Психология негіздері

болады. Жүре пайда болған сокырлық әдетте көз органдарының -
ішкі тор қабығы, мүйізгек кабығы ауруларының, орталык жүйке 
жүйесінің закымдалуының (менингит, ми ісігі), организмнің жалпы 
аурулары аскынуларының (кызылша, түмау, қызамық), мидың немесе 
көздік жаракаттануларының нэтижесі болып табылады.
Көз талдағышының үдемелі (патологиялық процестің эсерінен 
көру қызметтерінің бара-бара нашарлауы) жэне үдемелі емес 
(астигматизм - көздің сыну кабілетінің нормадан ауытқуы, көз 
фиксациясының жоктығы, катаракта - көзбүршақтың бүлдырлануы) 
бүзылыстары болады.
Туа біткен көру кабілетінің закымдалуы психикалык дамуының 
көзі көретін балалардын дамуына сай, бірак көзбен шолып 
бағдарлануының жоктығы қозғалу аясына, элеуметтік тәжірибесіне 
көбірек эсер етеді. Соқыр адам көзі көретіндердін алғашкы 
жылдарындағыдай дыбыс коздырғыштарына эрекет етеді, бірақ 
соқыр үшін дыбыс аркылы бағдарланудың негізгі факторы болып 
табылады.
Көзінін 
зақымдану 
ауырлығына 
қарай 
сокырларды 
екі 
категорияға бөледі:
Көрмейтіндер (загип) -  бүл категорияға мүлдем көрмейтін 
жэне жарыкты сезеді немесе жартылай көре алады (көзілдірік тағатын 
көзінің жетілігі 0-ден 
0,04% дейін). Сонымен катар 
көзі 
прогредиентті ауруларга шалдьщқан (яғни бара-бара көру кабілеті
~ 67 ~

төмендеуі мүмкін) жэне көру аймағы 10-15 градусқа дейін шектелген 
балалар жатады.
Нашар көретіндер -  мұндай адамдардың жай көзілдірік 
таққанда жақсы көретін көзінің жітілігі 0,05- 0,2 құрайды.
Өтемдеп қайта өзгерту көздің мүлтіксіздігіне байланысты, көру 
қабілетінің тіпті мардымсыз калдықтары көздерінің ауыр мүкістіктері 
бар адамдардың бағдарлануы жэне танымдык жүмыс жасауы үшін 
маңызды. J1.C.Выготский көрмейтін адамдарда заттарды кашықтықта 
байқауға мүмкіндік беретін алтыншы (жылу) сезімі болатынын 
айтқан. Көру кемістігін толықтыру балаға сыртқы элемнің жағымды 
және белсенді көрінісін қамтамасыз ететін сенсорлық, қимыл- 
қозғалыс, ақыл-ой бөліктерінің жүйесін, толық психикалык дамуды 
береді.
Соқыр туылғандардың ең жоғарғы танымдық процестері 
қалыпты дамиды. Сонымен бірге сезу, ой өрісілік қызметтердің 
эрекеттесуінің бүзылуы абстрактілі ойлаудың дамуы басым болатын 
ойлағыштық қызметінің ерекшелігінде білінеді.
Түйсіктер - көзбен кабылдау қызметтері азаяды жэне әлсірейді. 
Есту қабылдауының кеністікте бағдарланудағы маңызы зор. Кеңістік 
қасиеттері көзбен шолу емес, сезім түйсігі аркылы ажыратылады. 
Тері-бүлшық ет жэне қозғау талдағыштары бірлесіп жұмыс істеген 
жағдайда кеңістікті сезу аркылы кабылдауға болады, арнайы эдіспен 
'окытудың нәтижесінде соқыр балалар дың кеңістік белгілерін 
(пішінді, көлемді) жэне кеңістік қатынастарын сезу арқылы қабылдау
~ 68 ~

қабілеті жетіледі. Көру қабілеті терең зақымдалған 
баланың 
дамуында түйсіну сезімі 
жетекші фактордың бірі. Керу қабілеті 
терең бүзылган балалардың 
көбінің 
сезім түйсігі мен 
үсақ 
моторикасы 
төменгі 
деңгейде қалыптаскан. 
Олар 
калыпты 
жағдайда дамыған 
балалардай түрлі заттык-тәжірибелік іс- 
әрекеттерді еліктеу арқылы менгере алмайды. Балалардың (әсіресе 
мүлдем көзі 
көрмейтін) 
қимыл белседілігінін 
төмендігінің 
нэтижесінде кол бүлшықеті солғын бос немесе ширыққан болады. 
Осының бэрі сипап сезу мен ұсак 
моториканың 
дамуына жэне 
заттық-тәжірибелік іс-эрекеттің қалыптасуына кері эсерін типзеді.
Елестер - бала каншалықты кеш көзінен айырылған болса, оның 
соншалықты ауызша суреттеу аркылы қайта жаңғыртуға болатын 
көзбен елестету көлемі жоғары болады.
Сөйлеу - еліктеу қызметі мүмкіндіктерінің шектелуінен, 
танымдық 
процесінің 
қысқаруынан, 
қозғау 
аясының 
даму 
мүмкіндігінің азаюынан сойлеу қүралдарын жинактауда сөйлеу 
дағдыларының бөгеліп калыптасуынан білінуі мүмкін. Көзінде 
мүкістігі бар балалардын тіл мүкістігі түріндегі сойлеу кабілеттерінің 
бүзылган балалардын саны қалыпты коретін балаларға Караганда 2 
есе артык.
Ойлау - объектілер арасындағы мэндік байланысты аныктау 
қиынға түседі. Көрнекі-бейнелі ойлау қабілеті толық дамымаған, 
накты-түсініктік ойлау кабілеті озгеше.

жүктеу/скачать 2.42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: