Пәні бойынша оқу бағдарламасы (силлабус) Орал 20 ж
Монополиялық биліктің әлеуметтік шығындары
жүктеу/скачать 3.26 Mb.
|
| Монополиялық биліктің әлеуметтік шығындары
Бәсекелес нарықпен салыстырғанда монополист-өндірушілер тауардың бағасын жоғары деңгейде белгілейтінін және өнімде бәсекелес фирмадан аз көлемде ұсынатынын өткен талдауда байқадық. Осы жағдайдың нәтижесінде тұтынушылар тауар үшін жоғары баға төлейтін болады, ал бұл басқа жағдайлар тұрақты деп ұйғарғанда халықтың әл-ауқатын нашарлатады. Демек, монополиялық өндірушілер қызметі қоғамға белгілі бір дәрежеде ауырпашылық түсіреді, әрі өмір сүру деңгейін төмендетеді. Біз монополиялық биліктің қоғамдық шығындарын, тұтынушылар мен өндірушілердің бәсекелес нарықтан монополиялық нарыққа көшу кезіндегі жалпы ұтымдары өзгеруін салыстыра отырып бағалаймыз. Қарастырып отырған фирманың монополия кезіндегі және бәсеке нарығындағы шекті шығын қисықтары біркелкі болады деп ұйғарайық. Онда біз графикте бәсекелес фирма мен монополист өндірушінің тепе-теңдік жағдайын көрсете аламыз. 8.9-суретте монополиялық баға мен өнім шығару көлемі Рm және Qm, ал бәсекелес бағамен өнім шығару көлемі Рк және Qк деп белгіленген. Енді бәсекелес нарықтан монополияға ауысқан уақытта тұтынушылардың жалпы ұтымы қалай өзгеретіндігін есептейміз: тауар бағасы Рк –дан Рm – ге дейін өсті, нәтижесінде тұтынушылар осы тауарды тұтынуды Qк – дан Qm – ге дейін азайтады. Тауарды жоғары деңгейдегі бағамен сатып алғанда тұтынушылардың кей бөлігі А тікбұрышы ауданы шамасындағы ұтымдарынан айырылады. Ал тауарды Рm бағасымен алуға шамасы жетпейтін тұтынушылар В үшбұрышы ауданына тең болатын ұтымнан айырылады. Соныме, тұтынушы ұтымының жалпы мөлшері (А + В) –ға азаяды. Монополист тауарды жоғары бағамен сата отырып, қосымша пайда алады, олл графикте А тікбұрышы болады. Бірақ тауар санының Qк – дан Qm – ге дейін азаюы монополистің пайдасын С үшбұрышына азайтады. Нәтижесінде монополистің жалпы пайдасы (А + С) –ға тең болады. Монополистің пайдасынан тұтынушылардың көрген зиянының көлемін алып тастаймыз, сондағы (В + С) – таза шығындар шамасы болады. Бұл шаманы қоғамның монополиялан шегетін әлеуметтік зардабы деп атаймыз. Сонымен, неғұрлым тұтынушы ұтымының көп бөлігі монополист меншігіне ауысатын болса, солғұрлым қоғам монополиялық биліктен көп зардап шегеді. жүктеу/скачать 3.26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|