ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені психология барлық мамандықтағы магистранттарға арналған

1.Оқыту үдерісіндегі танымдық іс-эрекетті басқару. Оқыту үдерісіндегі танымдық іс-эрекетті диагностикалау.

2.Студентке педагог қатынасының стилдері: авторитарлы, адамгершілікті-түлгалық, партнерлік, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері жэне қолдану ерекшеліктері.

3.Топтың даму сатылары жэне басқару стилдері

1.Оқыту - оқу іс-әрекеті субьектісінің маңызды сипаттамасы ретінде.

2.Білім беру жүйесіндегі оқыту субьектісінің жас ерекшеліктік жэне психологиялық сипаттамалары.

3.Оқытудың психологиялық сипаттамасы. Дербес білім алу - болашақ мамандардың ғылыми жэне кәсіби іс-әрекеті тиімділігін жоғарылату кұралы ретінде.

1. Студенттің және мұғалімнің тұлғалық типологиясы.

Студенттің әлеуметтік-психологиялық суретін анықтайтын және де оқудың сәттілігіне әсер ететін факторларды екі категорияға бөлуге болады: студенттің олармен жоғарғы оқу орнына келуі- оларды тек қана назарға алуға болады, және де оқыту процесіне пайда болған олармен басқаруға болады.

Бірінші категория сондай-ақ:дайындық деңгейі,бағалықтар жүиесі,оқуға қатынасы,кәсіби болашақ туралы болжамдары жатады.

Бірінші топтың факторларының психологиялық әсер етуі әлсірейді де шешуші ролді екінші топтың факторлары ойнай бастайды. Оларға: оқу процесінің ұжымын, білім беру деңгейін, мұғаліммен студенттердің қарым-қатынас түрін жатқызуға болады.

Бұл қатынаста студенттік жастардың анализі,олардың тандаған мамандықтарына байланысты өте қызықты. Қазіргі заман студенттерінің барлық жиынтығы үш топқа бөлінеді:

Бірінші бөлімді мамандыққа бағытталған студенттер құрайды. Бұл топта студент болашақ жұмысқа деген қызығушылығы, онда өзін жүзеге асыру арманы-ең маңызды болып келеді.

Екінші топты бизнеске бағдарланған студенттер құрайды.

Үшінші топты бір жағынан «анықталмаған» студенттер деп атауға болады, ал екінші жағынан-әр түрлі проблемаларға жүктелген студенттерді айтуға болады.

Қазіргі заман студенттерінің бірнеше типтерін көрсетуге болады:

Бірінші типті шартты түрде «тұтынушы» деп атауға болады. Бұл студент бизнес саласында жетістікке жетуге ұмтылады, тұтынушының теориясын және практикасын меңгеру үшін жоғары білімді алады және т.б.

Екінші типті «эмигрант» деп атайды. Жоғары білімді «эмигранттар» көбінесе шет ел тілдерін еркін меңгеру үшін, оқу мүмкіндіктерін алу үшін,шет елде жұмыс істеу үшін алады.

Осы екі типке «дәстүршіл» қарсы болып келеді. Ол жақсы білімді, кәсіби даярлықты бағалайды, диплом алу үшін, ғылыми зернттеулер жүргізу үшін жоғары білімді алады.

Оқу және тану аумағында студенттердің үш негізгі іс-әрекет және мінез-қылық түрлерін ерекшелеуге болады:

Тұлғаның бірінші түрі жоғарғы оқу орнында оқытулардың міндеттерімен мақсаттарынан комплекстік жағынан ерекшелейді. Іс-әрекеттін осы түрі кең мамандарға жан-жақты кәсіби дайындыққа бағытталған.

Тұлғаның екінші түрі тар мамандыққа нақты бағыттармен ерекшеленеді. Бұнда студенттің танымдық іс-әрекеттері оқу бағдарламасының шегінен шығады.

Танымдық іс-әрекеттің үшінші түрі білімді меңгеруді және тәжірибеге ие болуды тек қана оқу бағдарламасының шегінде ғана болуды болжайды.

Оқуға байланысты бірнеше зерттеушілер бес топты көрсетеді:

Бірінші топқа білімді игеруге, өзіндік жұмыс істеу әдістемелеріне, кәсіби білімге ие болуға ұмтылатын студенттер жатады.

Екінші топқа оқу іс-әрекетінің барлық салаларында білім алуға ұмтылатын студенттер жатады.

Үшінші топқа, тек қана өзінің мамандығына ғана қызығушылық болатын студенттер жатады.

Төртінші топқа, жақсы оқитын, бірақ оқу бағдарламасына тандамалы қарайтын, тек қана өзіне ұнайтын пәндерге ғана қызығушылығы туындайтын студенттер жатады.

Бесінші топқа жалқау және еріншектер жатады.

Үздіктердің арасынан тек қана үш түрді ерекшеліктер болады: «жан-жақты», «маман», «универсал». Үздіктердің арасында ең кең тарағаны бірінші түрі. Бұл студенттер білуге құмар,ынталы,кең көзқарасты.

Мамандыққа бағытталатын үздіктер,ең алдымен өз назарларын профилактикалық нәндерге бағыттайды.

«Үздік-әмбебап» категориясына «жан-жақтылардың» және «мамандардың» жағымды жақтары жатады.

«Жақсы оқитындылардың» арасында екі топшаны көрсетуге болады: 1) жақсы қабілетті студенттер, бірақ жеткілікті еңбекқор емес. Көп жағдайларда олар ашушан оқиды, бірақ профилактикалық пәндерден оларда үздік бағалар болуы мүмкін, ал жалпы білім беретін пәндерден кейде «үште» болуы мүмкін; 2) орта қабілетті, бірақ үлкен еңбекқор студенттер жатады. Негізінен олар барлық пәндерден бірдей оқиды.

Үлгеріміне байланысты қанағаттанарлық оқитындардын арасынан бірнеше топшаларды көрсетуге болады: 1) жоғарғы оқу орнындағы спецификалық оқыту шарттарына бейімделмеген бірінші курс; 2) берілген ақпараттың айтылу ойын немесе сапасын қабылдай алмайтын; 3) мамандықты тандауда қателескендер; 4) оқуға қалай болса, солай қарайтындар.

Практикалық іс-әрекеттің басталған нүктелерінің анализін алып, сапалардың 4 тобы тандаған ьолатын, В.Г.Лисовскидің ойынша олар тұтас студентті сипаттауы керек, ең алдымен бағдарлануларын:

1. 
   сабаққа, ғылымға, мамандыққа;
   
2. 
   жалпы саяси іс-әрекетке;
   
3. 
   мәдениетке (жоғары рухани);
   
4. 
   ұжымға (ұжымдағы қарым-қатынасқа).
   

1. 
   «Үилесімді». Өз мамандығын саналы түрде тандады. Жақсы оқиды, ғылыми және қоғамдық жұмысқа белсенді қатысады. Мәдениетті, тіл табысқыш, әдебиетпен терең және байсалды қызығушылық танытады. Ұжымда беделге ие.
   
2. 
   «Маман». Өзінің мамандығын саналы түрде тандаған. Жақсы оқиды. Ғылыми-зерттеу жұмыстарына сирек қатысады.
   
3. 
   «Академик». Өз мамандығын саналы тандаған. Тек қана «үздік» оқиды. Асперантурада оқуға бағдарланған. Сондықтан көп уақытты ғылыми-зерттеу жұмыстарына жібереді.
   
4. 
   «Қоғамшыл». Оған қоғамдық іс-әрекетке жарқын түрде икемділік тән. Әдебиетпен және өнермен қызығады.
   
5. 
   «Өнерсүигіш». Жақсы оқиды, бірақта ғылыми жұмысқа сирек қатысады, өйткені оның қызығушылықтары көбінесе әдебиет және өнер әлеміне бағытталған. Оған дамыған эстетикалық талғам, кең көзқарас, терең шығармашылық эрудиция тән.
   
6. 
   «Ынталы». Мамандығын шын ниетпен тандамаған, бірақ шын ниетпен,максимум күш жұмсап оқиды. Ұжымда көп қарым-қатынасқа түспейді. Сабақпен көп айналасатындықтан, әдебиетпен және өнермен көп айналыспайды.
   
7. 
   «Орташа». Сабақты қалай шамасы келеді солай оқиды, көп күш жұмсамайды. Сондай-ақ онымен мақтан етеді. Оның принципі: «Диплом алып басқалардан кеш жұмыс істемеймін». Мамандықты тандау кезінде көп ойланбайды. Сабақтан ләззат алмаса да, жақсы оқуға тырысады.
   
8. 
   «Көңілі қалған». Шындығында адам қабілетті, бірақ тандаған мамандығы оған қызықты емес. Бірақта жоғарғы оқу орнына түскен соң оны оқу керек деген ойда.
   
9. 
   «Жалқау». Сабақты нашар оқиды, аз күш жұмсайды. Бірақта өзіне толықтай риза. Өзінің кәсібі жайлы ойламайды. Ғылыми-зерттеушілік және қоғамдық жұмысқа қатыспайды.
   
10. 
    «Шығармашыл». Оған кез-келген сабаққа немесе қоғамдық жұмысқа деген шығармашылық жағы тән. Бірақта, бір жерде отыратын,жинақылықты талап ететін сабақтар оны қызықтырмайды.
    
11. 
    «Богемалық». Әйгілі факультеттерде жақсы оқиды, бірнеше мамандықтарда оқитын студенттерге жоғары қарайды. Өзі сыйақтылардың компаниясында лидерлікке ұмтылады, ал қалған студенттерге жаман көзқараста қарайды.
    

Ғылыми мақала, эссе жазу

Практикалық сабақтағы СМӨЖ

Әдістемелік кабинеттердегі СМӨЖ, СӨЖ

Ақпараттық технологиялық кабинеттердегі СМӨЖ

Ақпараттық технологиялар мен жұмыс жасау

Педагогикалық және өндірістік практикаға қатысу

Кредиттік оқыту жағдайындағы студенттердің өзідігінен орындайтын жұмыстарының педагогикалық жүйесі

1.Педагогикалық қарым-қатынас - білім беру үдерісі субьектілерінің өзара әрекет жасау формасы ретінде. Қарым-қатынастың қызметтері және қүрылымы. Қарым-қатынас кезіндегі адамдардың бірін-бірі қабылдауы мен түсінуі. Эмпатия жэне рефлекция. Қарым-қатынас барысындағы кері байланыс. Қарым- қатынас үдерісіндегі адамдарды тыңдай алу қабілеті. Тыңдай алу техникалары жэне түрлері.

2.Педагогикалық қарым-қатынас қызметтері жэне сипаты. Педагогикалық қарым-қатынас ерекшеліктері. Қарым-қатынас кедергілері.

3.Педагогикалық қарым-қатынастағы конфликтология негізі. Конфликт туралы түсінік жэне оның негізгі қызметтері. Конфликт теориясы. Конфликт қүрылымы. Конструктивті жэне деструктивті конфликтілер. Конфликтінің субъективті жэне объективті себептері. Конфликтінің дамуы. Конфликтіні жеңу жолдары. Конфликтіні болдырмаудың тікелей жэне жанама әдістері. Конфликт адекваттылығы мэселесі. Конфликтілі жағдайлардағы оқыту үдерісін басқару.

ХХ ғасырдың 70-жылдары Т.Н.Мальковский қарым-қатынастың коммуникативті аспектісін, А.В.Мудрик мектептің өзара әрекеттесуі мен тәрбиелеуші әсерлерін, В.В. Течет ата-аналар мен балалардың қарым-қатынасының ерекшеліктерін зерттеді.

ХХ ғасырдың 80-жылдары А.А.Бодалев, В.Я.Ляудис педагогикалық қарым-қатынасты ғылымның жаңа саласы деп көрсетті. Педагогикалық қарым-қатынас “педагогикалық шеберлік” пәнінің аясында оқытылды.

Педагогикалық қарым-қатынас – коммуникацияны орнату, дамыту, ұйымдастыруға бағытталған, ортақ іс-әрекеттің мақсаты мен мазмұнына байланысты туындайтын педагог пен оқушы арасындағы өзара түсіну және өзара әсер ету процесі.

Педагогикалық қарым-қатынас – бұл педагогтар мен тәрбиеленушілердің әлеуметтік психологиялық өзара әрекеттесу жүйесі, оның мазмұны ақпарат алмасу, тәрбиелеуші әсер жасау,коммуникативті құралдар көмегімен өзара қарым-қатынасты орнатуға бағытталады.

Педагогикалық қарым-қатынас – бұл педагог пен оқушылардың өзара әрекеттесуінің әлеуметттік нормативті формасы.

Педагогикалық іс-әрекеттегі қарым-қатынас – бұл оқу міндеттерін шешу құралы, оқу процесін әлеуметтік-психологиялық қамтамасыз ету; оқыту мен тәрбиенің тиімділігіне әсер ететін педагог пен балалардың өзара қарым-қатынасын ұйымдастыру құралы қызметін атқарады.

Қарым-қатынастың құрылым үш бөліктен құралады: қарым-қатынастың коммуникативті жағы, интерактивті жағы, перцептивті жағы. Коммуникативті жағы қарым-қатынасқа түсушілер арасында ақпарат алмасу қызметін атқарады. Ал интерактивті жағы қарым-қатынасқа түсішлер арасында бірлескен өзара әрекетесу тән. Перцепциялық жағы қарым-қатынасқа түсушілердің өзара қабылдауын, түсінуін, бағалауын қамтамасыз етеді. Қарым-қатынастың барлық құрамадас бөліктері өзара байланысты, біртұтасықта жүзеге асады. Тиімді ақпарат алмасу бұл сәттілікке жетейтін бастау. Дұрыс әрі нақты өз ойын жеткізе білу, тыңдай білу – бұл қарым-қатынастың коммуникативті жағының құрамдас бөліктерінен тұрады.

Қарым қатынас барысында педагогтың оқушыны тыңдай білуі де маңызды роль атқарады. Тыңдау әдістері екіге бөлінеді: рефлексивті және рефлексивті емес. Рефлексивті емес тыңдау әріптестің сөзіне аз араласуды, оны зейін қойып тыңдауды қажет етеді.

Рефлексивті тыңдау бірнеше тәсілдерден құралады: анықтау, сезімді білдіру, резюмелеу (түйіндеу), қайта өзгертіп айту.

Мұғалімнің қарым-қатынасының кәсібилігі қарым-қатынас кезінде кездесетін қиындықтарды жеңіп, оқушыларға сенімділік ұялатып, тең қарым-қатынас орната алуымен сипатталады. Мұғалім үшін қарым-қатынастың тиімділігі – тәртіпті сақтап тұру емес, олардың ойлауын ынталандыру, ізденімпаздығын арттыру болып табыалды.  

Педагогикалық қарым-қатынасты құрайтын іскерліктер:

-   Ақпаратты беру іскерлігі;

-   Оқушы жағдайын түсіну;

-   Балалармен өзара қарым-қатынас орнату;

-   Қарым-қатынастағы серіктесіне әсер ете алу іскерлігі;

-   Өзінің психологиялық жағдайын басқара алу және т.б.

Қарым-қатынастың кезеңдері:

1. Болашақта болатын қарым-қатынасты модельдеу (болжау кезеңі);

2.  Қарым-қатынасты ұйымдастыру (қарым-қатынастың бастапқы кезеңі) – “коммуникативті шабуыл”

3. Педагогикалық процесте қарым-қатынасты басқару;

4. Өткен қарым-қатынасты талдау және келесі педагогикалық міндеттерді шешу үшін оны модельдеу.

1. Қарым-қатынасты модельдеу кезеңі  барысында жүзеге асады:

- тақырыпқа қатысты материал сұрыпталып, сабақтығ мақсаты мен міндеттерді анықтайды;

- Өзара әрекеттесудің коммуникативті құрылымы жоспарланады;

-  Педагогикалық міндеттер коммуникативті міндеттерге ауыстырылады.

- сыныппен бастапқа байланысты ұйымдастыру;

- сыныптағы әлеуемттік-психологиялық бірлікті жедел қолға алу, "біз" деген ортақ сезімді қалыптастыру;

- сыныппен тұтастай байланыс жасауды ұйымдастыру;

- өзара әрекеттің сөздік және жазбаша құралдарын жүзеге асыру, мимиканы, көзқарас байланысын барынша енгізу;

3. Педагогикалық қарым-қатынасты басқару кезеңінде:

- коммуникативті міндеттер шешіледі;

- оқушылардың зейіндерін шоғырландырады;

- қарым-қатынас жасап отырған оқушылардың мінездеріндегі жеке типологиялық ерекшеліктерді ескеру;

 Педагогикалық тәжірибені талдай отыра тәрбие және оқыту міндеттерін шешуде туындайтын қиындықтар қарым-қатынасты дұрыс орната алмаудан туындайтынын көрсетеді.

4. Өткен қарым-қатынасты талдау және келесі педагогикалық міндеттерді шешу үшін оны модельдеу

- қарым-қатынастың басым және осал жақтарын айқындау, кеткен кемшіліктердің себептерін анықтау;

- өз іс-әрекетін талдау, оқушылардың әрекетіне қаншалықты қанағаттанғандығына талдау жасау;

- болашақтағы қарым-қатынасты модельдеу және т.б.

-   Байланыс орната алмау:

-   Сабақта оқушылардың қарым-қатынасын басқара алмау;

-   Педагогикалық міндеттерге сәйкес қарым-қатынасты құрастыра және өзгерте алмау;

-   Оқушының ішкі психологиялық позициясын түсінбеу;

-   Өзінің психикалық жағдайын басқара алмау т.б.

Кәсіби педагогикалық қарым-қатынас коммуникативті міндеттер түрінде жүзеге асады. Коммуникатвті міндеттер дегеніміз бұл коммуникация тіліне аударылған педагогикалық міндеттер. А.А.Леонтьев коммуникативті міндетті проблемалық ситуацияларды бағыттау нәижесі деп анықтап, оның мақсаты серіктеске әсер ету дейді.

Коммуникативті міндеттерді атқару төмендегі мақсаттарды көздейді:

-         Оқушыларға ақпарат беру;

-         Оқушыларға әсер ету; әрекетке ынталандыру.

Коммуникативті міндеттерді шешудің кезеңдері:

1) қарым-қатынас жағдайына бағытталу;

2) зейінді аудару;

3) объектінің “жанын жаулау”;

4) вербальды қарым-қатынас орнату;

5) эмоциональды және мазмұнды кері байланысты ұйымдастыру

Педагогикалық қарым-қатынастың түрлері де сана алуан. Педагогикалық қарым-қатынастың мынадай түрлері болады  

Қарым-қатынас тиімді орнауы үшін оның құрылымына талдау жасаған дұрыс. Сызба 10. педагогикалық қарым-қатынастың құрылымы көрсетілген. Қарым-қатынас коммуникативті, интерактивті, перцептивті құрылымдардан тұрады. Коммуникативті жағы бұл қарым-қатынасқа түсушілермен байланыс орнату іс-әрекеті, яғни оқушылармен алғашқы байланыс орнап, олармен қарым-қатынас жасалады. Интерактивті жағы  қарым-қатынасқа түсушілермен кері байланыстың орнауы, олардың өзара әрекеттестік жасауымен сипатталады. Перцептивті жағы бұл қарым-қатынасқа түсушілерді қабылдауы, оларды түсіну, олардың орнына өзін қоя білу іс-әрекетімен сипатталады. мұғалім қарым-қатынаста тиімді болуы үшін осы аталған құрылымдардың толық орындалуын қамтамасыз етуі қажет.

  Педагогикалық қарым-қатынас бірнеше функция атқарады: білім беру, тәрбиелеу, дамыту. Әдебиеттерде әлеуемттік, психологиялық және инструментальды функциялары да көрсетілген.

№ 14 Педагогикалық әсер ету психологиясы

1.Әсер ету психологиясының теориялық негізі. Психологиялық әсер ету және өзара әрекет тиімділіктері.

2.Әсер ету стратегиясы (бихевиоризм). Әсер етудің манипулятивті стратегиясы(когнитивті психология). Түлғалық, интерсубъективті тұрғы (гуманистикалық психология, Л.С.Выготский, С. JI.Рубинштейн).

3.Психологиялық әсер ету жіктемесі. Әсер ету үдерісіндегі шешім қабылдау. Қабылдау стереотипі. Аудиторияға және жеке адамға педагогикалық әсер ете алудың негізгі құралдары.

1.Оқытушы мамандығында кездесетін қиындықтар. Жоғары мектептегі жас және егде жастағы оқытушылар қиындықтарының психологиялық ерекшеліктері.

2.Стресс және оқытушының психикалық денсаулығы. Оқытушы жұмысындағы психотерапиялық элементтері.

3.Оқыту үдерісіндегі субъектінің психологиялық бейімделуі және эмоциялық күйзелуі. Кәсіби деструкция түрлері: авторитарлылық, кәсіби догматизм және индифференттілік және кәсіби агрессия.

Практикалы

Тақырыбы: Кикілжің және одан құтылу жолдары.

Мақсаты: Тұлғаның өзін реттеуіне мүмкін болатын қажетті жағдайды туғызуға көмектесу.

Білімділігі: Кикілжің туралы түсінік беру, одан құтылу жолдарын үйрету.

Дамытушылығы: Ой-өрістерін кеңейту. Сөйлеу дағдыларын жетілдіру.

Тәрбиелілігі: Мейірімділікке,әділдікке, достыққа, ұстамдылыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Суреттер, парақшалар.

Әдісі: Түсіндіру, тренинг

Жүру барысы:

І Ұйымдастыру.

ІІ Сұраққа жауап беру.

Оқушылар арасындағы қарым-қатынас, достық?

Адамның денсаулығы жақсы болуы үшін оның көңіл-күйінің көтеріңкі болуы-ның маңызы зор.

- Сендердің көңіл-күйлеріңді түсіретін қандай жағдайларды айта аласыңдар?

кикілжің деген не? Ол денсаулыққа қандай әсер әкеледі? Кикілжіңнен қалай шығуымыз керек? –деген мәселелермен танысамыз

Мұғалім кикілжің – бұл келіспеушілік,ол басқа адамның пікірімен келіспе-ген жағдайда пайда болады. Адамдардың көңілін таба білу, дұрыс қарым-қаты-нас жасау – ең үлкен өнер. Дұрыс қарым-қатынас жасау үшін басқа адамның пі-кірімен келіспеген жағдайда пайда болады. Жанжал денсаулыққа кері әсер ете-ді. Айналадағы адамдарға мейрімді, қамқор және әділ болуың керек.

Қыздар мен балалардың арасындағы қарым-қатынас мәдениетті және ша-рапатты болуы керек. Достықты сақта, сынып істеріне қатыс, басқалардың пікі-рімен егер тіптен келіспесең де санас. Өз пікіріңді жолдастарың түсінетіндей етіп жеткізуге тырыс. Өз тәртібіңді де қадағала.

ІҮ. Топпен жұмыс.

1. Өздеріңнің соңғы ұрыс-керістеріңді еске түсіріңдер.

2. Ол кикілжің неден басталады?

3. Кикілжің кезінде өздеріңді қалай сезінесіңдер, қандай күйде боласыңдар?

Ашулану

Қорқу Шошу

Уайымдау
Ү. «Миға шабуыл» стратегиясы

Аталған себептер денсаулыққа қандай әсер қалдырады?

Қан қысымы көтеріледі.

Жүрегі шаншиды.

Басы ауырады.

Дірілдейді, қалтырайды.