Пәнінен syllabus

Өтілген материаддарды бекііуге және толқын ұзындығы үғымын енгізгенде қума, 
көлденең толқындарды толқындық машинаның көмегімен демонстрациялап 
көрсетуге болады. 
Қума және көлденең толқындарға тән негізгі қасиеті олар кеңісгікге тарай отырып 
заттасымадцанбай, энергия тасымадданады. 
Балаларға мүны жоғарыда кел тірілген тәжірибелерді мысалға ала отырып, түсіндіру керек. 
Сондай-ақ су бетіндегі толқынды тәжірибе жасап көрсетуге болады, 
Сондай-ақ серпімді көлденең толқындар тек қатты денелерде тарайды, ал серпімді қума 
толқындар кез келген қатты, сұйық және газ тәрізді ортада тарай алатынын түсіндіру қажет. 
Оқушылар серпімді толқынды оқып үйренуде толқынның таралу жылдамдығы туралы алғаш 
рет мәлімет алады. 
Сонымен оқушылар толқындық қозғалысты оқып үйренгенде көлденең 
толқындарды толқын жоталары немесе ойыс жерінің тарау жылдамдығы, ал қума 
толқындарда шоғырлану мен сиреудің таралу жыддамдығын қарастырады. 
Мұнда мынаған көңіл аударған дұрыс, оқушылар толқынның тарау жылдамдығы мен 
толқындағы нүктенің тербеліс жылдам-дығымен шатастырмауы қажет. Ол үшін нақты 
мысалдар мен есептерді қарастырған дұрыс. 
Серпімді ортада толқынның тарау жылдамдығы ортаның тығыздығы мен деформация 
турлеріне байланысты болады. Сондай-ақ қума және көлденең толқындар қатты 
денелерде әртурлі жьлдамдықпен тарайтынын түсіндіру керек. Қума толқындар сығылу 
деформация кезінде, ал көлденең толқындар ығысу және қатты денелердің серпімділік 
қасиетіне байланысты деформация кезінде пайда болады. Сондықтан да толқындардың 
тарау жылдамдықтары әртүрлі. 
Сонымен толқынның жылдамдығы ортаның қасиетіне
байланысты, ал жиілігіне тәуелді 
емес. Көбінесе амплитудасы үлкен емес толқындарды қарастырамыз, олай болса толқын 
жылдамдығы амплитудаға да байланысты болмайды. 
Оқушылар көлденең және қума толқындардың пайда болуымен және толқын 
жылдамдығымен танысқаннан кейін тағы бір маңызды ұғым толқын ұзындығын енгіземіз. 
Толқын ұзындығы ұғымы оқушыларға толқынның кеңістіктегі периодтық қасиетін 
түсінуге көмектеседі Бір период ішіндегі толқынның тарау қашықтығы толқын 
ұзындығы болып табылады. Бұл анықтамадан оқушыларға бұрыннан таныс бір қалыпты 
қозғалыс ұғымы мен оның теңдеуі арқылы 
T




формуласын оңай иеңгереді. 
Мүұндағы 

 - толқын жылдамдығы, Т-период. 
Толқын ұзындығы деп толқын ішіндегі бірдей қозғалатын және тепе-тендік қалпынан 
бірдей ауытқитын бір- біріне ең жақын жатқан нүктелердің ара қашықтығын айтамыз. 
Мұңда бір-бірінен 


n
қашықтықта орналасқан нүктелер бірдей тербелетіні түсіндіріледі. 
Кеңістікте толқынның уақыт бойынша тарауы периодты құбылыс. Тербелістерді оқып-
үйренген кезде оқушылар тербелістерді анықтайтын физикалық шамалардың уақыт 
бойынша периодтылығын және тербелген нүкте координатасының уақытша тәуелді 
графигімен танысқан болатын. Серпімді толқындарды қарастырғанда осы 
графиктерге ұқсас тербелген нүктенің толқын көзіне дейінгі қашықтықтың ығысуға 
(координатаға) байланысты графигімен (18-сурет) белгілі уақыт мезетіндегі және толқындық 
процестегі ортаның белгілі нүктесі үшін ығысудың (координатасы) уақытқа байланысты 
графигімен танысады (19-сурет). 
Оқушылар материалды жақсы меңгеру үшін оларға эксперименттік 
тапсырмалар мен графиктік есептер мен сұрақтарды ұсынуға болады. 

T




формуласын талдай отырып, ондағы физикалық шамалардың басқа 
шамалармен байяаяыс сипатьш ашу керек. Мысалы,тербеліе периоды оның жиілігімен 
v
T
1

тәуелділікте, олай болса толқын ұзындығын толқын жылдамдығы мен жиілігі 
арқылы өрнектеуге болады. 
v



Бұлбайланыстытәжірибеарқылытексеругеболады. 
Мысалытолқындықваннадағытербеткіштіңжиілігінөзгертуарқылытолқынұзындығыныңөзг
еруінбақылайды, 
мұндатолқынжылдамдығыортаныңқасиетінебайланыстыболғандықтанөзгермейді. 
Серпімдітолқындардыоқыпүйренгенде 
"Тербелістер 
мен 
толқындар" 
атты 
фильмдікөрсеткен тиімді. 

жүктеу/скачать 2.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: