«Программалау іі» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені

Оқиғалар мен делегирлеу

Property OnMyEvent: TMyEvent read FOnMyEvent write FOnMyEvent

Мұндағы FOnMyEvent – қандай-да бір әдістің мекен-жайын қамтитын нысан өрісі. Осындай әдістердің мысалын Delphi-дің нысан инспекторындағы Events қалташасынан көруге болады, мысалы, onclick, OnMouseMove және т.б.

Осындай қасиетке мән беру – осы оқиға болған мезеттегі шақырылатын әдістің мекен-жайын нысанға беруді білдіреді. Осындай әдістерді оқиғаларды өңдеушілер деп атайды. Delphi-де оқиға өңдеушілерді шақыру әдетте программисттен жасырын болады. Тегіне және маңызына байланысты оқиғалардың параметрлерінің саны мен типі әртүрлі болады. Барлығы үшін ортақ параметр SendenTObject – ол оқиғаның нысан-көзіне сілтейді. Қарапайым жағдайда оқиға өңдеушінің басқа параметрлері болмауы мүмкін. Оқиғалар – бұл нысан қасиеттері болғандықтан, олардың мәндерін программаның орындалуы барысының кез-келген мезетінде өзгертуге болады. Бұл мүмкіндікті делегирлеу деп атайды. Делегирлеу – бұл программаның орындалуы кезінде бір нысанның оқиғаға жауап беру тәсілін алып, екінші нысанға меншіктеу (делегирлеу) механизмі. Нысандар қалып-күйімен және мінез-құлқымен сипатталады. Қалып-күй - өрістер, олардың жиынтығы тұрақты, мәндері өзгереді. Мінез-құлық - әдістер. Барлық алдында қарастырылған жағдайларда программаның орындалуы барысында нысандардың мінез-құлықтары өзгермейді. Делегирдеу программаның орындалуы барысында нысанның мінез-құлқының өзгеруіне мүмкіндік береді, жалпы тек оқиғаларды өңдеуден де кең қолданыла алады. Делегирлеу принципі әрбір өзгеше жағдай үшін қарапайым процедуралар қою арқылы жаңа ішкі класстар туындату үрдісінен құтылуға мүмкіндік береді. Мысал:

function CaIc{X,Y: Integer): Integer; - функция

var F: function (X,Y: Integer): Integer; - тура сол типті функцияға нұсқауыш

F := Calc;

A:=F(10,20);

A:=Calc{10,20);

Соңғы екі жол Calc функциясын шақыруды қамтидыбірінші жағдайда оған нұсқауыш, екіншісінде оның атауы арқылы нұсқауыш. Сонымен қатар классқа, яғни нысанға нұсқауыш типті айнымалылар сияқты процедураға нұсқауыш типі үшін оның пұсқауыш епкенін көрсететін арнайы белгілер қолданылмайды. Процедуралық типті айнымалыларды процедура параметрі ретінде беруге болады:

Delphi –дің стандартты класстар кітапханасы VCL пайдаланушының өзі солардың базасында Windows қолданбаларын дайындай алатын жүздеген класстарды қамтиды.

1-сурет. VCL кітпханасының негізгі компоненттерінің иерархиясы

Кітапхананың барлық компоненттері Tobject класының мұрагерлері, Tobject класы
Delphi-де программалауды едәуір жеңілдететін бірқатар арнайы әдістерге ие:

type TObject = class

constructor Create; {конструктор}

destructor Destroy; virtual; {деструктор}

procedure Free; {егер элемент жасалса, жою}

class Function InitInstance(Instance: Pointer): TObject; {нысанды жасау кезінде жадыны инициализациялайды}

class Function NewInstance: TObject; virtual; {нысанды орналастыру үшін жады бөледі}

^ Procedure CleanupInstance; {нысанды жою кезінде жолдармен және т.б. күрделі құрылымдармен жұмысты дұрыс аяқтауды жүзеге асырады }

Procedure FreeInstance; virtual; {нысанды орналастыруға арналған жадыны босатады}

^ Function ClassType: TClass;{нысанның класын қайтарады}

class Function ClassName: ShortString; {класс атауын қайтарады}

class Function ClassNameIs(const Name: string): Boolean; {нысанның көрсетілген классқа тиістілігін тексереді}

class Function ClassParent: TClass;{ата-баба типін қайтарады}

class Function ClassInfo: Pointer;{RTTI кестесіне нұсқауышты қайтарады

class Function InstanceSize: Longint;{нысанның байтпен өлшемін қайтарады}

class Function InheritsFrom(AClass: TClass): Boolean;{көрсетілген класс жанұясына класстың немесе нысанның тиістілігін тексереді}

^ Procedure Dispatch(var Message);{посылает сообщение объекту}

class Function MethodAddress(const Name: ShortString): Pointer; {жарияланған әдістің атауы бойынша мекен-жайын қайтарады }

class Function MethodName(Address: Pointer): ShortString;

{жарияланған әдістің атауын оның мекен-жайы бойынша қайтарады}

{жарияланған өріс атауын оның мекен-жайы бойынша қайтарады}

TObject класынан published секциялары бар болатын барлық класстардың текбасшысы - Tpersistent класы мұраланады. Бұл класс жарияланған әдістері бар Нысандар Инспекторының дұрыс жұмыс істеуін қакмтамасыз етеді (олардың форма файлдарында сақталуы, программа компиляциясы кезінде жарияланған қасиеттерді инициализациялау, және бір нысанның өрістерін екіншісіне көшіру).

TPersistent класынан TComponent (компонентте) кластары – барлық компонент-класстардың текбасшысы және бірқатар басқа да қосымша класстар мұраланады, мысалы: TStrings (жолдар), TCollection (коллекциялар), TCanvas («холсттар» - «сурет салуға» болатын өрістер), TGraphicObject (графикалық нысандар), TGraphic (графикалық элементтер), TPicture (бейнелер).

TComponent класынан қолданбаның барлық компоненттері , солардың арасында қолданбаның өзі де (TApplication класы) мұраланады. TComponent класстарының ұрпақтарының ерекшелігі нысан-компоненттер бір-бірімен «негізгі-қосалқы» қатынасында болатындығында.

Негізгі компонент қосалқы компоненттерді орналастыру кезіндегі жадыны басқару үшін жауап береді: компонентті жасау кезінде жады бөлу және оны жою кезінде жадыны босату. Формада (TForm) орналасқан барлық компоненттер үшін негізгі компонент форма болып табылады, ал форманың өзі үшін негізгі компонент қолданба (TApplication) болып табылады.

TComponent ұрпақтарының арасында TControl класы ерекше орын алады, одан формада орналасқан барлық басқару элементтері мұраланады. Сәйкесінше, бұл класс экрандағы формаға қатысты басқару элементтерінің орналасуын анықтайтын қасиеттерді қамтиды.

Кез-келген басқару элементі форма терезесі ішінде тіктөртбұрышты алады деп есептелінеді.
TControl класы тышқанның хабарламасын өңдейтін және сәйкес оқиғаларды генерациялауды қамтамасыз ететін әдістерді анықтайды (кәдімгі, екі рет шерту, басылған пернелермен жылжу, және т.б.).

TControl класынан TWinControl класстары мұраланады – терезенің басқару элементтері және TGraphicControl – графикалық басқару элементтері.

TWinControl класы терезелік басқару элементтерінің арасында «үлкен - кіші» қатынасын орнатады. Бұл қатынас терезелік басқару элементтерінің экрандағы бейнелерінің бағынуын анықтайды. Мысалы, егер форма экранда көрінбейтін болса, онда барлық кіші басқару элементтері де көрінбейтін болады.

2-сурет. Бірнеше компоненттері бар форма (жобалау кезеңінде)

3-сурет. «Негізгі - қосалқы» қатынасы

4-сурет. «Үлкен - кіші» қатынасы.

«Үлкен - кіші» қатынасын қолдана отырып, терезелік басқару элементтерінің біртипті мінез-құлқын анықтауға болады.

Дәріс №14. Delphi хабарламасы. Хабарламаларды өндеу әдістері. Хабарламаларды генерациялау.

Оқиға- программамен жұмыс істеу барысында обьект жағдайының белгілі бір әрекетке жауап ретінде өзгеруі. Мысалы: пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға компонент орнатуы, форманы не формада орналастырылған компонентті тышқан арқылы шерту мүмкін. Оның әр іс-әрекеті оқиға шығарады. Delphi -де әр оқиға атау беріліп қойылған. Әр обьектіге байланысты оқиғалар көп . Мысалы: формаға байланысты өқиғалар саны 35. Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша бетіне еңгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдына On прифексі (қосымшасы) тіркестіріліп жазылған. Ол-атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі:

Delphi ортасында жиі кездесетін оқиғалар

OnClick-тышқан түймесін бір рет басу.

OnDblClick-тышқан түймесін екі рет басу.

OnKeyDown-клавишті басу.

OnGreatе-форманы екі рет шерту басу т.б.

Проект екі бөлімнен тұрады: автоматты түрде project1 атауы берілген проекті файлы

(негізгі модуль) және Unit1.pas атауы берілген модуль. Олар жеке терезелерде орналасқан. Модульге оқиғаларға сәйкес іс-әрекеттерді орындайтын программа мәтіні (процедуралар) еңгізіледі. Программа мәтінің программалық код деп , ол еңгізілетін процессі деп атайды. Формада код терезесіне өту және код терезесінен формаға өту үшін F12 клавишін басу жеткілікті.

Формасы екі рет шерткен кезде ол терезесіне еңгізілген процедура дайындамасы көрсетілген. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура Оқиғаны өңдуіш не өңдеу процедурасы делінеді. Процедура дайындамасының жазылу түрі:

Мұндағы: Sender- құрылатын процедураның қай класқа тиістілігін анықтайтын параметр.

Терезенің сол бөлігінде –браузер терезесі.

Онда код терезесінде барлық жариялаулардың құрылым көріп шығуға болады.

Жүйе соңғы операторды оқып шығып, 7 цифрдан тұратын нақты санды символдық типте

Хабарлама алынған соң VCL хабарламалар жүйесі оны өңдеу бойынша алдын ала үлкен жұмыстар атқарады.

Алдымен хабарлама TApplication.ProcessMessage әдісімен өңделеді, ол оны хабарламалардың негізгі циклынан таңдап алады. Мұнда FOnMessage өрісінің мазмұнын тексереді (OnMessage оқиғасында өңдеушінің бар-жоқтығын тексереді) және егер ол бос болмаса, онда осы оқиғаның өңдеушісін шақырадды, ал егер өріс бос болса (Nil), онда API DispatchMessage(Msg) функциясын шақырады. Хабарламаны өңдеу кезінде бұл болмайды.

Егер OnMessage хабарлама өңдеушісі анықталмаған болса, онда алынған хабарламаны өңдеу үшін API DispatchMessage функциясын шақырады, ол хабарламаны терезенің негізгі процедурасына береді.

Delphiде әрбір компонент терезесі үшін басты виртуалды емес әдіс MainWndProc(Var Message: TMessage) шақырылады. Ол Windows –тан хабарлама құрылымын WindowProc қасиетінде анықталған виртуалды әдіске бере отырып, ерекше жағдайларды өңдеу блогын қамтиды

Delphi компоненттерінің хабарламаларды өңдеуі

Барлық хабарламалар алғашқыда мекен-жайы WindowProc қасиетінде көрсетілген әдіс арқылы өтеді. Үнсіз келісім бойынша ол WndProc әдісі. Осыдан кейін олар өздерінің хабарламалар әдістері бойынша бөлініп, жөнелтіледі.

• WindowProc қасиеті келесі түрде жарияланған:

Туре TWndMethod=Procedure(Var Message: TMessage) Of Object;
Property WindowProc: TWndMethod;

Шындығында WindowProc қасиетін қолдана отырып, TWndMethod типті әдіс жасауға болады, және бастапқы әдісті жасалған әдіске уақытша ауыстыруға болады. Дегенмен, WindowProc қаситеніде әдістің мекен-жайы сақталмайтындықтан, онда алдын-ала WndProc бастапқы әдісінің мекен-жайын оны соңынан қалпына келтіру үшін сақтап қоюға болады.

OldWndProc: TWndMethod;
procedure NewWndProc(var Message: TMessage);
procedure TForm1.NewWndProc(var Message: TMessage);
var Ch: char;
begin
if message.Msg= WM_MOUSEMOVE then begin
Edit1.Text:=’x=’+inttostr(message.LParamLo)+’, y=’+inttostr(message.LParamHi);
end
else WndProc(Message);
end;

procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);

procedure TForm1.CheckBox1Click(Sender: TObject);

Хабарламалар мен оқиғалар арасындағы байланыс.

Кесте 1

Көбінесе if операторы пайдаланушы енгізген мәліметтерді тексеру үшін және функциялардың орындалуын тексеру үшін қолданылады. Қарапайым алгоритмдерде if операторын қолданумен шектелуге болар еді, дегенмен пайдаланушының графикалық интерфейстері бар программаларда, пайдаланушының толық әрекет еркіндігі болғандықтан қателік кез-келген жерден және кез-келген уақытта болуы мүмкін. Қолданбаны қорғау үшін тек if операторын қолдану жеткіліксіз.

 Қателіктерді табу және оларға жауап қатумен алып тастауларды өңдеу механизмдері жұмыс істейді. Егер  Delphi-дің көмегімен жазылған қолданбаларда қателік туындаса, онда қолданба автоматты түрде алып тастауды генерациялайды. Алып тастау – туындаған қателікті сипаттайтын нысан болып табылады. 

Алып тастауды генерациялау қолданбаның алып тастау нысанын жасап, қателікті болық сипаттағанын білдіреді.

Егер біз алып тастауды өңдемесек (яғни қателікті табу үшін арнайы код дайындалмаса), онда қолданба мұны автоматты түрде өзі жасайды.  Delphi-де қорғалған блок төмендегідей көрінеді:

try

except

алып тастауларды генерациялайтын операторлар try блогында жазылады, ал алып тастауларды өңдеушілерде алып тастауларды өңдеумен айналысатын код жазылады, алып тастауларды өңдеуші қорғалған блоктың бөлігі болып табылады, жәнеDelphi-де except резервтелген сөзінен басталады. в Delphi. 

01.procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

02.var

03.x: Integer;

05.try

07.except

08.ShowMessage('An error occurred.');

09.end;

Листинг 2. Екі санды бөлу

01.procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);

03.var

05.Num2: Integer;

06.begin

07.Num1 := CustomStrToInt(Edit1.Text);

08.Num2 := CustomStrToInt(Edit2.Text);

09.ShowMessage(IntToStr(Num1 div Num2));

10.end;
Листинг 3. Арнайы алып тиастауларды өңдеу
procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

var

Num2: Integer;

begin

try

Num2 := StrToInt(Edit2.Text);

ShowMessage('Result: ' + IntToStr(Num1 div Num2));

except

on EConvertError do

ShowMessage('One of the values is invalid.');

on EDivByZero do

begin

ShowMessage('This value can''t be 0.');

Edit2.SetFocus;

end; // Завершение конструкции

on EDivByZero do end;

end;

ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ЖҮРГІЗУГЕ

АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
Зертханалық жұмыс №1
Тақырыбы: Delphi программалау ортасымен танысу
Мақсаты: Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:

Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:

Delphi ортасы-программист жұмысының өте жоғары тиімділігін қамтамасыз ететін орта.

Delphi ортасын шақырғаннан кейін ортаның жұмысын басқаратын алты негізгі терезе шығады. (1.1.-сурет).

1. 
   негізгі терезе;
   
2. 
   объектілер тармағының терезесі;
   
3. 
   объектілер инспекторының терезесі,
   
4. 
   броузер (көру) терезесі;
   
5. 
   формалар терезесі;
   
6. 
   программа кодының терезесі.
   

1

4

2
5

3

6
1.1–сурет. Delphi ортасының интерфейсі.

Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық қажеті командалардан тұрады. Бас менюдің барлық опциялары екінші деңгейде ашылатын опциялар тақырыбын қамтиды.

Бас терезенің барлық элементтері арнайы панельдерінде орналасқан, оның сол жақ бөлігінде басқару батырмалары бар. Бас менюден басқа кез келген панельді терезеден алып тастауға болады.

Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басу жеткілікті. Бұдан кейін ашылған көмекші меню терезесінде барлық паенльдердің аттары келтірілген және олардың статусы көрсетілген (жалаушалар). Олардың ішінен Customize –ды (настройка, баптау) таңдағанан кейін баптау терезесі пайда болады. Енді қажет емес батырмаларды алып тастауға да болады, Commands терезесіндегі тізімнен қажетті батырмаларды таңдап, оны экранға тасып апаруға болады.

Негізгі терезеге жиі пайдаланатын пиктограммаларды ораластырған ыңғайлы: Project\Syntax Chek -программа командаларының синтаксисін тексеру; View\Debug Windows\Watches –отладкалық режимді бақылау терезесіне кіру және т.б.