ПӘнінің ОҚУ Әдістемелік кешені оқУ-Әдістемелік материалдар

Т  ( Тсм – Тп ) / М

R  (Тсм –Тп ) / А

Процесс қарқыны-уақыт бірлігіндегі өнім санымен өлшенеді,процесс қарқындылығын сипаттайды. Процесс ритмі мен тактысына кері шама:

m  1 / R

Жоспарлы ритмді процесс тактысымен салыстыру өндіріс резервтерін көрсетеді.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Өндіріс процесі деген не?

2. Операция деген не?

3. Негізгі өндіріс процесінің құрылымы

4. Өндірістік цикл деген не?

5. Операция такты деген не?

6. Операция ритмі деген не?

7. Процесс такты деген не?

8. Процесс ритмі деген не?

Әдебиет

1.Макаренко.М,В, Махалина.О.М. Производственный менеджмент,М.-1998

2.Р.А. Фатхутдинов. Организация производство, Москва.- 2000

3.Ю.И. Ребрин. Основы экономики и управление производством, 2005

4.Н.А. Лисицына. Экономика, организация и планирование промышленного производство. М.- 2001
Тақырып 10. Негізгі өндірісті ұйымдастыру принциптері. (2 сағат)

Дәріс жоспары:

1. Негізгі өндірісті уақытқа қарай ұйымдастыру принциптері

2. Негізгі өндірісті кеңістікте ұйымдастыру принциптері

Дәріс:

1.Негізгі өндірісті уақытқа қарай ұйымдастыру принциптері

Негізгі өндірісті уақытқа қарай және кеңістікте ұйымдастыру белгілі бір принциптер негізінде жүзеге асады.Уақытқа қарай негізгі өндірісті ұйымдастыру принциптеріне мынандай принциптер жатады:ырғақтылық,бірқалыптылық,пропорционалдық, параллелділік,үздіксіздік.

1)ырғақтылық – мұнда кәсіпорындағы жоспарлы ритммен өнім өндіруді сәйкес етіп өндірістік процесті ұйымдастырады. Негізгі өндірісті ұйымдастырудың осы принципі іске асу үшін жоспарлы тапсырмаға сәйкес өнім шығару қажет. Өнім шығарудың жоспарлы тапсырмаға сәйкестілігі жұмыстың ырғақтылық деңгейімен сипатталады.Ырғақтылық коэффициенті:

t

Критм1 -  Аі / А ; і 1,…, t

Мұндағы талдауға алынған мезгілдің ұзақтығы,күн

Аі –і тәуліктегі жоспар орындалмай қалуы, т.

А – сол мезгілдегі берілген жоспар тапсырма , т.

2)бірқалыптылық –бірдей уақыт аралығында бірдей партиялармен өнім шығарылатындай негізгі өндіріс процессін ұйымдастырады.Егер жұмыс осы принцип бойынша істелінсе, өнім шығару көлемінің орта шамасынан ауытқып кету болмайды. Бірқалыптылық принцип коэффициенті:

t

Кр  1 -  Ві  / В ; і 1 ,…, t

Мұндағы Віі тәуліктегі өнім шығару көлемінің орта шамадан ауытқып кетуі , т

В-талданатын мезгілдегі өнім шығару көлемі,т.

3)пропорционалдылық –өндірістік процес операциялары бойынша өнімділіктері бірдей құрал жабдықтарды қою.Егер өндіріс процесі осы прицип негізінде құрылса , онда барлық операцияларда бірдей такт болады және олар өндірістік процесс тактісіне тең болады.

Кп  Пі / М немесе Кп  Т / tі

Пі-і-ші операциядағы құрал жабдықтың өнімділігі,т сағатына

М-линияның қуаты, т сағатына

Т – процес тактісі,1-тоннаға сағат

tі -операция тактісі, 1-тоннаға сағат.

Бұл коэффициент барлық операциялар бойынша табылады. Бұл коэффициент әрбір операциядағы жабдықтың өнімділігі, линияның қуатынан қаншаға үлкен екендігін көрсетеді.Осы принцип орындалуы үшін бірдей немесе еселі өнімділігі бар құрал жабдықтарды іріктеп алып ,оларды жұмыс орындарына қояды. Әр түрлі өнімділігі бар машиналарды орнатқанда пропорционалдылық принципі бұзылып кетпес үшін, операцияда белгілі бір жұмыс орнының санын ұйымдастыру керек. Осы жұмыс орнының санын табу үшін:

Рмі  tрі / Т ,

Рмі-і-ші операцияны орындау ға ұйымдастырылған,жұмыс орындарының саны,

Т-процесс тактысы,өнім бірлігіне минут,

tрі -1 жұмыс орнындағы і-ші операцияны орындау такты,өнім бірлігіне минут.

4)параллелділік–еңбек заттарын өңдеудің барлық операциялары бір уақытта немесе параллелді орындалатындай етіп өндіріс процесін ұйымдастыру.Өндіріс процесінде бір еңбек затының партиясын өңдеу бойынша шектес операциялар және бірнеше жұмыс орындарында бірдей операциялар параллелді орындалады. Осы принциптің басты мақсаты өндірістік циклды қысқарту Паралеллділік толық немесе жартылай болуы мүмкін.Толық паралеллділік операциялардың орындалу уақыты толық сәйкес келеді..Осы операциялардың біреуі қалғандарынан ұзағырақ болуы мүмкін.Сонда олардың қосарлану уақыты ең аз операцияның ұзақтығына тең. r  tм.

tм.-ең кіші такт.

Жартылай паралеллділік операциялардың орындалу уақыттары бір-бірімен дәл келуі толық емес.Сонда екі операцияның қосарлану уақыты операциялардың ұзақтықтарынан кем болады.

Кп  r / tм.

r- қосарлану уақыт ұзақтығы.

Операция саны көбейген сайын паралеллділік коэфицентін есептеу қиындайды.Ет және сүт өнеркәсіптерінде принципті жаппай өнім шығару бар өндіріс учаскелерінде қолданады.

5)үздіксіздік – өндірістік процесс операциялары бойынша еңбек заттары өңдеу процессінің үздіксіз қозғалысы.Егер жұмысшының немесе жабдықтың жұмысында үзілістер еңбек заттарын бір операциядан екінші операцияға тасу салдарынан пайда болса ,онда үздіксіздік принципі бұзылмайды.Ал егер операция арасында еңбек заттары запастары жиналып қалып, өңделмей жатса , онда принцип бұзылады.

Кн 1 – ( Тпер / Тц ),

Тпер-үзілістер уақыты,өнім бірлігіне мин немесе сек.

Тц-өндірістік цикл, өнім бірлігіне мин немесе сек.

Ет және сүт өнеркәсіптерінде бұл принцип тез бұзылатын шикізат немесе жартылай фабрикат өңдегенде қолданады.

2.Негізгі өндірісті кеңістікте ұйымдастыру принциптері

Негізгі өндірісті кеңістікке қарай ұйымдастыру принциптеріне ішкі зауыттық мамандандыру,бірлестіру,шоғырландыру және тура жолдық жатады.

Өндірістік процесті ішкі зауыттық мамандандыру принципі жеке өнім түрлерін өндіруді және өндірістік фазаларды жекелеу,бөлектеу. Заттық,технологиялық, функционалдық мамандану болады.

Цехты заттық мамандандыру- технологиялық процесі ұқсас өнім дайындауды жеке линияларда шығару.Өндірісті технологиялық мамандандыру цехта технологиялық операцияларды бөлу және оларды жеке цехтар мен учаскелерде орындау. Функционалдық мамандандыру негізгі өндірістен көмекші рперацияларды орындайтын біраз бөлімшелерді бөлу.

Өндірісті бірлестіру әртүрлі кәсіпорын бөлімшелерінің жұмысын біріктіріп ұйымдастыру.

Өндірісті шоғырландыру шикізатты жүйелі өңдеу сатыларымен әртүрлі өндірістердің тұтас кешенін жасау.

Тура жолдық принципі шикізат пен материалды алғашқы өңдеуден бастап,дайын өнім алғанға дейінгі барлық операцияларда технологиялық процесс жүйелілігімен барлық жұмыс орындарын қысқа жол бойынша орналастыру.Операциялардың технологиялық жүйелілігі бойынша жұмыс орындары мен жабдықтарды орналастырады

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.Ырғақтылық принципі

2.Бірқалыптылық принципі

3.Пропорционалдылық принципі

4.Параллелділік принципі

5.Үздіксіздік принципі

6.Негізгі өндірісті кеңістікте ұйымдастыру принциптері

Әдебиет

1.Макаренко.М,В, Махалина.О.М. Производственный менеджмент,М.-1998

2.Р.А. Фатхутдинов. Организация производство, Москва.- 2000

3.Ю.И. Ребрин. Основы экономики и управление производством, 2005

4.Н.А. Лисицына. Экономика, организация и планирование промышленного производство. М.- 2001
Тақырып 11. Негізгі өндіріс процессіндегі еңбек заттарының қозғалысының түрлері. (3 сағат)

Дәріс жоспары:

1. Еңбек заттарының жүйелі қозғалыс түрі.

2. Еңбек заттарының параллель қозғалыс түрі.

3. Еңбек заттарының аралас қозғалыс түрі.

Дәріс:

Өндіріс процессіндегі еңбек заттарының қозғалысының түрлері деп технологиялық жүйелілікте операциялар бойынша жұмыс орындарына шикізат пен жартылай фабрикаттардың жылжуы және өңделу тәртібін айтады.

Операциялардың ұзақтықтары мен тактылары бірдей емес.Біртұтас өндірістік жүйе жасау үшін тактылары әртүрлі операцияларды өзара ұтымды үйлестіру қажет.Екі операцияны үйлестіру түрі еңбек заттарын өңдеу тәртібін және оларды бір операциядан басқасына беру тәртібін көрсетеді.

Өндіріс процессіндегі тактылары әртүрлі операцияларды үйлестіру түріне байланысты еңбек заттарының қозғалыс түрлерін жүйелі,параллель және аралас деп бөледі.

Өндіріс процесіндегі еңбек заттарының жүйелі қозғалыс түрі операциялардың технологиялық жүйелілігімен бірдей заттардың партиясын,ұсақ беріліс партияларына немесе данаға бөлшектемей өңдеуді ,жылжытуды көрсетеді.Шикізаттың және жартылай фабрикаттың барлық партиясы бір операциядан екіншісіне беріледі. Мұнда шектес операциялардың паралельді орындалуы мүмкін емес.Паралельділік мұнда бірдіей операциялар бірнеше жұмыс орындарында орындалу кезінде ғана мүмкін.Жүйелі қозғалыс түрінде өнім партиясын өңдеу ұзақтығы мына формуламен анықталады:

m z

i1 i1

Шикізаттың немесе жартылай фабрикаттың әрбір бірлігі біраз уақыт ішінде запаста болады.Әрбір операцидағы жартылай фабрикаттардың запас саны былай есептеледі.

U    м

Мұндағы  м - жартылай фабрикаттардың запасы жасалатын жұмыс орындарының саны.

Еңбек заттарының жүйелі қозғалыс түрін өнімнің кішігірім партиясын өңдегенде тасқынды емес өндірісте қолданады.

2. Еңбек заттарының параллель қозғалыс түрі.

Еңбек заттарының параллель қозғалыс түрі операциялардың технологиялық жүйелілігімен шикізаттың немесе жартылай фабрикаттың партиясын, данамен немесе ұсақ беріліс партиялармен өңдеу және жылжыту.Әрбір дананы немесе ұсақ беріліс партиясын барлық партияның өңделуін күтпестен,келесі операцияға алдыңғы операция бітісімен жібереді. Шикізаттың немесе жартылай фабрикаттың әрбір бірлігі өндірісте басқалармен параллельді болады .Параллель қозғалыс түрінде еңбек заттары операциялар арасында запас түрінде жиналмайды.Процестің барлық операциялары басты тактымен орындалады (үлкен тактымен).Басты операцияға қарағанда кіші тактылары бар операциялар үзіліспен орындалады.Үзілістер басты тактымен осы операциялар тактыларының арасындағы айырмаға тең.

Шикізат партиясын өңдеу уақыты келесі формуламен анықталады:

k e

i1 i1

циклының біршама қысқаруымен ерекшеленеді.Параллель қозғалыс түрін ұйымдастыру үшін өндірістік процесті тактілері жақын операцияларға бөлу қажет.,яғни мүмкіндігінше процесті синхронизациялау.

Еңбек заттарының параллель қозғалыс түрі жүйелі қозғалыс түріне қарағанда әртүрлі операцияларды уақыт бойынша біріктіру нәтижесінде өндіріс циклының біршама қысқаруымен ерекшеленеді. Еңбек заттарының параллель қозғалыс түрі тасқынды өндірісті ұйымдастыру талаптарына толық келеді.

3. Еңбек заттарының аралас қозғалыс түрі.

Еңбек заттарының аралас қозғалыс түрі операциялардың технологиялық жүйелілігімен шикізаттың немесе жартылай фабрикаттың партиясын ,данамен немесе ұсақ беріліс партиялармен өңдеу және жылжыту.Әрбір дананы немесе үсақ беріліс партиясын шикізат пен жартылай фабрикаттың барлық партиясын өңдеу аяқталмастан,алдыңғы операция аяқталған кейін келесі операцияға жібереді.Жартылай фабрикаттар операциялар арасында біраз уақыт ішінде запаста болуы мүмкін.Запаста емес еңбек заттарын басқаларымен паралелльді береді және өңдейді.Әрбір операцияны процесс тактысы мен басқа операциялар тактыларына тәуелсіз өз тактысымен орындайды.Операциялар арасында жартылай фабрикаттардың запасы болса және операцияның орындалуы процесс тактысына тәуелсіз болса, өнімділігі бойынша жабдықты толық пайдалануға қолайлы жағдай туады.

Шикізат партиясын өңдеу уақыты келесі формуламен анықталады:

k е в

і1 і1 і1

tm-соңғы операция такты,мин; в-өзінен кейін кіші такты бар операция,операциялар саны; tб ; tm- шектес екі операцияның ,сәйкес үлкен немесе кіші тактысы,мин

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Еңбек заттарының қозғалысының түрлері деген не?

2. Еңбек заттарының қозғалыс түрлері қандай?

3. Ең ұзақ қозғалыс түрі

4. Қай қозғалыс түрлерінде запас жиналады?

5. Параллель қозғалыс түрінде үзілістерді қалай анықтайды?

6. Процесті синхронизациялау деген не?

Әдебиет

1.Макаренко.М,В, Махалина.О.М. Производственный менеджмент,М.-1998

2.Р.А. Фатхутдинов. Организация производство, Москва.- 2000

3.Ю.И. Ребрин. Основы экономики и управление производством, 2005

4.Н.А. Лисицына. Экономика, организация и планирование промышленного производство. М.- 2001

Тақырып 12. Негізгі өндірісті ұйымдастыру әдістері. (2 сағат)

Дәріс жоспары:

1. Негізгі өндірісті ұйымдастыру әдістері.

2. Тасқынды өндірісті уақытқа қарай бөлу.

3. Мамандануына байланысты тасқынды желіні бөлу.

Дәріс:

Негізгі өндірісті ұйымдастыруда жеке,партиялық және тасқынды әдістер қолданылады . Негізгі өндірісті ұйымдастырудың жеке әдісі жеке өндірісте шығарылатын ерекше стандартты емес , қайталанбайтын өнімдерді шығарудың өндіріс процесін құру. Негізгі өндірісті ұйымдастырудың жеке әдісінің мәні бастапқы материалдарды , жабдықты , жұмыс күшін , техникалық және экономикалық құжаттарды мұқият дайындау.Өндіріс процесін алдымен барлық құраушы бөліктерін дайындап алып , оларды дайын өнімге біріктіріп ұйымдастырады.

Негізгі өндірісті ұйымдастырудың партиялық әдісі өнім партиясын дайындауға өндіріс процесін құру.Еңбек заттарының барлық партиясы процесс операциялары бойынша жүйелі өңделіп , жұмыс орындарына данаға бөлінбей беріледі.

Негізгі өндірісті ұйымдастырудың тасқынды әдісінде шикізат пен материалдар технологиялық жүйелілікпен , бекітілген ритмде, үздіксіз және барлық операцияларда бір уақытта дайын өнімге өңделетін өндіріс процесін құру.Кең жұмыс аумағы мен параллелдік принципін қолдану тасқынды әдіспен өндірісті ұйымдастырудың басты шарты. Тасқынды әдіспен өндірісті ұйымдастырғанда технологиялық процесті бірдей тактілері бар операцияларға бөледі. Операция тактілерін теңестіру процесс пропорциональды болу үшін және операциялар ортасындағы запастарды жою, азайту үшін қажет. Процестің пропорциональды болуы жабдықты толық пайдаланудың және эксплуатациялық шығындарды азайтудың басты шарты. Өндірісті ұйымдастырудың тасқынды әдісін жаппай өндірісте қолданады.

Өндірісті ұйымдастырудың тасқынды әдісінде еңбек заттарының параллельді немесе аралас қозғалысын қолданады. Еңбек заттарының параллель қозғалыс түрінде операциялар арасында жартылай фабрикаттардың запастары пайда болмайды. Еңбек заттарының аралас қозғалыс түрінде

жартылай фабрикаттардың запастары пайда болады және ол ауысымдық жоспарлы тапсырманы орындау соңында толық өңделеді.

Ұйымдастырудың тасқынды әдісі қолданылатын өндіріс тасқынды деп аталады.

Тасқынды өндіріс уақытқа қарай үзілмелі және үздіксіз болады.Үзілмелі тасқынды - еңбек заттарының операциядан операцияға жылжуы және өңделуі жартылай фабрикаттардың запаста жату уақытына тоқтайтын өндіріс. Үзілмелі тасқынды өндіріс негізіне еңбек заттарының аралас қозғалыс түрі жатады. Бұл өндірісте операция және процесс тактілері бірдей болмайды, операцияларды синхронизациялағанда (бір-біріне дәл сәйкес келтіру) үзіліссіз тасқындыға айналады.

Үздіксіз тасқынды өндірісте операциялар арасында материалдардың, жартылай фабрикаттардың запастары болмайды.Барлық еңбек заттары операциядан операцияға үздіксіз қозғалыста немесе жұмыс орындарында өңделуде болады. . Үздіксізі тасқынды өндіріс негізіне еңбек заттарының параллель қозғалыс түрі жатады. Операциялар арасында материалдардың, жартылай фабрикаттардың запастары пайда болмайды. Операция тактілерінің әр түрлі болуы еңбек заттарын өңдеудің үздіксіздігін бұзбайды.Барлық операциялар басты операция тактысымен орындалады.

Кеңістікте тасқынды өндіріс тасқынды желі түрінде құрылады.Тасқынды желі –технологиялық жүйелікте орналасқан, жұмыс орындарының жиынтығы.Өңделетін шикізатты толық пайдалану мақсатында тасқынды желіні өндірісті кеңістікте ұйымдастыру принциптеріне сәйкес құрады.

3. Мамандануына байланысты тасқынды желіні бөлу.

Мамандануына байланысты ауыспалы-тасқынды және тұрақты-тасқынды желіге бөлінеді.

Ауыспалы тасқынды желіні технологиясы ұқсас әр түрлі өнімді шығарғанда құрады.Бір өнім түрін шығарғаннан кейін, басқасын шығаруға жабдық жұмысының тәртібін өзгертеді. Жабдық және процесс операциясының бір бөлігі тасқыннан шығарылады немесе енгізіледі.

Тұрақты тасқынды желіде желі қуатына сәйкес, өнімнің тек бір түрі шығарылады.

Тасқынды өндірісті ұйымдастыру және тасқынды желі жасағанда конструкторлық, техникалық, экономикалық дайындық жасалады.Сызбалар, техникалық карталар және сызбалар жасау,өнім өндіруге шикізат, материал, отын, энергияның шығын нормаларын анықтау. Экономикалық дайындыққа желі қуатын экономикалық негіздеу және технологиялық жабдық таңдау. Ең тиімді құрал жабдықты таңдау бастаушы операциядан басталады,ол операция бойынша желінің өндірістік қуаты есептеледі. Бастаушы жабдықты таңдауды өнім бірлігін өндіруге жұмсалған ең аз материал және еңбек шығындары бойынша жүргізіледі.

Басқа жабдықты таңдағанда машинаны экстенсивті және интенсивті тиеу коэффициенттерін анықтайды және соған қарап таңдайды.

1.Макаренко.М,В, Махалина.О.М. Производственный менеджмент,М.-1998

2.Р.А. Фатхутдинов. Организация производство, Москва.- 2000

3.Ю.И. Ребрин. Основы экономики и управление производством, 2005