ПОӘК 042-18-24 03\03-2013 1 ші басылым

Ашық тэсіл. Бірнеше түрі бар, олардық ішіиен көп тарағаиы мыиалар:

1. 
   Лигатурамен піштіру. Жас бұканы мүйізінен кыска етіп байлайды, бір көмекші адам саусагымен танауынан тартып, екінші адам сербегіне тіреп, бұқаны кабырғаға такап ұстайды. Ересек бұкаларды сол бүйіріне жаткызып байлап бекітеді. Операцняға дайындаған ұ.маны төмен карай тартады да, ұзын-дығын 2—3 см етіп кесіп тастайды немесе екі жағынан ұма жігіне катар тіледі. Пайда болған тесіктен әркайсысы кынаптык жалпы қабыкпен коршал-ған енді шығарып алады. Тілінген тканьдг құрсак кабырғасыиа қараіі ығыс-тырады да, жалаңаштанған енбауға еннен 3—5 см жоғары жерден тұзак турінде лигатура салады. Енбауды лнгатурадан 1,5—2 см твменгі жерден ке-седі. Екінші күні таңертец және кешке 20—30 минут жетектеп жүргізеді.
   
2. 
   Занд кысқышымен немесе эмаскулятормен піштіру. Бұл әдіспен жала-цаштанган енбауды Занд кыскышымсн кысады да, енбауды бұрап алады; эмаскуляторды колданғаида евбэу езіледі де кесіледі. М. А. Хапл>і Занд кыс-қышы (тамырлы конустан жог»ры жердсн) екі енбауга бірдей салып, енді қысқыштын аузына жакыв жердеп қайшымен кесуді үсынады.
   

1. Лигатурамен піштіру. Лигатураны қынаптық жалпы кабыкпен коршал-ған енбауға салады. Тігіс лкгатурасы неғүрлым қолаклы келеді.

2. 
   Т. С. Минкиннін эдісімен қалакшамен піштіру. Ересек бұкаларды пішті-реді. Операинядан бір күн бүрын ағаш калакшаға калындығын 1 мм етіп пас-та жағады (5 грамнан мыс тотняйынынын және гуммнарабик немесе крахмал, суды паста болғанша араластырады), Операцияға дайындаған ұма түбін кеседі де, пайда болған тесіктен енді шығарады. Енбауға қынаптык кабығы-мен бірге еннен 4—6 см жоғары жерден қалакшаны басып, онын пластинка-сын Обих винтімен жакындатып, лнгатурамен бекітеді. Енді 3—3,5 сантиметр-дей калдық қалғандай етіп кеседі. Екінші енмен де осылай істейді. Қалакшаны екі тәуліктен кейін алып тастайды, бірақ алдымен кесінді қалдығын калақшаға жакын жерден кеседі.
   
3. 
   Ұма мойнына лнгатура салып піштіру әдісі. Үма мойныныц түгін қыр-кады, спиртпен сүртеді де, тұзақ түрінде катты тартып лнгатура салады. Лига-тураны катты тарту үшін, онын жібінін ұшына таякша байлайды. Кейде лигатура салар алдында ұма мойнын 5 минут бойы Занд кысқышымен қысады. Ен ұмамен және лигатурамен бірге бірнеше күннен сон түсіп калады.
   
4. 
   К. Г. Голенскнйдін және И. А. Глушконык қысқышын колданып піштіру. Бүкашықтардыц жасы 4—7 айлық. Ұма мойныныц терісін иод-бензинмен (1 : 1000) баптайды^Біо қыскышпен енбауды ұстайды, ал енді біреуімен оны езеді. Екінші енмен де осылай істейді. Ендер 2—3 ай ішінде ыдырап кетеді.
   
5. 
   И. А. Телятников қысқышын қолданып піштіру. Бүқашыктарды аяғынан тік түрған бойы піштіреді. Піштірілетін малдыц жасы 2—5 ай. Оператор сол қолыныц бармақтарымен енбауды ұстайды, оған қысқышты салып, енбау езілгенін білдіретін белгілі сыкыр шыкқанша кенет қатты қысады. Екінші енніц енбауына да осылай істейді.
   
6. 
   А. Н. Мочаловскийдін компрессиялық қысқышын қолданып піштіру. Бұ-калардыц жасы 1—6 ай. Малды жаткызып байлайды. Енбаудын толық келген жеріне новокаиннін 3 пооненттік ерітіндісініц 2—3 мл жібереді. Енді қысқыш-тыц аузына салып, ұма мойныныц терісімен капталған енбауды кыскыштыц жырығынан өткізеді. Кыскыштын тұтқасын кысқанда ен қысылады да, онын өз кабығы жэне паренхимасы езіліп коймалжыц түрінде кынаптық жалпы кабы қуысына шығады. Екінші енбауға да осылай жасайды.
   

Бураларды піштіру. Бура 2—3 жасында піштіріледі. Малды сол жағына жаткызып байлайды. Кәрі бураларды аралас наркозбен, жастарын — жергі-лікті сезім кетірумен операциялайды. Ұма 1.5—2 см жерден еннін ұзына бойы-на тілінеді. Енбауды қынаптық жалпы қабығымен бірге Занд қыскышымен қысады. Енбауды қынаптык жалпы қабыкпен бірге немесе бөлек бұрап үзеді, алдымен қыскыштыц басы кысып тұрған жерден сәл төмен қабықты тіледі. Енді бұрағаннан кейін кыскышты бірден алып тастайды. Жас түйеге эмаску-лятор колданады, оны кееінді қалдығында 4—5 мннутка қалдырады. Піштір-геннен 7—8 күннен соц түйені жүмыска пайдаланады.

Занд қыскышын'немесе эмаскуляторды қолданып іі і ш т і р у. Піштіруге дайындаған айғырды квгалды жердс сол бүйіріие, ал операция жасайтын столда оц бүйіріне жаткызып байлайды. Кесетін жерге 1 проценттік новокаин ерітіндісін жіберіп, ткань кабаттарыныц сезімін жояды. Ұма мойнын резина бұраумен катты буып, оныц бір ұшын тартканда шешіле-тін етіп байлайды, немесе ұма мойнын ен терісі тартылатындай етіп, сол колмен кысып ұстайды. Содан соц төменгі енді ұма жігіне катар және одан 1,5—2 см твменгі жерден тіледі. Теріні кабат-кабатымен, етті-серпімді кабық-ты купер шандырмен бірге тіліп, кынаптык жалпы кабықты жалацаштайды. Енніц алдыцғы және арткы жағына жакын жерден кынаптык жалпы қабык үстінен скальпельмен екі кішкене тесік жасайды, оныц біріне ілгек ұшты Қай-шы енгізіп, қабыктыц екі тесік аралығын кеседі.

Енді шығарып алғаннан кейін екі енді жалғастырып тұратын сіцірді кынап-тык жалпы қабыкка жакын жерден кеседі. Енді оц колмен ұстпй отырып, сол колмен кесілген тканьдерді кұрсақ қабырғасына^арай ығыстырады. Осы кезде көмекші адам ашық қысқышты ен қосалкысына 5—8 см жерден салып, енбауды кысады. Содан соң енді бұрап алып, енбаудыц қалдығына нодтың спирттегі 5 проценттік ерітіндісін жағады, қысқышты алып, ұма тканін төмен карай тартумен оны кынаптық жалпы қабығы ішіне салады. Жараныц айнала-сы ерте тартылып кетпеу үшін вазелнн немесе камфара майын жағады. Екінші енді де осылай алып тастайды.

Эмаскуляторды колданғанда аспаптың кесетін бетін енге каратып, ал езетін бетін — кұрсак кабырғасына каратып салады. Аспап енбаудың ұзын бойына көлденең келіп, оныц қосалкысынан 4—5 см жоғары болуы керек. Эмаскуля-тормен енбауды жайлап кысып, ен үзілгенше кысымын үдете түсу керек.

Қаннын ағуын тоқтату үшін эмаскуляторды енбаудан ен бөлінгеннен 3—4 мннут өткен сок алады. Аспаптын аузын жайлап ашып алу керек.

Лигатурамен піштіру. Жалаңаштанған енбауға жібек немесе кетгут лигатурасын піштіру тұзағы түрінде салады. Енбауды лигатурадан тө-мен алып 1—1,5 см жерден кеседі.

Жабык одіс. Бұны шап сакннасы кецейгенде, ұма шемені жэне интраваги-налдық жарык болғанда колданады. Тканьдерді кынаптық жалпы кабыққа дейін тіледі, енбау мен кыиаптык жалпы кабыққа калакша салады. оцы сыртқы шап сақннасына неғұрлым жакын, алдыцғы-артқы бағытта орналас-тырады. Калакшаныц арасына сн немесе тері калдыруға бо.імайды. Калакша-ныц пластннкаларын Обих винтімен жақындатып, піштіру тұзағы күйінде ЛВгатура салады. Внбауды үзындығын 2 сантиметрден кем' етпей кынаптык жалпы қабыкисн бірге кеседі. Әдетте бір тәуліктен кейін, ересек айғырларда екі тәуліктен кейін енбау қалдығын спиртпен сүртіп, иодтыц спнрттегі 5 про-иенттік ерітіндісін жағады да, калдыкты Купер қайшысымен төменгі шетінен кеседі, содан соц екі лигатураны кесіп, калакшаларды жаймен алады. Калақ-шаның астында пайда болған кабыршакты кеспейді, ол бірнеше күннен кейін өзі түсіп калады. Екінші енмен де осылай жасайды. Піштіргеннен кейін екінші күннен бастап малды тацертец және кешкіде Оір сағаттан (ұма және күпек сарсылып іспеу үшін) кездіреді. Бесінші тәулікте (процесс әдеттегідеіі өтір жатса) малды жеці.і жұмыска пайдаланады.

Бypaны пiшy

Ұмaның құpылымдapы жэнe жaлпы қынaптық қaбық aнaтoмиялық epeкшeлiктepe бaйлaныcты көбiндe aшық тэciлмeн пiшeдi.

Ұмaның құpылымдapы жэнe жaлпы қынaптық қaбық aнaтoмиялық epeкшeлiктepe бaйлaныcты көбiндe aшық тэciлмeн пiшeдi.

Oпepaцияғa И.A. Teлятникoвтың қыcқышын қoлдaнып пiшyдi пepкyтopлық әдicпeн жүзere acыpaды. Жaтқaн жaйдa бeкeмдeйдi. Жaнcыздaндыpyғa нeйpoлeптик қoлдaнyы қaжeт.

Жaнcыздыpмaй жacaғaн пiшyдe жaнyapдың жaзылyы ұзaққa coзылaды. Hэзiк тyjқымды мыcықтap шoк бoлып өлiп кeтyi мүмкiн. Onepaцuяның mexнuкacы. Tepiнi 5 % йoд epiтiндiciмeн дoмдaп эp eннiң iшiнe жiңiшкe инeмeн 1 мл 0,5%- тiк нoвoкaин epiтiндiciн eнгiзeдi. Coл қoлдың caycaқтapымeн ұмaны ұcтaп oның қaбaттapын жapып тiлeдi. Қaйшымeн eкi eннiң жaлпығa қынaп бyдaлapын кeciп жaлпы қынaп қaбықтaн бocaтып aлaды. Coдaн coң eн бayының eкeyiндe -қaн тoқтaтaтын icкeкпeн қыcып ұcтaп, eкiншi icкeкпeн-oлapды бacып aлып нeмece қoлмeн yxтaп aйнaлa бұpaп (тopзильдeп) үзiп aлaды. Eн бayын бұpaп aлy opнынa oғaн лигaтypaны caлyғa бoлaды.

(И.A. Kaлaшникoв жэнe т.б.)

285

Epкeк мaлды пiшкeннeн кeiiiн тiкeлeй бoлaтын шиeлeнicyлep

2. Beнтpaльдық кoлпoтoмияның (O.Б. Бoндapeнкo тәciлiмeн) дopcaльдықтaн epeкшeлiгi кecyдi жaтыpдың мoйыннaн 2 - 3 cм төмeн, қынaптың вeнтpaльдық күмбeзiндe өткiзeдi Koлпoтoмдық тeciк тiкeлeй aнaлық бeздepдiң opнaлacқaн opынaн шығaды шығaды, oл қынaп қyыcынa aнaлық бeз бyдaлapын aздaп кepyiмeн oлapдың шығapyғa ыңғaйлылық жacaйды. Oнaн apғы эpeкeттep дopcaльды кoлпoтoмиимeн бipдeй.

Қынaп қaбыpғacының жapacын тiгiп қoймaйды, oның шeттepi жeлiмдeлiп жылдaм жaзылaды, 6 caғaттaн кeйiн мaлғa cy жэнe жeңiл қopытылaтын aзық бepeдi.

Пішу ветеринариялық хирургия-да көп кездесетін операцияларға жатады.

Асқынудың этиологиясы: негізінен операция техникасы бұзылса, антисептика, асептика ережесі сақталмағанда және опера-ция таза емес алаңда жасалса асқынулар болады.

Пішуден кейінгі асқынулар төмендегідей жіктеледі: ерте асқыну, кеш асқыну, операциядан жануарлар антисанитарлық жағдайы күтіліп, организмнің жалпы қорғаныс кұші азайганда және табиғи саңылаула-ры кеңцігінен (шап, ен, кіндік т.б.) болатын асқынулар тіркелген.

Жануарларды пішу алдында зерттёу керек. Оларды пішетін шаруа-шылықтарда індетті инфекциялық аурулардың тұтануы және жаңа ошағы анықтаганда пішуге болмайды. Табиғи саңылаулары кең жануарлар (қоян т.б.) сақтықпен пішкен жөн. Іріңді операциядан соң пішуге қатал тиым салынады.

Пішуден кейінгі қан ағу

Қан ағу біріншілік -пішіп жатқанда, екіншілік пішкенен соң кішкене уақыттан соң, кешірек пішкенен соң бірнеше кұн өткеннен кейін қанагу болады.

Қан ағудың себептері: Пішудің техникасы бұзылганда, инструмент дұрыс қайралмаса немесе дайыңцалмағанда; ен бауының қан тамыр-ларында патологиялық өзгерістер болранда; қан тез жйымағанда, аш диета 12 сағаттан көп болранда; малды жыгып байлағанда жедел қимылдар жасалып зақымдануда және генетикалық саңылаулар кең болса (шап, кіндік, т.б) құрсақ қуысындағы мүшелер сыртқа ШЫРЫП жараланудан (жыртылудан) соң қан агу басталады.

Клиникалық белгілері: Жай дұрыс пішуде қан кескен жерден сәл ағып тез тоқтайды. Ал патологиялық қан ағуда ол тамшылап көп мөлшерде ұзақ арады. Осы қан ағу патологиясының ішіндегі, мал өміріне қауіптісі, ен бауынан қан агу, бұның себебі оны қатты жұлқып (ішкі, сыртқы тұқымдық жыныстыру артериясы, шәует тұқым түтікшесін) үзуден. Бұдан қан зуылдап агады. Аққан қан жалпы сірлі қабық қуысына жиналады.

Пішкен малдан қан көп кеткенде конъюнктиваның, басқа кілегей қабықтардың түсі өзгеріп, пульс, демалыс бұзылып, қанда гемогло-бин мен эритроцит азайып, мал қалшылдап жүріс тұрысы бұзылады. Бір сөзбен айтқанда, жануардың жалпы жагдайы төмендейді.

Ен бауынан қанның зуылдап көп мөлшерде ағуы - сыртқы және жыныстың артерияның және шәует түтікшесі артерияларының қабыр-гасының бұзылуынан болады.

Балау: Сыртқы қан ағуды визуальды байқаймыз, ал ішкі қан агуда кілегей қабықтардың түсінің өзгеруінен білеміз.

Емі: 1. Егерде ен қабынан қан ақса, оны гемостатикалық пинцет-термен қысып қан аққан жерге лигатура салып не болмаса тампона-да жасап тоқтатуға болады; 2. Егерде ен бауынан қан ақса төмендегідей істейміз: а) малды қайтадан жығу; б) ен қабығының ішін ұйыган қан-нан ТӘРЫ басқа заттардан тазалау; в) жалпы қынап қабықшасын Пья-на қысқышымен қысып жазады; г) ен бауының ұшын, қолмен болмаса Корнцанг қысқышымен тауып өзімізге тартып лигатура саламыз.

Үманың жалпы сірлі қабығының түсуі

Көбінесе жылқы мен түйе түліктерінде кездеседі.

Себебі: 1) пішкенде ұманың басқа ұлпалардың күшке салып қатты тартқаннан (кескенде бұлшық еті эластикалық қабықша сірлі қабықшадан бөлінеді).

2) қысқышпен қысқанда немесе лигатура салганда сірлі қабықтың сыррып кетуінен.

Балау: осы айтылран белгілерді көзбен көреміз.

Болжам: бастапқы мезгілінде жақсы, уақыт өткен сайын қауіпті.

Емі:

2) қан агуын тоқтатамыз.

3) жансыз жерінен кесіп тастаймыз.

Алдын-ала себебін жойып, малды пішкенде сақ болған жен.

Себебі: көбінесе жылқы түлігінде кездеседі. Операция кезінде не болмаса белгілі уақыт өткеннен кейін түседі. Құрсақ қуысында қысым көбейгенде болады немесе ішкі шап саңылауының кеңдігінен шыгады.

1) ен қабы үлкейеді, ұстаса қатты.

2) ал егерде шарбы көбірек шықса ұманың жарыгынан шығып жер-ге дейін тиіп тұрады, ол ластанады, мал аягымен басады.

Балау: іш майдың шыққанын ішек пен қуықтың шыгуынан ажырата білу қажет. Емі:

1) туалет

2) іш майды жалпы қынап қабатынан өзімізіге тартып ластанган жерден жоғары байлап кесіп тастаймыз да, құрсақ қуысына саламыз. Операция мезгілінде түссе, кейін салып жабық жолмен пішеміз.

Ішектің шыруы - қан агудан кейінгі асқынудан кейін екінші орында өте қауіпті. Көбінесе қоян, шошқа, жылқы малдарында көп кездеседі және де ашық жолмен пішкенде болады.

1) ең бастысы шап саңлауының кеңдігінен, құрсақ қуысында қысым көбейгеннен болады. Малды жығып байлағанда ен бауын қатты тарт-қанда кездеседі.

Ішек ұманың қабығынан шумағымен не болмаса, оның бір бөлімі түгелдей шыгады, ол ластанады, сыртқы әсерден жарақаттанады, іседі, кебеді, қыста үсиді. Малдың пульсі жылдамдайды.

Балау: түскен ішекті визуальді байқаймыз.

Болжам: бастапқы түскенде жақсы, қауіпсіз, түскеннен кейін бірне .Іе уақыттан соң.

Емі: пішіп жатқанда түссе:

1) жалпы залалсыздандыру жасап, шыққан ішекті антисептикалық ерітінділермен жуып-шайып, стерильді орамал, простинара салып, фи-зиологиялық ерітінділер тамызып, кесілген жалпы қынап қабықшасы-ның шетін тауып, қан тоқтатар қысқышпен қысып жазамыз да, шық-қан ішекті бір жарынан бастап саламыз.

2) егерде ішекте қысылу болса, шап-саңылауының шандырын, еттерін 2-5 см-ге кеңейтеміз. Ішекті салраннан соң кесілген жерден пішкеннен соң шықса, ең ба-сты мақсат, оны ластанудан,

жыртылудан, кебуден, үсуден сақтаймыз. Ішекте еліеттену болса, оны кесіп алып тастай-мыз, жыртылса тігеміз-жалғай-мыз.

Фунункулит

1) Операциядан кейін бірінші күннен бастап ен бауының тұқылын тамақтайтын ішкі жыныстық артерия қысылады. Сондықтан қан келгендіктен, ұлпалардың қоректеніп зат алмасу бұзылады.

2) Ұзын қалдырран ен бауының тұқылы, жалпы қалған қабық ішіндегі тұқылға қарағанда, ластанып, қоздырғыштар тез түседі.

3) ен тұқылының үстіңгі жагына қараганда еннің астыңгы жағында ұлпалардың қысылып бүлінуі көп болады.

4) Осы айтылған еннің төменгі бөлігінде қан көп ұйып, экссудат көп мөлшерде жиналраннан соң, қоздырғыштар өсіп көбеюге жақсы ЖӘР-дай туады.

Аурудың дамуы: қабыну процесі ен тұқылының кесілген жерінен басталады. Неге десеңіз ұлпалар езіліп жіппен (лигатурамен) қысылг-ан, микробтар қосылады, олар лимфа, вена қан тамырларына кетеді, күшті қабыну сірлі қабықтардан басталады. Ұсақталран абсцестер бо-лады. ТҰҚЫЛРӘ қарай ашылады, ірің жалпы сірлі қабықтың куысына жиналады. Содан сыртқа шырады 7-10 күн арады, жараның аузы бітіп, іріңді өзек пайда болады, дәнекер ұлпалар өседі.