Психиатрияға кіріспе тармақ психиатрияның жалпы мәселелері тарау

~ 172 ~ 
F9 Әдетте балалық және жасӛспірімдік шақта басталатын жҥріс-
тҧрыстық және эмоциональды бҧзылыстар: 
 
F90 – гиперкинетикалық бҧзылыс 
F91 – жҥріс-тҧрыс бҧзылысы 
F92 – жҥріс-тҧрыс пен эмоцияның аралас бҧзылысы 
F93 – ҥрейлі, фобиялық және басқа бҧзылыстар 
F94 – әлеуметтік функциялау бҧзылысы 
F95 – тикозды бҧзылыстар 
F98 – энурез, энкопрез, кекештену, тамақтану бҧзылысы 
F99 Анықталмаған психикалық бҧзылыс 
 
 
11 ТАРАУ
ПСИХИКАЛЫҚ НАУҚАСТАР ТЕРАПИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ 
 
Психофармакология дамуына байланысты психикалық науқастар 
терапиясының қазіргі кезеңдегі ерекшеліктері 
Психиатрияның 
заманға 
сай 
даму 
ерекшеліктері 
оның 
психофармакологиямен органикалық тығыз байланыста болуы. Біздің 
ғасырымыздың 50-ші жылдарға дейін «психофармакологиялық терапия» 
ҧғымы мҥлде болған жоқ. Психозбен науқастарды шок әдістерімен 
(инсулиншокты, тырысулық терапия, атропинді кома) емдеп, пиротерапияны 
қолданды. Қозуды седативті дәрілер, ҥлкен мӛлшерде ҧйықтататын 
дәрілермен, наркотикалық заттармен, гидропроцедуралармен басатын. 
Симптоматикалық дәрілік және медикаментті емес терапияны (физио-, 
психо- және еңбек терапиясы) кеңінен қолданды. Жедел психоз жағдайларын 
басу мақсатындағы белсенді терапия аса ауқымды болды; кӛрсетілімдеріндегі 
шектеулерге және қарсы кӛрсетілімдеріне байланысты тек науқастардың 
кейбір бӛліктері ғана қамтылды. Максимальды тҥрде алынған терапиялық 
эффект жиі толық емес немесе тҧрақты болмады, біршама уақыт ӛткен соң 
науқас психиатриялық стационарға қайтып оралатын. Шок терапиясының 
қайталамалы курстары олардың тӛмен тиімділігі мен асқынулар қаупінің 
жоғарылығына байланысты ӛте сирек жағдайларда ӛткізілетін. Психоз 
уақытының ӛсуіне байланысты белсенді терапияның тиімділігі тӛмен 
болатыны дәлелденгендіктен, оның созылмалы тҥрге ауысуы науқастың 
әлеуметтік-белсенді қызметке оралуына деген ҥміттің ҥзілгендігін білдірді.
Психофармакологиялық терапияның дамуы фенотиазин мен оның 
тҥрлерін зерттеу мен синтездеуден басталған. Фенотиазиндік қатарға 
жататын аминазин мен басқа да дәрілік заттарды қолдану тәжірибесіне 
байланысты қысқа уақыт аралығында, тек жедел ағымдағы емес, сонымен 
қатар созылмалы ағымдағы психикалық ауруларға едәуір әсер кӛрсететін, 
психикалық сфераға бағытталған әсері бар дәрілік заттың табылғандығы 
мәлім болды. Қазіргі уақытта психикалық қызметке кеңінен (нейролептиктер, 

~ 173 ~ 
транквилизаторлар) 
және 
де 
таңдамалы 
тҥрде 
әсер 
ететін 
психофармакологиялық белсенділігі бар (антидепрессанттар) әртҥрлі дәрілік 
затардың ҥлкен мӛлшері ӛндірілді. Бҧл препараттардың ерекшелігі олардың 
медиаторлық алмасуға салмақ тҥсіруінде: қандай-да медиаторлардың 
синтезін немесе ыдырауын кҥшейту немесе басу, медиаторлар бӛлініп 
шығуын кҥшейту немесе тежеу, олардың синапстық саңылауда жиналуына 
әсер кӛрсетеді және т.с.с. Бҧл препараттардың әсер ету механизмін біле 
отыра біз науқастың психикалық жағдайын реттеп, оның жҥріс-тҧрысын 
әртҥрлі дәрілер комбинациясын қолдану арқылы қалыпқа келтіре аламыз. 
Осылайша, психофармакологиялық терапия әдісінің пайда болуы мен 
дамуының негізгі мәні психикалық науқастарға медициналық жәрдем 
кӛрсету мҥмкіндіктерінің кеңеюінде жатыр.
Психиатрия патогенетикалық дәрілік терапияның тиімді әдісімен 
толықты. Психофармакологиялық кезеңге дейін психозбен ауратын 
науқастарды белсенді емдеуді дәрілермен емес, коматозды, қызбалық, 
тырысулық - жағдайлармен жҥзеге асырды. Науқасты осындай тӛтенше, 
ӛмірге қауіпті жағдайға жеткізу арқылы ағзаның қорғаныс кҥштерін 
мобилизациялауға қол жеткізеді, бҧл жағдай жиі психоз жағдайынан шығуға 
ықпал етеді. Барлық шокты әдістер әсері осыған негізделген. Бҧл емдеу 
әдісіне шокты жағдай қандай жолмен шақырылғанының еш маңызы жоқ. 
Мысалы, тырысулық терапияны ӛткізгенде бастапқыда ағзаға камфора 
немесе коразолдың кӛп мӛлшерін енгізген, кейін келе бҧл мақсатта электр 
тоғын (электро тырысулық терапия) қолдана бастады. Бҧл әдістермен 
салыстырғанда психофармакологиялық терапия дәрілік заттарға, олардың 
аурудың клиникалық кӛрінісіне сәйкес тікелей әсеріне бағытталған. 
Идеологиялық тҧрғыда бҧл фактқа баға беру қиын: соматикалық ауруларға 
кӛрсетілетін медициналық кӛмекті, психиатриялықтан ажырататын соңғы 
шекара сӛне берді. Бҧған дейін аурудың этиологиясы мен патогенезін зерттеу 
арқылы психикалық аурулар соматикалық аурулар шақырған себептермен 
шақырылуы мҥмкін екендігі, ал соматикалық, психикалық салада да 
кҥрделенетін патогенетикалық механизмдер тҥбі бір екендігі дәлелденді, 
ӛйткені олар адам ағзасының қоршаған ортаның қолайсыз, зиянды 
әсерлерінен қорғаанысын және бейімделуін кӛрсетеді. Нақ осылайша 
психикалық аурулар мен олардың терапиясы жӛнінде жаңа білім игеру 
арқылы адам патологиясының жалпы теориясы негізінде психикалық 
аурулар жӛнінде ілімнің материалды негіздері беки тҥсті.
Психофармакологияның дамуына байланысты науқастардың қозу 
жағдайын басу проблемасы толық шешілді. Қалыптасқан дағды кӛмегімен 
кез-келген қозуды жоюға болады. Кӛп жағдайда қозу жойылған соң науқас 
жағдайы қалыпқа келеді, оларды тасымалдау, емдеу мҥмкіндігі туып, 
реабилитациялық іс-шараларды ӛткізуге қолайлы жағдайлар туады. Қозумен 
тиімді кҥресу арқылы психикалық науқастардың қоғамға зиянды 
әрекеттерінің қаупі азайды.

~ 174 ~ 
Психотропты заттар кӛмегімен екінші және ҥшінші кезектегі 
психопрофилактика мәселелерін шешуге болады. Психозды ерте анықтау 
және емдеу психопатологиялық симптоматиканы дерттің бастапқы 
кезеңдерінде ҥзуге мҥмкіндік береді - яғни инициальды кезеңде немесе 
манифестация сатысында. Бҧл тосқауылдық (тежеу, басу) терапия 
стационарда әрбір жеке жағдайға максимальды қажетті дозада жҥргізіледі, ал 
кейде (науқастың әлеуметтік бейімделуіне зиян келтірмес ҥшін) 
амбулаторлық жағдайда жҥргізіледі. Жедел кезең ӛткен соң, психотропты 
дәрілердің тӛмен мӛлшерімен сүйемелдеуші терапия алу ҥшін науқас 
диспансерлік бақылауға шығарылады. Бҧл терапия пайда болған ремиссияны 
тереңдету, болуы мҥмкін психоз асқынуының алдын-алу және науқастың 
әлеуметтік қарым-қатынасын жеңілдету ҥшін қажет. сҥйемелдеуші терапия 
ҧзақтығы мен белсенділігі әрбір жеке жағдайда әртҥрлі. Кейбір науқастарға 
бҧл терапияның 2-3 аптасы жеткілікті, ал кейбіреулерінде ол бірнеше жылға 
созылады, емдеуді тоқтату немесе дәрі-дәрмектің мӛлшерін ӛздігімен азайту 
науқас жағдайын нашарлатады.
Терапиялық тактиканы белсендендіру, емдеу нәтижелілігінің ӛсуі 
психикалық аурудың әлеуметтік аспектілеріне әсерін тигізді. Қазір 
психикалық ауруларды дауасы жоқ дерт ретінде қабылдау тҥсінігі жойылды. 
Психиатриялық ауруханалар есінен адасқан бейкҥнә жандарға лық 
толмайтын болды. Науқастардың қозуын жою арқылы психиатриялық 
стационарларда қолайлы, жайлы жағдай жасауға, дәрілік емес терапияны 
кеңінен қолдану (психотерапия, еңбек терапиясы, музыка терапиясы, емдік 
дене тәрбиесі және т.б.), науқастардың бос уақытын, кӛңіл кӛтерулеріне 
жағдай туғызуға мҥмкіндік пайда болды. Кейбір стационарлар мен 
ауруханалар бӛлімшелері ашық есік тәртібіне кӛшті. Психиатр бақылауы мен 
психиатриялық стационарларға шекаралық психопаталогиялық жағдаймен 
(невроз, психопатия) науқастар жиі тҥсе бастады, бҧл нозологиялық 
формаларды кеңінен зерттеуге мҥмкіндік пайда болды. Науқастардың 
стационарларда емделу мерзімі азайды. Науқасқа стационарлық және 
амбулаторлы мамандандырылған жәрдем беру мәселесі бірінші кезекке 
шықты. Сонымен бірге психикалық аурулармен кҥресу бойынша іс-
шараларды іске асыруда психоневрологиялық диспансерлердің рӛлі ӛсті. 
Науқастардың әлеуметтік бейімделу дәрежесі мен олардың ӛндірістік 
қажеттілігі артты.
Уақыт ӛткен сайын психофармокологиялық терапияның кемшіліктері 
де анықталды. Психотропты дәрілерге сезімталдығы жоқ белгілі бір 
науқастар тобының терапиялық резистенттілігі ӛзекті мәселеге айналды. 
Мысалы, депрессивті науқастар арасында олар 15-30% қҧрайды. 
Резистенттілікті жою ҥшін дәрілердің максимальды мӛлшері қолданылады, 
бірі екіншісіне, белсендірек тҥріне алмастырылады, әртҥрлі дәрілер 
ҥйлестіріліп беріледі, оларды парентеральды (инъекция, кӛктамыр 
ішіне,тамшылатып) енгізу, емді бірнеше кҥнге кҥрт тоқтату арқылы ағзада 
соматикалық және вегетативті ӛзгерістер шақырады (тоқтату синдромы), 

~ 175 ~ 
дәрілер мӛлшерін ӛзгертеді (зигзагтар әдісі) және т.б. әдістер қолданылады. 
Ем тиімділігін жоғарылатып, резистенділікті жою ҥшін соңғы кезде 
пиротерапия мен шок әдістері (әсіресе электро тырысулық терапия) кеңінен 
тағайындалуда, оларды қолдану психотропты дәрілерді қолдану жоғарылау 
кезеңінде шектелген болатын.
Ем әсеріне қанағаттанбау терапияның зияндылығы жӛнінде ой 
туғызады. Белсенділігі жоғары психотропты дәрілер айқынырақ жанама 
әсерлер мен асқынулар шақырады деген заңдылық бар. Бҧл ҥнемі мінсіз 
психотропты зат іздеуге итермелейді, ал ол зат мынадай талаптарға сәкес 
келуі керек: айтарлықтай әсер ету кҥші, ҧзақтығы және психикаға таңдамалы 
әсері, қолдануға қолайлы, науқастың соматикалық, жалпы жағдайын 
нашарлатпауы керек, науқастың емделуі кезеңінде әлеуметтік ортада 
бейімделуіне кедергі келтірмеуі тиіс.
Созылмалы аурулармен ауыратын науқастардың наризалығын емге 
психологиялық тәуелділік және кӛп жылдар бойы кҥн сайын кӛп мӛлшерде 
дәрі қабылдау қажеттілігі туындатады. Соңғы мәселені пролонгирленген әсер 
кӛрсететін препараттарға кӛшу арқылы шешуге болады. Мәселен, модитен-
депо (фтор-феназин-деканоат) атты нейролептикалық препарат иъекциядан 
кейін 2-4 апта ӛзінің антипсихотикалық әсерін береді. Тек дәрігер ғана емес, 
науқас та ем тиімді болуы ҥшін табандылық танытып, кӛп еңбек етуі керек. 
Бҧл табандылық ҥдемелі ағымдағы психикалық ауруларды белсенді емдеу 
барысында оның тек жасырын қолайлы тенденцияларын (мысалы, 
ремиттирлеуші 
ағымға 
бейімділікті) 
ғана 
емес, 
қолайлы 
емес 
тенденцияларының алдын-алуға мҥмкіндік береді. Шизофренияның ҥздіксіз-
ҥдемелі ағымымен науқастардың терапиялық ремиссияға ауысқан 
жағдайлары, ем әсерінен ақаулы кҥйлердегі симптоматиканың кері дамуы, 
қатерлі формалардың психопатологиялық ӛнімдерінің қатерсіз (мысалы, 
гебефренді қозудың маниакальды тәрізді қозуға кӛшуі) тҥрге ауысуы сияқты 
жағдайлар жиі кездеседі. Психофармокологиялық терапия қанша қарапайым 
болып кӛрінгенімен белсенді шокты терапиямен салыстырғанда аса 
индивидуальды тәсілді талап етеді. 

жүктеу/скачать 5.77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: