ПОӘК 042. 18-24 64/02- 2015ж. №1 басылым 11. 09. 2015ж
Биопрепараттардың жан-жануарлар организмінің дербес жүйе әрекеттері (функциялық процесс) қызметін реттеуде қолданылуы
жүктеу/скачать 0.76 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Иммунобиологиялық препараттар деп
- Биопрепараттардың жан-жануарлар организмінің қорғаныштық дербес жүйе әрекеттері (функциялық процесс) қызметін реттеуде қолданылуы Вакцина
- Тірі вакциналар
- Өлі вакциналарадың
- Молекулалық вакциналар
- Анатоксиндер
- Синтетикалық вакциналар
- Адъюванттар.
- Ассоциаланган вакциналар
Биопрепараттардың жан-жануарлар организмінің дербес жүйе әрекеттері (функциялық процесс) қызметін реттеуде қолданылуыВетеринарлық іс әрекетті жүзеге асыру барысында қолданылатын диагностикалық препараттың пайдаланылуына жалпы сипаттамаКІРІСПЕ: Иммунобиологиялық препараттар деп-иммундық жүйеге әсер ететін және әсері иммундық реакцияларға негізделеген препараттарды атайды. Осы қасиеттеріне байланысты оларды инфекциялық және инфекциялық емес аурулардың ирофилактикасы, диагностикасы және емдеуі үшін қолданады. Иммунобиологиялық препараттарты табиғаты, шығу тегі, және қолдану жолдарына байланысты топтастыруға болады, оларға жатады: 1. вакциналар; 2. тері микроорганизмдерден немесе микроб онімдерінен дайындалған нрепараттар (фачтар, эубиотиктер); 3. иммундық сарысулық препараттар; 4. иммуномодулметорлар; 5. диағностикалық препараітар, соныфмен қатар аллергендер, иммунобиологияльіқ препаратгар иммундық жүйе әрекетін белсендіру немесе қалыпқа келтіру үшін қолданады. Иммунибиологиялық препараттар иммуындық жүйеге белсенді (активті) белсенсіз (пассивті) жөне арнайы , арнайы емес әсер корсетеді. Малдардың өнімінің сапасын арттырудың негізгі тірегі - ол уақытында өнімді аз бергін көрі малдарды шығыстан шығарып, олардың орнын жоғарғы өнімді дұрыс малдармен толықтырып отыру. Малдарды күтіп-бағуды жақсылап ұйымдастыру, олардың ауру - сырқаудан аман болуын қадағалау, күтіп-бағылуын дұрыстау, ауру бола қалған жағдайда уақытында емдеу әдістерін қолдану, ауруды болдырмау үшін оның алдын алу шараларын уақытында жүргізу - жалпы мал мамандарынан бастап сол салада істеп жүрген барлық еңбекқерлердің ең негізгі жене күрделі міндеттерінің бірі. Малдар ауруларының арасында түрлі жұқпалы аурулар, иназиялық т.б. аурулары жиі кездеседі. Бұл аурулардын себептері мен даму процестері әртүрлі болып келеді. Сондықтанда бұл жүйелердің негізгі аурулары көп себептері бар аурулардың қатарына жатады. Вирус эпителитропты, ауруға тән белгілер бірнеше сатыда байқалады. Кілегей қабықтары мен теріде алдымен 1-2 күн ішінде 1) розеолдар (қызарған дақтар); 1-3 күн аралығында 2) папулалар (қызыл дақтардың түйіндерге айналуы); 5-6 күнде сарысуға толған 3) күлдіреуіктер пайда болады (бұл сатыда дененің безгектенуі бәсеңсиді); келесі 3 күн ішінде күлдіреуіктегі сарысу іріңге айналады (визикула-пустула сатысы); 4) круст - кепкен пустуланың орнына қабыршықтар түзіліп, эпителий қалпына келеді. Ал өте терең жарақаттанғанда тыртық пайда болып, қабыршықтар түседі. Шешектің мұндай сатылары адамда, сиырда, жылқыда айқын байқалады. Иммунитет туралы ғылым - иммунология осы заманғы биологияның ең жедел дамып келе жатқан саласы. Иммунологияның жетістіктері молекулалық биология, генетика, биохимия, биофизика, мал және егін шаруашылықтарының барлық салаларына, медицина мен ветеринарияға игіліктi ықпал етіп отыр. Тарихи тұрғыдан иммунология инфекциялық патологияның негізінде қалыптасты. Сондықтан ескі немесе классикалық иммунологияны инфекциялық; иммунология деп атайды. Ал енді молекулалық биология, генетика, трансплантологиямен байланысты иммунологияны инфекциялық емес, немесе жаңа иммунология деп атап жүр. Бұл ғылымды осылайша жіктеу тым жасанды. Негізінде иммунология - ортақ мақсаты мен өзіндік әдістері (методикалары) бар бipтұтac ғылым. Оның серология, аллергология, иммунохимия, иммуногенетика, өсімдіктер иммунитеті, жануарлар иммунитеті т.б. салалары бар. Сол сияқты медициналық және ветеринариялық иммунология қалыптасты. Ветеринариялық иммунология барлық ветеринариялық ғылымдармен тығыз байланысты.
Вакцина деген термин француз тілінен уасса - сиыр деп аударылады. Ол сөзді әдебиетке кіргізген ЛЛастер болатын. Өйткені ағылшын ғалымы Э.Дженнер сиыр шешегін ең алғаш адамға егіп, ол адамды аурудан қорғап калғандығы үшін вакцина деп атаған.Вакциналарды көбінесе аурудың спецификалық алдын алуға, кейбір кезде емдеуге қолданады. Тірі вакциналар - әсерлі заты әртүрлі әдіспен патогендік қасиеті жойылып антигендік қасиеті сақталып қалған, аттенуацияланған (әлсіретілген) микробтардан жасалынған препараттар. Аттенуацияны микробтың штамына химиялық (мутагендар), физикалық (температура, радиация), не болмаса ауру жұқпайтын жануарларға қайталап егу арқылы жүргізеді. Солардың нәтижесінде ауру туғызбайтын, бірақ организмге еңгізген кезде белгілі бір жүқпалы аурутүрінеқарсыарнайы иммунитет қүратын мүмкіншілігі» бар заттар пайда болады.Аттенуация тәсілін ең алғаш Л.Пастер үсынған. Тәсіл іс жүзінде қүтыру, тырысқақ, түйнеме қоздарғыштарында тексерілген. Кәз.іргі заманда бүл тәсіл өте қең қолданылады. Тірі вакцина ретінде, адамға патогенді емес, бірақ адамға патогенді микробтардың антигендеріне үқсас антигендері бар, дивергенттік штамм деп аталатын түрлерін қолдануға болады. Мысал ретінде шешекке, туберкулезге (БЦЖ) қарсы қолданылатын вакциналарды келтіруге болады.Кейінгі уақытта тірі вакцинаны алу үшін генді-инженерлік тәсілдер колданылып отыр. Өлі вакциналарадың әсер ететін заты- физикалық, не химиялық тәсілдермен өлтірілген патогёнді бактериялар мен вирустардың бүтін жасушалары, не олардан алынған протективті антигендік комплекстері (субжасушалық, субвириондық вакциналар). Бактерия мен вирустарды бейбелсендіру үшін формалдегид, спирт, фенол, температурамен, ультракүлгін сәулесімен әсер ету және ионизациялайтын радиация қолданылады.Өлі вакцинаны алу үшін алғашында микробтар мен вирустардың таза дақылын өсіреді содан кейін белсенділігі жойылады. Препаратқа міндетті түрде консервант, кейде адъювант қосылады.Өлшемі бір антигендік корсеткішпен есептеледі. Әдетте терінің астына, не бүлшық ет ішіне бірнеше рет егіледі. Молекулалық вакциналар да антиген, олардың спецификалығын анықтайтын молекулалық немесе молекуланың бөлшегі түрінде болады (эпитоптар, детерминанттар). Иммунитет туғызатын протективті антигендерді табиғи патогенді микробтарды өсіру кезінде биологиялық синтез арқылы алуға болады (мысалы, экзотоксині бар күл, сіреспе, ботулизм микробтарынан). Токсинді молекула түрінде бөліп шығарғаннан кейін, формалинмен өңцеп оның улығын жойып антигендік және иммуногендік қасиетін сақтайды. Анатоксиндер (токсоидтар).Молекулалық вакциналардыңтүріне күл, сіреспе, ботулизм, газды гангренаның қоздырушыларының анатоксиндері жатады. Анатоксин алудың принципіне негізінде токсинді 0,4 пайызды формалин ерітіндісімен 37 градус жылылықга 3-4 жүма өңцеген кезде токсин улығын жоғалтып антигендік және имуногендік қасиетін сақтап қалуы жатады. Алынған анатоксинді тазартып оған адъювант қосады. Анатоксин өте тиімді вакциналар түріне жатады. Мысалы, күлге, сіреспеге қарсы анатоксинді егу арқылы осындай аурулар саны күрт төмендеп эпидемия пайда қаупі жойылған. Тазартылған анатоксин тері астына, не бүлшық ет ішіне егіледі. Синтетикалық вакциналар.Антигендердің молекулалары, не олардың эпитоптары өте төмен дәрежелі иммуногендер. Оның себебі әржақты. Сондықтан олардың иммуногендік дәрежесін жоғарылату үшін, оларға иммунгендік көрсеткіші зор ірі молекулалы заттарды (полимерлер) жалғастырады. Ондай заттардың адъюванттық қасиеттері де болуы мүмкін.Сонымен синтетикалық вакцина антиген (не эпитоп)+ полимер+адъювант қосындысынан түрады. Синтетикалық вакцинаны жасау процесі өте күрделі, дегенмен бірталай елдерде болашағы мол белсенді жүмыс жүргізілуде. Адъюванттар.Жоғарыда айтылғандай вакциналардың иммуногендік дәрежесін көтермелеу үшін адъюванттар қолданылады (лат. аdjuvant - көмекші). Адъювант ретінде минералдық сорбенттер, полимерлі заттар, күрделі химиялық қосындылар (ЛПС, мурамилпептид); бактериялар мен оның компопенттірі (мысалы Фрейнд адъювантына қосатын БЦЖ -ның сорындысы); қабыну тудыратын заттар (сапонин, скипидар) қолданылады. Ассоциаланган вакциналар.Вакцина егуді және егу санын қысқаріу үшін арнайы ассоцияланған (құрамаланған) вакцина түрі ойлап табылған, яғни бір препараттың ішіне түрлі текті антигендер кіріп, бірнеше ауру түріне қарсы иммунизациялауға болады. Вакцинаның ондай түрін құру ғылыми түрде дәлелденген, өйткені иммундық жүйе бір мезгілде бірнеше антиген түріне жауап бере алады. Ассоциациялық вакцина жасау жолындағы шешілетін ең басты мәселе, ол вакцинаға кірген антигендердің бірімен бірі қарсыластыққа түспеуі және жанама көрніс тудырмауы. Ассоциалық вакцинаның ішінде тірі және бейбелсендірілген препаратар бірге болуы мүмкін. Егер препараттың ішіне бір текті антигендер кірсе оны поливакцина деп атайды. Мысал ретінде полиомиелитке қарсы қолданылатын вакцинаны айтуға болады антигені.Егерде ассоциаланған вакцинаның ішіне түрлі текті антигендер кірсе онда оны комбинациялангая вакцина деп атайды. Мысалы, АКДС (адсорбталған көкжөтел-күл-сіреспе вакцинасы). Анатоксиндердің алыну әдістері. Инфекциялар, анатоксиндер көмегімен жүргізілетін профилактика. Адъюванттар, олардың биопрепараттар комплексіндегі рөлі. Еркин 311 жм Анатоксин алу әдісі: токсинді 0,4 пайызды формалин ерітіндісімен 37 градус жылылықта 3-4 жұма өңдегенде токсин улылығын жоғалтып, антигендік және иммуногендік қасиет сақтап қалуы жатады.Алынған анатоксинді тазартып, оған адъювант қосады. Анатоксин: күлге, сіреспеге қарсы тері астына немесе бұлшық етке егіледі. жүктеу/скачать 0.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|