады. Осындай технологиямен шыны блоктар, терезе шынысы, шыны ыдыс, шыны профлилит дайындалған.

Аса таза кварц шынысының (КС-4В) технологиясы жасалды, жуандатылған (8 — 30 мм) шынының жаңа технологиясы. Шыны материалтануындағы жаңа сала — шыны, ситаллдар, керамика мен басқа да бейорганикалық материалдар негізінде алынатын және хирургия, ортопедия, стоматологияда қолданылатын биоактивті материалдар синтезі мен оларды алу технологиясы.

Шыны — бірқатар өзіне тән қасиеттері бар, бейорганикалық аморфты термопластикалық материал (микроконгломераттар). Құрылысы мен құрамы бойынша ол қышқылдық және негіздік окситтердің химиялық қосылысынан жасалған, қатайған шын ерітінді типті гомогенді изотропты жүйе болып келеді. Шыны құрамына кіретін оксидтерді шартты түрде шыны түзгіштер мен модификаторлар деп бөледі.

Si0₂, В₂0₃, Р₂0₅ оксидтері шыны түзгіштерге жатады, себебі бұл оксидтердің әрқайсысы таза күйінде өздігінен шыны түзе алады (сәйкесінше силикатты, боратты, фосфатты шынылар). Мысалы, құрамында 100% Si0₂ болса жұмсару температурасы жоғарылау (1250 °С) кварц шынысын алуға болады. Жұмсару температурасында шынының абсолютті тұтқырлығы 107— 108 Па • с құрайды.

Модифицирлеуші оксидтерді Na₂0, К₂0, СаО, ВаО, MgO, PbO, А1₂0₃, Fe₂0₃, Sb₂0₃, ZnO және т.б. қоса отырып шынының жұмсару температурасын төмендетіп, шыныға қажетті қасиеттер беруге болады. Егер шыны түзгіш бөліктің негізін SiO₂ құрайтын болса, онда шыныларды силикатты деп атайды. Қосылатын оксидтердің құрамына байланысты шыныларды алюмосиликатты, боралюмосиликатты, алюмофосфатты және т.с.с. атайды. Шыны құрамын әдетте оксидтердің пайыздық қатынасымен көрсетеді. Құрылыста негізінен силикатты шынылар қолданылады. Шынының химиялық құрамын таңдау арқылы оксидтер қоспасын (шикізат материалдарын) — шихтаны алдын ала дайындайды.

Силикат шынысын алу үшін шихтаны құрамында қажетті оксидтер бар түрлі шикізат материалдарынан дайындайды. Оларға кварц құмы, сода, немесе натрий сульфаты, поташ, ізбестас немесе бор, доломит, пегматит, каолин, дала шпаты және т.б. жатады. Аз мөлшерде шыны сынығын, бояғыштар (мыс, хром, кобальт, марганец және басқа да оксидтер), мөлдірлеткіштер (күшән үшоксиды, селитра және басқалары), тұншықтырғыштарды және т.б. қосады. Соңғы кездерде қалдықтарды да пайдаланады: домна шлактары, құрамында кварц бар материалдар, кальций тетрабораты және т.б. Шикізат материалдарының құрамында әдетте түрлі қоспалар болады, құрамы тұрақсыз болып келеді, сондықтан шыны өндіру кезінде, сонымен қатар шихтаның химиялық құрамын есептегенде осы жағдайларды ескеру қажет.

Ұсатылған компоненттерді қатаң белгіленген мөлшерде (есептеулерге сәйкес) араластыру барабанды немесе тәрелке типті араластырғыштарда жүргізіледі. Дайын шихтаны ванна пешіне (отқа төзімді бөренелерден салынған әуіт) немесе құмыралы пешке салады. Үлкен ванна пештерінің әуіттеріне 2500 т шыны массасы сыйады. Шыны массасы деп 1000 °С -тан жоғары температурада түзілетін шихтаның созымды балқытпасын айтады.

Шихтаның 1100— 1500 °С температурасында силикат түзілудің, ал температураны әрмен қарай жоғарылатса шыны түзілудің химиялық процесстері жүзеге асады. Шихта біртекті (гомогенді) шыны массасына айналады, бірақ құрамында едәуір мөлшерде газ қоспалары (Н₂0, С0₂ және т.б.) болады. Шыны массасының мөлдірленуі мен әрі қарай гомогенизациясы 1500—1600 °С температурасында жүзеге асады, ал тұтқырлығы 10 Па·с шамасына дейін төмендейді де, газ фазасының жойылуын жеңілдетеді. Шыны пісірудің соңғы сатысы — шыны массасын суыту. Шыны массасының суытылуы неғұрлым баяу болса, соғұрлым оның кристалл күйге өту ықтималдығы жоғары болады; суыту жылдамдығы жоғары болған сайын, құрылымның «мұздай» күйі соғұрлым жоғары температураға сәйкес болады.

Пештен алынған шыныны қалыпқа құю тек тұтқырлығы кем дегенде 100 Па*с және көп дегенде 105 Па*с болған кезеде ғана жүзеге аса алады. Қалыпқа құюдың соңғы жағында тұтқырлық 108 Па*с -қа жете алады. Әр түрлі шынылардың тұтқырлығының n температураға тәуелділігі де әр түрлі болады. Әлбетте шыныны шыны массасы ұзын болғанда, салыстырмалы баяу суытқанда жоғары тұтқырлық алынатын жағдайда өңдеген жеңілірек. Мысалы сілтілік шынылар тек жеңіл балқығыш емес, сонымен қатар ұзын.

CaO, MgO, А1₂0₃ оксидтерін қосу сілтілік шынылардың қысқаруына алып келеді. Дайын шыны өнімдерін жиі босаңдатуға ұшыратады, яғни жеткілікті жоғары температураға (босаңдату температурасына) дейін қыздыпрып, баяу суытады. Босаңдату арқылы қалыпқа келтірілген материалдағы ішкі температуралық кернеу кетіп, бұйымдарда жарықшақтар пайда болмайды.

Қажет болған жағдайда шыныны қайта қыздырып, балқытуға болады және шыны массасы бастапқы қасиеттерге ие болады, сонымен қатар бұйым формасын өзгертуге болады.

Бейорганикалық шынылар — бұл негізінен субмикрогетерогенді жүйелер, гипотезалардың біріне сүйене отырып олардың құрылысын өлшемі 10 — 300 А болып келетін кристаллитті түзінділер жиынтығы ретінде қарастыруға болады.

Басқа гипотеза бойынша шыны құрылысында үздіксіз ретсіз кеңістікті тор (үш өлшемді) бар, оның түйіндерінде иондар, атомдар немесе атомдар тобы орналақан. Мысалы, кварц шынысында Si иондары тетраэдр центрлерінде орналасқан, ал бұрыштарында — О иондары. Si0₄ тетраэдрлары өзара байланысқанда (бір оттегі арқылы) төбелерімен үздіксіз кеңістіктік тор немесе шыны қаңқасы түзіледі.

Тетраэдрлар арасындағы бос аралықтарда металл (флюстер) иондары орналасуы мүмкін, мысалы силикат шыныларында. Ондай жағдайда кварц шынысындағыдай коваленттік байланыс қана емес, иондық байланыстар да түзіледі, олар тетраэдрларды біраз ажыратып, көлденең байланыстардың саны мен күшін төмендетіп, шыны тәріздес таза оксидтер құрылысына сай тұрақтылығын азайтады, кристаллдану жеңілірек тоқтайды, балқу температурасы төмендейді.

Кез-келген силикат шынысын құрамы мен құрылысы әр түрлі кремний-қышқылды комплекстер жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Лебедевтің кристаллитті гипотезасы мен Захариасеннің ретсіз тор гипотезасы шыныны атомдардың орналасу реттілігінің дәрежесі әр түрлі үздіксіз кеңістіктік тор түріндегі полимерлі түзілім деп қарастырады. Максималды реттелген аймақтар — өте шағын элементарлы ұяшықтардан тұратын кристаллдар немесе ең кіші кристаллдар.

Қазіргі заманда ғалымдардың басым бөлігі полимерлі полиморфты-кристаллды шыны құрылымын ұстанады.

Кристаллоид — молекулалы бөлшектелген және кристаллдануға қабілетті зат бөлшектері. Алыс реттілікті кристаллиттер алыс реттілігі жоқ кристаллоидтарға модифицирленеді, ал полимерлену түсінігі кристаллоидтар қатысатын полиморфты полимерлену түсінігіне ұлғаяды.

Шыны табиғаты мен оның қасиеттері түрлі полиморфты модификациялы (ПМ) кристаллоидтардың концентрациялық қатынасымен және оның сыртқы әсерлерге (температура, қысым және т.б.) байланысты өзгеруімен анықталады. Шыны массасын суытқанда тізбек түйіндерінің, екі және үш өлшемді тор фрагменттерінің бірігуі мен орын ауыстыруы, яғни полимеризация жүзеге асады; шыны түзілуде анықтаушы болып келетін бір ПМ кристаллоидтарының екінші ПМ кристаллоидтарына айналуы. Осылайша полимер-кристаллитті концепция полимер-кристаллоидты концепцияға айналады, ал шыны түзілу кезінде түрлі кристаллоид ПМ-дері сополимерленетінін ескеретін болсақ, шыны құрылысының полимерлі полиморфты-кристаллоидты концепиясына айналады, онда реттілік пен ретсіздік қатар жүреді.

Кварц шынысы, балқытылған кварц — таза кремний оксидінен тұратын бір компонентті шыны, кремноземнын табиғи түрлерін — сутасты, кварц желісі мен кварц құмын, сонымен қатар синтетикалық кремний диоксидін балқыту жолымен алынады.

Өндірістік кварц шынысының екі түрі бар: мөлдір (оптикалық және техникалық) және мөлдір емес. Кварц шынысына мөлдір емес қасиет беретін оның құрамындағы жарықты шашырататын таралған ұсақ газ көпіршіктерінің көп мөлшері (диаметрі 0,03 мкм-ден 0,3 мкм-ге шейін). Біртекті сутасты балқыту арқылы алынатын оптикалық мөлдір кварц шынысының құрамында көзге көрінетін газ көпіршіктері болмайды.

Мөлдір емес кварц шынысы көбінесе отқа төзімді, қызуға шыдамды материалдар — кварц керемикасы өндірісінде шикізат ретінде қолданылады.

SiO₂ негізіндегі шынылардың ішінде ең төмен сыну көрсеткішіне (ne = 1,46008) және ең жоғары жарық өткізгішіне ие, әсіресе ультракүлгін сәулелер үшін.

Кварц шынысы үшін жоғары термиялық тұрақтылық тән, сызықтық термиялық коэффициенті кем дегенде 1·10⁻⁶ К⁻¹ (20 - 1400 °C температура аралығында).

Кварц шынысы — жақсы диэлектр өткізгіш, меншікті электр өткізгіштігі 20 °C-да — 10⁻¹⁴ — 10⁻¹⁶ Ом⁻¹·м⁻¹, диэлектрлік шығын бұрышның тангенсі 20 °C температурада және 1016 Гц  жиілікте — 0,0025—0,0006.

Қолданылуы

Кварц шынысын зертхана ыдыстарын, тигельдер, оптикалық аспаптар, оқшаулағыштар (әсіресе жоғары температуралар үшін), температура ауысымдарына төзімді бұйымдар жасауда қолданылады. Кварц шынысының аз мөлшердегі кесінділерін Френель линзаларын жасауда пайдаланады. Сонымен қатар отқа төзімді, кыздыруға төзімді материалдар өндірісіде де қолданылады.

Ыдыс-аяқтарға ізбес-натрий-калийлы, қорғасын-калийлы және борсиликатты шынылар қолданылады.

Шынының болжамды құрамы «шынының қалыпты формуласымен» көрсетіледі R₂O · RO · 6SiO₂, үш силикат құрамындағы R₂O — бір валентті оксидтер: Nа₂О, Ка₂О; RО — екі валентті оксидтер: СаО, МgО, РbО және т.б., кремний оксидтерімен қатар шыны құрамына Аl₂О₃, Fе₂О₃ және басқалары кіреді. Кең таралған шынылар құрамында 14-16% бір валентті оксидтер; 11-12% екі валентті оксидтер және 71-75% кремнозем болады.

Шынының химиялық және физикалық қасиеттері ажыратылады.

Химиялық қасиеттеріне шынының химиялық тұрақтылығы, яғни әр түрлі бұзушы орта мен реагенттер әсеріне төтеп беру қасиеті жатады. Шыны химиялық төзімді материалдар қатарына жатады.

Шынының физикалық қасиеттері: тұтқырлығы, тығыздығы, беріктігі, морт сынғыштығы, қаттылығы, термотұрақтылығы және т.б. Тұтқырлық әр шыны типі үшін белгілі температурада тұрақты болып келеді. Түрлі шыны тығыздығы 2,2 - 6,0 (Мг/м³) арасында болады. Ізбес-натрийлы шыны тығыздығы 2,5, ал хрустальдікі шамамен 3,0 және одан да жоғары.

Шыны беріктігі созғанда үлкен емес — 35 - 90 Мн/м², ал сықққанда — 500 - 2000 Мн/м². Сынғыштық — шынының созылмалы деформациясыз соққының әсерінен сыну қасиеті. Шыны өте морт сынғыш зат, МgО мен Аl₂О₃ оксидтері сынғыштықты төмендетеді. Қаттылық — шынының оған басқа бір дененің кіруіне қарсы тұру қасиеті. Минералогиялық бағанаға сәйкес шыны қаттылығы 4,5-7,5.

Шынының жылуөткізгіштігі өте кішкентай және 0,7 - 1,34 вт/м·град аралығында жатады. Шынының термиялық ұлғаюы сызықтық ұлғаю коэффициентімен сипатталады, әр түрлі шыны үшін оның мәні 5,8·10^-7 -151·10^-7 арасында болады, жаппай қолданыстағы шынылардың көбінде ол 100·10^-7 мәніне ие. Теримялық тұрақтылық — шынының температураның шұғыл өзгерісіне төтеп беру қабілеті.

Шынының оптикалық қасиеттерінің ішінде негізгілері мөлдірлігі мен шынының сыну көрсеткіштері болып табылады. Шынының мөлдірлігі шынының химиялық құрамына және құрамында темір оксидтерінің болуына байланысты. Түрлі құрамды шынылардың сыну көрсеткіштері 1,475- 1,96 аралығында болады; кәдімгі шыны үшін оның мәні 1,5 шамасын құрайды; хрусталь үшін 1,55 және одан да жоғары.

Шыны блоктар, шыны профилиттер, шыны пакеттер, газ шыны, шыны негізіндегі биоактивті материалдар, ситалдар, керамикалар, субмикрогетерогенді жүйелер.

1. Шынының негізгі түрлері мен қолданылу аясы

2. Қандай оксидтер шыны түзушілерге жатады?

3. Қандай оксидтерді енгізу шынының жұмсару температурасын төмендетеді және шыныға қажетті қасиеттер береді?

4. Силикат шынысын алу барысында шихтаны дайындау?

5. Силикат шынысын қалай қарастыруға болады?

Ұсынылған әдебиеттер:

7.1 Негізгі әдебиеттер

7.1.1 Сулименко Л.М. Общая технология силикатов.-М.: ИНФРА-М, 2004.-336 с.

7.1.2 Товароведение и экспертиза древесно-мебельных и силикатно-строительных товаров.-Ростов н/Д: Феникс, 2002.-389 с.

7.1.3 Гаршин А.П. и др. Абразивные материалы. –Л.: Машиностроение, 1983, 231 с.

7.1.4 Бобкова И.М., Дятлова П.М., Куницкая Г.С. Общая технология силикатов.-Минск. Высшая школа. 1987, 288 с.

7.1.5 Дудеров И.Г., Матвеев Г.М., Суханова В.Б. Общая технология силикатов.-М.: Стройиздат. 1987.-560 с.

7.1.6 Таймасов Б.Т. и др. Технология производства портландцемента.-Шымкент, ЮКГУ,2004.-293 с.

7.1.7 Сулименко Л.М. Технология минеральных вяжущих материалов и изделий на их основе.-М.:Высшая школа, 2000.-320 с.

7.2 Қосымша әдебиеттер

7.2.1Лебедева Д.И. Создатель русского фарфора.-Л.:Наука.1978.-240 с.

7.2.2 Будников П.П. Химическая технология керамики и огнеупоров.-М.: Стройиздат. 1985.-464 с.

7.2.3 Химическая технология стекла и ситаллов./Под ред. М.М. Павлушкина.-М.:Стройиздат,1983.-426 с.

7.2.4 Строительные материалы. Справочник./Под общей редакцией А.С. Болдырева, П.П. Золотова.-М.:Стройиздат,1989.-567 с.

7.2.5 Горчаков Г.И. Құрылыс материалдары. Аударған Темірқұлов Т.Т.-Алматы.2000.-397 б.

7.2.6 Бутт Ю.М., Сычев В.В., Тимашев В.В. Химическая технология вяжущих материалов.-М.:Высшая школа,1980.-472 с.

7.2.7 Пащенко А.А., Сербии В.В., Старчевская Е.А. Вяжущие материалы.-Киев, Высшая школа, 1985.-440 с.

7.2.7 Волженский А.В., Буров Ю.С., Колокольников В.С. Минеральные вяжущие вещества.-М.: Стройиздат, 1979.-476 с.

7.2.8 Еремин Н.И., Наумчик А.Н., Казаков В.Г. Процессы и аппараты глиноземного производства.-М.: «Металлургия», 1980.-360 с.

7.2.9 Монастырев А.В. Производство извести.-М.: ВШ, 1971.-272 с.

7.2.10 Тетеревков А.И., Печковский В.В. Оборудование заводов неорганических веществ и основы проектирования.-Мн.: ВШ, 1981.-335 с.
ДӘРІС №11 Шыныны химиялық қасиеттері: қышқылдарға, сілтілерге, суға тұрақтылығын анықтау
Дәріс жоспары

1. Шыны құрамы

2. Шыныны химиялық тұрақтылығы

Шыны силикаттар мен металл оксидтері балқытылған қоспасын салқындату арқылы алынған және қатты денелердің механикалық қасиеттері бар қатты ерітінді болып табылады. Шыны құрамына әртүрлі тотықтар кіреді: Si0₂, Na₂0, CaO, MgO, B₂O₃, Al₂O₃ және т.б.. Бейорганикалық шыны түрлерінің (боросиликатты, боратты, және т.б.) арасында іс жүзінде кремнезем негізінде балқытылған шынының әсіресе үлкен рөл – силикатты шынылар болады. Шыны құрамына қандай да бір тотықтар енгізіп алдын-ала белгілі физико-химиялық қасиеттерімен шыны алады. Шынының ең қарапайым құрамы таза кремнеземды шыны тәрізді масалар түзілгенше балқыту арқылы алынған. Мұндай шыныдан әдетте термиялық және химиялық тұрақтылығы үлкен кварцты ыдыс деп аталатынды алады.

Шыны өнеркәсібінің ампулаларын жасау үшін қазіргі кезде арнайы ампула шыныларының сорттары (маркалары) шығарылған, олар өндірістік стандарттарға сәйкес болады.
К е с т е  

Шынының ампулалы сорттарының құрамы (салмақтың пайз арқылы берілген)

Шыны қасиеттері кіріс компоненттері мен олардың қорытпаларда қатынасына байланысты. Шынының ең маңызды қасиеттеріне олардың химиялық тұрақтылығы жатады.

Әр түрлі сулы ерітінділердің әсер ету нәтижесінде пайда болатын құбылыстар ұғынықты болады, егер шынының беттік қабаты әрқашан сілтілік және жер сілтілік металдармен қаныққанын, және олардың жылжымалдылығы жоғары болғандығынан (және төрт валентті кремний ионының жоғары зарядымен салыстырғанда заряды үлкен емес) есепке алатынын болсақ. Осы себепті, тіпті бөлме температурасында натрий ионы, басқа иондармен ауыстырылуы мүмкін. Сілтілік металл иондары шынының ішкі қабатынан реакцияласып кеткен иондардың орнына оңай жылжиды.

Шыныға қышқыл ерітінділер әсер еткен кезде сілтілердің бейтараптандырылуы болады, ал егер ерітінді құрамында қышқыл салыстырмалы үлкен мөлшерде (рН 3.0 немесе одан төмен) болса, онда шыны бетінің сілтісіздендірілуі сутегі иондарының концентрациясының айтарлықтай өзгерусіз жүреді. Егер шыны бетіне рН мәні 3,0-тен жоғары ерітінділер және су әсер ететін болса, онда бейтараптану реакция сутегі иондарының концентрациясын өзгертіп рН мәнін айтарлықтай күрт артырады. Қышқыл ерітінділер мен су әсерінен сілтісіздендіру реакция шыны бетінде шынының сілтілік жер компоненттерiмен байылтылған гидратты кремнезем қабықшасы түзілуімен жүреді. Қабықшаның қалыңдығы біртіндеп ұлғаяды, бұл сілтілік металдарды шынының ішкі қабаттарынан шығуға қиындық береді. Бастапқыда ең жетті қисық , көрініп -ақ тез біртіндеп ыдырауы басталды Осыған байланысты, сілтісіздендіру процесі басында тез басталып, біртіндеп өше бастайды, содан кейін максимумға жетіп әры қарай абсциссамен қатар жүреді.

Шыны бетіне сілтілік ерітінділердің әсері басқаша жүреді. Әуелі баста олар қабықша түзбейді, беткі қабатын ерітіп кейін жуады, осы кезде Si -O- Si байланыстарды бұзып және топтардың Si -O- Na түзілуіне әкеледі

Шыны кремнеземді ерітетін фторсутекті қышқылынан басқа барлық дерлік химиялық заттарға жоғары химиялық төзімділігі бар. Шынының тұрақтылығы оның бетінде коллоидтық кремний қышқылының жұқа қабықшасының түзілуімен байланысты деп ұғындырылады. Алайда, уақыт өте келе көптеген шыны коррозияға ұшырайды, бетінде дақ, тозаң пайда болады.

Ғимараттар терезелерінің лайлануы су мен көмірқышқылының химиялық әсернен деп ұғындырылады, олар сілтіні жуып, ал босатылған кремнезем тозаң «күйген» түзеді. Сілтісіздендірілу, сондай-ақ шыныны дұрыс тасымалдамағандыққа және сақтамағандыққа байланысты болуы мүмкін. Судағы сілтілер шыныға ұзақ уақыт әсер беріп қорғайтын қабатын жояды, бұл кезде кремний қышқылы еріп натрий силикатын түзеді.

Ең үлкен химиялық тұрақтылық шыны құрамында кремнезем, сонымен бірге магний, кальций, мырыш, бор мөлшері жоғары шыны. Цирконий диоксиді натрий-силикатты шынының химиялық тұрақтылығын, алюминий тотығын қосу — суға төзімділігін, ал лантан тотығы — сілтіге төзімділігін арттырады деп айтылған.

Шыны құрамында сілтілік тотықтарының көп болуы оның барлық реагенттерге химиялық тұрақтылығын төмендетеді, сол себептен шыныдан сілтілік тотықтарын біраз азайтады немесе жояды (сілтісіз шынылар). Беті механикалық өңделген шынылар (шлифтелген, жылтыратылған), яғни өңдеу барысында ұсақ сызаттар пайда болып олардың араларына су мен сілті өту нәтижесінде, өңделмегендерге қарағанда химиялық төзімділігі төмен.

Шынының химиялық төзімділігін арнайы термохимиялық өңдеумен жоғарлатуға болады.

Боросиликатты шыны, кварцты ыдыс, НС-сілтілік және АБ-1-борсыз шыны.

1. Шыны деген не?

2. Ампулалы шынылардың құрамы?

3. Шынының ең маңызды қасиеттері?

4. Шыныға қышқыл ерітінділер әсерінен болатын құбылыстарды ұғындыр?

5. Шыныға сілті ерітінділер әсерінен болатын құбылыстарды ұғындыр?

Ұсынылған әдебиеттер:

7.1 Негізгі әдебиеттер

7.1.1 Сулименко Л.М. Общая технология силикатов.-М.: ИНФРА-М, 2004.-336 с.

7.1.2 Товароведение и экспертиза древесно-мебельных и силикатно-строительных товаров.-Ростов н/Д: Феникс, 2002.-389 с.

7.1.3 Гаршин А.П. и др. Абразивные материалы. –Л.: Машиностроение, 1983, 231 с.

7.1.4 Бобкова И.М., Дятлова П.М., Куницкая Г.С. Общая технология силикатов.-Минск. Высшая школа. 1987, 288 с.

7.1.5 Дудеров И.Г., Матвеев Г.М., Суханова В.Б. Общая технология силикатов.-М.: Стройиздат. 1987.-560 с.

7.1.6 Таймасов Б.Т. и др. Технология производства портландцемента.-Шымкент, ЮКГУ,2004.-293 с.

7.1.7 Сулименко Л.М. Технология минеральных вяжущих материалов и изделий на их основе.-М.:Высшая школа, 2000.-320 с.

7.2 Қосымша әдебиеттер

7.2.1Лебедева Д.И. Создатель русского фарфора.-Л.:Наука.1978.-240 с.

7.2.2 Будников П.П. Химическая технология керамики и огнеупоров.-М.: Стройиздат. 1985.-464 с.

7.2.3 Химическая технология стекла и ситаллов./Под ред. М.М. Павлушкина.-М.:Стройиздат,1983.-426 с.

7.2.4 Строительные материалы. Справочник./Под общей редакцией А.С. Болдырева, П.П. Золотова.-М.:Стройиздат,1989.-567 с.

7.2.5 Горчаков Г.И. Құрылыс материалдары. Аударған Темірқұлов Т.Т.-Алматы.2000.-397 б.

7.2.6 Бутт Ю.М., Сычев В.В., Тимашев В.В. Химическая технология вяжущих материалов.-М.:Высшая школа,1980.-472 с.

7.2.7 Пащенко А.А., Сербии В.В., Старчевская Е.А. Вяжущие материалы.-Киев, Высшая школа, 1985.-440 с.

7.2.7 Волженский А.В., Буров Ю.С., Колокольников В.С. Минеральные вяжущие вещества.-М.: Стройиздат, 1979.-476 с.

7.2.8 Еремин Н.И., Наумчик А.Н., Казаков В.Г. Процессы и аппараты глиноземного производства.-М.: «Металлургия», 1980.-360 с.

7.2.9 Монастырев А.В. Производство извести.-М.: ВШ, 1971.-272 с.

7.2.10 Тетеревков А.И., Печковский В.В. Оборудование заводов неорганических веществ и основы проектирования.-Мн.: ВШ, 1981.-335 с.