Ѓылыми психологияныњ принциптері мен жалпы зерттеу єдістері

11. Ѓылыми психологияныњ принциптері мен жалпы зерттеу єдістері

Студенттерді психологияның даму тарихымен, XХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы психология дағдарысымен, Батыстық психологияның бүгінгі даму бағытымен таныстыру.

Бұл дәуірдегі психологияның қарқынды дамуына Ч. Дарвиннің эволюциялық тағылымыда үлкен ықпал жасады..

Генетикалыќ психология. Швейцария ғалымы Ж.Пиаженің генетикалық психология теориясы психология ғылымының кең µріс жайѓан баѓыттарынныњ бірі. ¤з зерттеулерін негізге ала отырып, Ж.Пиаже генетикалыќ єдісті психологиялыќ болмысты тануда жетекші єдіснамалыќ принцип дєрежесіне кµтерді.

Пиаженің негізгі міндеті адам интеллектісінің құрылымын зерттеу.

Батыстық психологияның бүгінгі даму бағыты.

Ашыќ даѓдарыс кезењдерінде пайда болып, кейін елеулі µзгерістерге кезіккен айтарлыќтай мањызды теориялыќ баѓыттар (необихевиоризм, енофрейдизм, гештальтпсихология) 60 жылдардыњ басында µздерініњ б±рынѓы абыройынан айырыла бастады. Єрекет-ќылыќ пен психиканы т‰сіндірудегі теориялыќ ішкі ќайшылыќтар олардыњ негізгі бастау позицияларын ќайта ќарастыруды талап етті. Б±л даѓдарыстардыњаса бір мєнді себебі-экспериментальды зерттеулер мен теориялар саласында жања µнімді кµзќарас, баѓыттардыњ туындауынан болды: танымдыќ іс-єрекет зерттеулері аймаѓында когнитивтік психология , гуманистік психология, ми жµніндегі ѓылымдар шењберінде адам санасын зерттеуге орай - нейрофизиология , нейроморфология, нейропсихология, ќанат жайѓан жєне бір баѓыт-б±л адам психологиясы еді.

Студенттерді жүйке жүйесінің атқаратын қызметімен, жүйке қызметінің рефлекстік табиғатымен, жоғарғы жүйке қызметінің заңдылықтарымен таныстыру.

Жүйке жүйесі нейрон – деп аталатын жеке клеткалардан құралған. Бұл нейрондардардың екі түрлі тармағы болады олардың бірі ұзын тармақты нейрит (оксан), ал екіншісі – көптеген қысқа тармақты дендрит деп аталады. Нейрондардың тарамдала келіп, өзара түйінделіп келіп бітетін жерін жүйке орталықтары дейді. Жүйке орталықтарына орталық перифериялық (шеткі) вегетативтік (ішкі) жүйке жүйелерінің өн бойына орналасқан.

Орталық жүйке жүйесіне жұлын мен ми жатады.

Орталық жүйке жүйесінің екінші бөлігі ми. Оның орташа салмағы ересек адамдарда 1400 грамдай.

Мұндағы сопақша, аралық және ортаңғы ми – бәрі қосылып келіп ми бағанасын құрайды.

Сопақша ми – жұлынның тікелей жалғасы. Мұнда жүрек қызметінің, қан айналысы мен ас қорытудың жүйке орталықтары бар. Біздің дем алу, түшкіру, шайнау, жұтыну т.б. сияқты түрлі реакцияларымыз сопақша мидың қызметі.

Сопақша мидың сырт жағында, ағаш жапырағына ұқсас мишық орналасқан. Мишық организмнің қозғалысын, жүріс – тұрысын басқарып отырады.

Рефлекс туралы алғаш айтқан француз ғалымы Ренэ Декарт.

Рефлекс – латын сөзі қазақша –”бейнелеу” деген мағынаны білдіреді.

Рефлекс сырттан немесе іштен келетін тітіркендіргіштерге организмнің қайтаратын жауап реакциясы.

Студенттерді жүйке жүйесінің атқаратын қызметімен, жүйке қызметінің рефлекстік табиғатымен, жоғарғы жүйке қызметінің заңдылықтарымен таныстыру.

Иррадиация құбылысы: шартты рефлекстердіңң мида жайылып, оның әлі берік жасалмаған кезінде көрінеді. М: бала әліппеге үйрену кезінде “ы”, “і” әріптерін айыра алмай қиналады, мұның себебі алғашқы кезде қозу процесінің бір орында тұрмай, жан – жаққа жайылуында болып отыр.

Ми қабығында қозу мен тежелеудің бір жерге жмнақталып жоғырлануыда (концентрация) үнемі болып отырады.Қозу мен тежелу процестерінің жайылу және шоғырлану заңы организм өмірінде аса маңызды биологиялық роль атқарады. Қозу мен тежелеудің ішкі заңдылықтарының бірі өз ара индукция заңы. Бұл заң бойынша егер мидің бір алабында қозу процесі туса, басқа бір алабында міндетті түрде тежелеу процесі туады, керісінше, тежелеу процесі болған оған қарама – қарсы процесс ---- қозу пайда болады.

Мидың бір алыбында қозу тежелу процесімен қоршалатын болса, бұл құбылысты теріс индукция дейді. М. Адам бір нәрсе туралы барлық ынтасын салып ойланған кезде, өзінің айналасында не болып жатқанын байқамайды, бұл біздің миымызда теріс индукция. Екінші бір жағдайда ми қабығының бір алабында пайда болған тежелу айналысындағы алаптарда қозу процесін тудырады, бұл құбылыс оң индукция деп аталады. Оң және теріс индукцияла бір мезгілде пайда болса, бір мезгілдік индукция, бірінен кейін бірі пайда болса, бір ізділік индукциясы деп аталады.

В)Қиял

D) Ғылым

Е) Қабілет

2. Тірі жәндіктер психикасының алғашқы даму сатысы?

А) Интеллектуалдық

В) Сенсорлық

С) Коммуникативтілік

D) Перцептивтілік

Е) Аддитивтілік

3. Әрекет-қылық психологиясын ғылымға енгізген бағыт:

в) Гуманизм.

с) Когнитивизм.

д) Бихевиоризм.

е) Дуализм.

4. Саналық психологияның әдіснамалық негізі:

в) Сенсуализм.

с) Материализм.

д) Метафизика.

е) Дуализм.

5. Ғылыми психологияның объектив мәнін анықтауға негіз болған философиялық категория:

а) Интроспектілік бақылау.

в) Бейнелеу теориясы.

с) Сана біріншілігі.

д) Гештальтизм.

е) Психоанализ.

6. Психиканың пайда болуын адамның келіп шығуымен байланыстырған бағыт

а) Биопсихизм

в) Пансихизм

с) Антропсихизм

д) Нейропсихизм

е) Фрейдизм

7. Сезімдік психика кезеңіне тән процесс.

в) Түйсіну

с) Саналы ойлау

д) Сөзді өрнектеу

е) Әрекетпен бейнелеу

8. Жеке адам санасының дамуы тәуелді:

в) Биологиялық заңдылықтарға

с) Табиғаттан тыс күштерге

д) Биологиялық заңдар мен қоғамдық шарттарға

е) Қоғамдық шарттар мен табиғаттан тыс күштерге

9. Саналы іс-әрекеттің бірінші формасы.

в)Тану

д) Сезу

10. Шартты рефлекстердің жасалу жолдарын ашқан:

в) Сеченов

с) Рубинштейн

д) Выготский

е) Декарт

11 . Саналы іс-әрекеттің автоматты түрде орындалуы.

в) Интеллект

с) Дағды

д) Апперцепция

е) Аккодомация

12 . Материя эволюциясының шындыққа сай схемасы:

а) жануар - өсімдік - адам.

в) өсімдік - жануар - адам.

с) адам - жануар - өсімдік.

д) жануар - адам - өсімдік.

е) өсімдік - адам - жануар.

13 . Психикалық бейне негізі -

а) материя қасиеті, ми қызметі.

в) табиғаттан тыс күштер туындысы.

с) тумадан берілген қабілет.

д) адамға өздігінен қосылатын қасиет.

е) адам миының өзіндік қасиеті.

14 . Психикалық процестердің бастапқы атқаратын міндеті:

а) ойлау және қорытындылау.

в) анализдеу

с) синтездеу

д) жалпылау және негіздеу

е) сигнал жеткізу және реттеу

15 . Жәндік-жануарлар дүниесі кезеңіне сай психикалық құбылыс.

а) сезім

в) тітіркену

с) қабылдау

д) ойлау

е) сөйлеу

16 . Психика дамуының ең жоғары шегі - интеллектуалды тірішілік түрі.

а) кооцерваттар

в) су жануарлары

с) өсімдіктер

д) қанатты жануарлар

е) сүтқоректілер.

17. Сананың пайда болу негізі.

а) тума беріледі

в) табиғаттан тыс күштен

с) табиғаттан

д) еңбек пен қоғамдық қатынастардан

е) адамның өзіндік әрекетінен.

18 . Сана қалыптасуының негізгі себебі.

в) қоршаған орта

с) тіл мен еңбек

д) үлгі мен өрнек

е) инстинкт

19. Сана бұл -

а) табиғат өнімі

в) қоғамдық болмыс

с) инстинкттік өнім

д) дағдыланудан

е) табиғаттан тыс берілетін қасиет

20. Гештальт деген:

А) Құрылым, тұтастық, жүйе

В) Әдет-ғүрып, салт-дәстүр

С) Қиял, арман, елес (сағым)

D) Әдіс, тәсіл, мақсат

Е) Ойлау, білім, оқу

21. .Жануарлар психикасының дамуы тәуелді

в) биологиялық заңдылықтарға

с) табиғаттан тыс күштерге

д) биологиялық заңдар мен қоғамдық шарттарға

е) қоғамдық шарттар мен табиғаттан тыс күштерге

22 . Психиканың рефлекторлық принципін алғашқы айқындаған ғалым психолог.

а) Павлов И. П.

в) М. И. Сеченов

с) Л. С. Рубинштейн

д) Б. Ф. Ломов

е) А. Н. Леонтьев

23. Екі сигналдық жүйе теориясының авторы:

а) Декарт

в) И. П. Павлов

с) Маслоу

д) И. М. Сеченов

е) А. Н. Леонтьев

24. Жәндіктер қылығының тумадан беріліп, ұрпақтан үрпаққа берілу қасиеті:

а) сезімдік

в) инстинкт

с) дағды

д) интеллект

е) саналық

25. Адам психикасының дамуы тәуелді

в) биологиялық заңдылықтарға

с) табиғаттан тыс күштерге

д) биологиялық завдар мен қоғамдық шарттарға

е) қоғамдық шарттар мен табиғаттан тыс күштерге

26. Адамда ғана жақсы дамыған ми аймағы -

в)төбе (еңбек)

с) көру зонасы

д) шеке / есту зонасы

е) маңдай

27. Қоғамдық даму заңдарымен өзгеріске келетін психикалық құбылыс.

в) дағды

е) адам сезімдері

28. Психика қандай негізгі қызмет атқарады:

а) Бір күйден екінші күйге өту.

в) Ағза реакцияларын

с) Өмірлік маңызды мәселерді ағзаға хабарлау.

д) Ішкі мүшелер іс-әрекетін реттеу.

е) Бейнелеу және іс-әрекет пен мінез –құлықты реттеу.

29. Психологияның қандай бағыты адам мінез-құлық реакциялар тізбегі ретінде қарастырады:

а) Бихевиоризм

в) Гештальт-психология

с) Гуманистік психология.

д) Психоанализ

е) Интроспективті психология

30. Шартсыз рефлекс:

а) Туа бітті пайда болған рефлекс.

в) Белсенді іс-әрекет процесінде пайда болатын рефлекс,

с) Жүйе пайда болған рефлекс

д) Сырттан берілетін рефлекс

е) Стресс кезінде пайда болатын рефлекс.

31. Психоналитикалық теориясының негізін қалаушы:

а) К.Хорни

в) З.Фрейд

с) К.Юнг.

д) А.Адлер

е) Э. Фромм.

32. Эксперименттік психология білімінің негізін салушы:

а) Спиноза

в) Декарт

с) Аристотель

д) Платон

е) В. Вундт

33. Психиканың пайда болуының физиологиялық негізі:

а)Сана

с)Ой

е)Қиял

а) Бейне шартына тәуелсіз

в) Айнала қоршаған шындықтың нақты көшірмесі болып табылады.

с) Айнала қоршаған ортаға әсер ететін фото бейнені көрсетеді

д) Таңдаулы мінездемені арқалайды

е) маңыздылықтың тегін көрінісі

35. Қай ғалымның айтуынша адам өзінің жаны білетін нәрсені есіне түсіреді?

а) Шарден

в) Аристотель

с) Демокрит

д) Сократ

е) Платон.

36. Тірі жәндіктер психикасының алғашқы даму сатысы?

а) Интеллектуалдық

в) Аддитивтік

с) Перцепвтілік

д) Сенсорлық

е) Коммунативтілік.

37. Психикалық жүйке жүйесі иелеріне тән деген көзқарас қай шеңберде дамиды.

а) Нейропсихизм

в) антропопсихизм

с) биопсихизм

д) гилозоизм

е) панпсихизм

38. Жоғарғы жүйке әрекетінің типтері туралы ілімді өңдеген:

а) В.С. Мерлин

в) С.Л. Рубинштейн

с) И.П.Павлов

д) А.Н.Леонтьев

е) В.М. Бехтеров.

Студенттерді психика дамуының жоғарғы сатысы–сана екендігімен, адам санасының қалыптасуындағы еңбектің ролімен және сөз бен қарым– қатынастың ролімен таныстыру.

Жер бетіндегі тіршілік эволюциясының қолы жеткен ең жоғарғы жетістігі – ойлай білетін адамның дүниеге келуі.

Еңбек адамның дене бітімін жетілдіріп қана қойған жоқ, сонымен бірге оның психикалық жетілуінің, санасының қалыптасуымен дамуының негізгі факторы болып табылады.

Сонымен қатар еңбек адамды қоғамдық тіршілік иесіне айналдырды, биологиялық жан иесі еңбектің арқасында адам дәрежесіне көтерілді.

Адам еңбектің көмегімен өзін айнала қоршаған табиғатты ғана өзгертіп қойған жоқ, сонымен бірге өзі де өзгеріп дами берді.

Қоғамдық сипат алған еңбек адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауын және өзара көмегін талап етті, дыбыстық белгілер енді еңбекке бастап қойған жоқ, еңбекті жүзеге асырушы дәрежесіне көтерілді.

Сөйлеудің қалыптасуы адамдардың психикалық дамуындағы алғашқы төңкеріс болды.

Сөйлеу белгілері жоғарғы жүйке қызметін жетілдіреді, соның нәтижесінде жануарларда болмайтын 2-ші сигналдық жүйе қалыптасты.

Сөйлеу таным деңгейін жаңа сатыға көтереді, және ойлаудың жаңа түрі дамиды. Ол жоғарғы сатыдағы жануарлардың дерексіз ойлауын жетілдіреді. Ал дерексіз ойлау дегеніміз - сананың өзегі.

Сөйлеу, сөз-біздің саналық болмысымыздың формасы - қарым қатынас деңгейін шеңберін кеңейте түседі.

Адамның қалыптасуындағы еңбектің рөлі. К.Маркс пен Ф.Энгельс адам жануарлардың арасындағы физикалық та, психикалық та тұрғындағы түбегейлі айырмашылық еңбекпен түсіндіріледі деп атап көрсетеді. Еңбек адамның дене бітімін жетілдіріп қана қойған жоқ, сонымен бірге оның психикалық жетіліуінің, сананың қалыптасуы мен дамуының негізгі факторы болып табылады. Сонымен қатар еңбек адамды қоғамдық тіршілік иесіне айналдырады, биологиялық жан иесі еңбектің арқасында адам дәрежесіне көтерілді.

Адамның сыртқы табиғатты және өзін-өзі тануы ендігі жерде өзі жасап жатқа және саналы түрде жетілдіріп жатқан қоғамдық өндіріске енді өз тарапынан үлкен ықпал жасай бастады. Еңбек жұмыс атқаратын органдар-бас пен қолды жетілдірді. Адамның қолы сан салалы әрі өте нәзік еңбек оператцияларының арқасында өз дамуының шыңына жетті. Және тек қана еңбек орган болып қалмады, сонымен бірге таным құралына, ақырында, творчестволық құралға айналады.

Студенттерді психиканың дамуын бейнелеу теориясы тұрғысынан қалай түсінуге болатындығымен және жан қуаттарының топтастырылуымен таныстыру.

Психикалық әрекетті ғалымдар бейнелеу теориясы негізінде түсіндіреді.

Осы қисынның іргетасы Әл-Фараби еңбектерінде алғаш сөз болған. Әл-Фараби “Философиялық трактаттар”. Алматы ғылым 1973, 301-бет. Бұл теория бойынша сыртқы дүние біздің сезімде, мида, түйсік, қабылдау, елестеу, ой-сезім түрінде бейнеленеді. Бұлардың бәрін бір сөзбен адамның санасы немесе психикасы деп атайды.

Неорганикалық материяның (өлі табиғат) өзінде де түрлі нәрселер сәулеленеді. Мәселен, заттың айнадағы сәулесінен біз оның суретін көреміз, ал егер затты алып кетсек оның суретінің де айна бетінен жоғалып кететіні мәлім. Психикалық бейне де осы іспеттес яғни сыртқы орта әсер етпейінше мида еш қандай психикалық құбылыс пайда болмайды. Айна бетіндегі бейнеде адам миындағы бейнеде “бейнелену” деген бір сөзбен аталғанымен бұл екеуінің арасындағы айырмашылық жер мен көктей. Айна бетіндегі сәуле “жансыз” сәуле болып табылады. Ал адам миындағы пайда болатын бейнелеу процесінің айна бетіндегі сәуледен бір ерекшелігі соңғы бейне өте күрделі, ол жүйке процестерінің жұмысынан туады. Мидағы бейненің екінші бір ерекшелігі – сөздің жәрдемімен бейнеленуі. Бейнеленудің осы бір түрі ұзақ уақыттық тарихи дамудың нәтижесінде адамдардың еңбек ету қызметінің негізінде пайда болған.

Жантану ғылымынан хабары бар кісі өзінің жан дүниесінің қыры мен сырын, яғни жеке басының қайталанбас болмысын танып білуге, онымен ылғи да санасып отыруға, сондай-ақ құрбы-құрдас, аға-іні, апа-сіңілі дегендей, ағайын-туыс, жегжат-жұрағаттарымен дұрыс қарым-қатынас жасауға мүмкіндік алады. Айналадағы, толып жатқан фактілер мен қағида-ережелерді іріктеп, сұрыптап жүйеге салу түгілі, тіпті бастан кешірген күйініш пен сүйініштің өзін басқа біреуге айтып беру де оңай тірлік емес. Ал, көңіл күйіңді саналылықпен ұғынып, мінез-құлқыңды басқару кімге болса да ауадай қажет.

Психологиядан біршама түсінігі бар адам өзін-өзі аңғара алып, ұнамды-ұнамсыз қасиеттерін таразыға сала алады. Сонымен бірге кісінің өзін-өзі тәрбиелей алуына, өз мінезінің олпы-солпы жерлерін тап басып, кемістігін түзеуіне, өзіндік сана-сезімдері мен қабілет бейімділіктерін дамыта түсуіне мүмкіндік береді. Жантану ғылымы, әсіресе, өзгелердің жан дүниесін танып-білу үшін қажет. Жан сыры туралы ғылымның негіздерін меңгерген адам алдымен ақыл-ой жұмысын (кітап оқу, лекция тыңдау, өз бетінше білімін көтеру, т.б. ) тиімді етіп ұйымдастыра алуға машықтанады ( шапшаң оқу, тез жазып, жылдам есептеу, қысқа да нұсқа сөйлей алу, тәуліктегі уақытты барынша үнемдеп, дұрыс пайдалана алу, т.б. ) .

Психология пєні, сондай-аќ ілім-білімді миѓа саналылыќпен тоќудыњ т‰рлі айла,єдіс-тєсілдерін білуге адамды ж±мылдырумен ќатар, кісініњ ерік-жігерін, ќажыр-ќайратын шыњдай т‰суге, сезім д‰ниесін жетілдіре т‰суге жєрдемдеседі.Адамды байќаѓыштыќ пен байсалдылыќќа, зейінділік пен зеректікке, тапќырлыќ пен ойланѓыштыќќа баулып, тєрбиелейді.


16. Реферат

Жеке тұлғаның қоғамдық мәні.
Тұлғаның жеке және дара ұғымдарын талдау.
Жеке тұлғаның белсенділігі.
Қажеттіліктер,қызығулар және олардың түрлері.
Дүниетаным, сенім және мұрат туралы.

Жеке тұлға және оның психологиялық табиғаты.

Жеке адамның мұқтаждықтары мен қажеттілігі.

Жеке тұлғаны зерттеудегі эксперименттік тәсілдің мәні.

Адамның қажеттіліктері мен мұқтаждығы және іс-әрекет түрлері.
Жеке адамның кісілік сипаттары мен психологиялық құрылымы.
Жеке адамның бағыт - бағдары және оның түрлері мен психологиялық ерекшеліктері.

Жеке тұлғаны зерттеудің мақсат– міндеттері және оның қоғамдық мәні.

17. Сабақтың тақырыбы:

Жеке тұлғаны зерттеудің мақсат-міндеттері.
Сабақтың жоспары:

Жеке адамның бағыт - бағдары және оның түрлері мен психологиялық ерекшеліктері.

Жеке адамның кісілік сипаттары мен психологиялық құрылымы.
Сабақтың мақсаты:

Студенттерді жеке тұлғаны зерттеудегі эксперименттік тәсілдің мәнімен,

жеке адамның кісілік сипаттары мен психологиялық құрылымымен,

жеке адамның бағыт - бағдары және оның психологиялық ерекшеліктерімен таныстыру.

Жеке адамды зерттеудің мақсат-міндеттері және оның қоғамдық мәні.

Адамдарды зерттейтін ғылымдар ішінде психологияның алатын орны айрықша және ол – адамтану ғылымдары жүйесіндегі жетекші пән. Психология адамның даралық сипаттарын қарастырады, оның кісілік қасиеттерін өрістетуді мақсат етіп қояды.

Табиғаттағы ақыл-оймен сана иесі - адамның өзіндік сипат белгілері – оның еңбектену әрекеті нәтижесінде материялдық игіліктерді өндіретіндігі, дыбысты анық сөйлеу тілі арқылы қарым-қатынас жасап, әлеуметтік ортада тіршілік ететіндігі. Осындай белгілеріне байланысты адам хайуанаттар дүниесінен ерекшеленіп, эвалюциялық дамудың ең жоғары сатысына көтеріледі. өзін қоршаған ортаға белсенді түрде ықпал етіп, дүние сырын танып білу иесіне (субъектіге ) айналады.

Адам бойындағы даралық қасиеттер оның өзгелерге қарым-қатынасынан байқалады. Осы тұрғыдан алғанда, жаңа туған нәресте де, ересек адакм да ақыл – есі ауысқан жынды да дара адам (индивид) болып саналады. Осындай ерекшеліктерімен қатар қалыпты дамыған, өмір тәжірибесі мен өзіндік қасиеті, әлеуметтік ортада өз орны бар адам жеке адам деп аталады. Жеке адмның азаматтық, ксілік, тұлғалық қасиеттеі болады. Жеке адам қоғамдық өмірде тіршілік етіп, өзге адамдармен қарым-қатынас жасайды. Осындай іс-әрекеттеріне сәйкес жеке адманың тұлғалық сипаттары сомдалады, қадір-қасиеттері қалыптасады.

Жеке адамның кісілік қасиеттері мен даралық ерекшеліктері оның іс-әрекеттегі белсенділігінің өрістеуіне ықпал етеді. Адам белсенді қимыл-әрекеті оның мінез құлқынан, ниет-тілегі мен бағыт-бағдарынан айқын байқалады. Ниет-тілектері адакмның тіршілігінен, іс-әрекет түрлерінен, әлеуметтік ортада атқаратын қызметі мен ісінен айқын көрінеді. Сөйтіп жеке адамның ішкі дүниесінің сыры, жан сарайы, психикасының даралық ерекшеліктері сыртқа бөлініп тұрады.

Сыртқы нәрселермен тіршілік ететін орта әлеуметтік жағдайлармен ыңғайласып, адмға жанама түрде әсер етеді де оның психикасын дамытады. Адамның тіршілік ортасы үнемі өзгеріп те, өзгертіліп те отырады. Жеке адм бойындағы сапалық ерекшеліктерімен оның психологиялық дара өзгешелігін білдіретін қасиеттер - темпераментімен мінезі, психикалық процестерді басынан кешіруі, сезім күйлері мен іс-қимылы және қабілеті бірдей адам жоқ. Даралық сапалар тарихи қалыптасып, жеке адамның кісілік қасиеттерін құрайды. Әрбір адамның мінез-құлық ерекшеліктері де әлеуметтік ортада дамып жетіледі.

18. Тест тапсырмалары
1. "Жеке тұлға дамуының қайнар көзі - іс-әрекет" деп қай теорияны қарастырады?

А) Когнитивті

В) Бихевиористік

С) Іс-әрекеттік

D) Гуманистік

Е) Психодинамикалық

2. Қажеттіліктердің қанағаттануы
А) Қызығу

В) Эмоциялар

С) Сана

D) Ерік

3. Өзгелерге қиындық тудыруға бағытталған қасақана жасалынатын

А) Серіктестік

В) Тай-таластық

С) Ынтымақтастық

D) Ұжымшылдық

Е) Өзімшілдік

4. Мектепке дейінгілерде жетекші іс-әрекет:

А)0қу

С) Қолөнер

D) Ойын

Е) Өнер

А) Мотив

В) Мақсат

С) Дағды

Е) Мінез

А)0қу

С) Ойын

Е) Мотив

А) Оқу, жұмыс, тәрбие

В) Оқу, еңбек, ойын

С) еңбек, оқу, даму

D) Еңбек, оқу, қалып

Е) Оқу, жұмыс, даму

8.. Іс-әрекеттің психологиялық мәні:
а) Тума қабілет

в) Жаттанды орындау

с) Белсенді жасампаздық

д) Дағдылы қайталау

е) Нұсқаларға бағыну

9. Белгілі жағдайда адамды нақты іс-әрекетке бағыттайтын фактор.

в) Сеп-түрткі

с) Мақсат

д) Қажеттік

е) Қалау

10. .Іс-әрекеттің болашақ нәтижесін күні бұрын идеалды болжау.

в) Түрткі

с) Мақсат белгілеу

д) Қажеттік

е) Қызығу

11. Іс-әрекеттің жан қабілеттерімен байланысын зерттейтін ғылым.

в) логика

с) психология

д) педагогика

е) дефектология

12. .Адамның рухани-мәдени сан-алуан қажеттіктерінінің бір түрі -

в) ұрпақ жалғасы

с) баспана

д) кәсіп

13. Әлі орындалмаған іс-әрекет нэтижесінің санадағы бейнесі -

в) ой

д) пікір

14. Балалардың алғашқы әріп тану әрекетімен байланысты дағды түрі-

в) интеллекттік

с) сезімдік

д) сезімдік-қимыл

е) сезімді - ой.

15. Қандай да бір әрекетті қажетсінуден пайда болатын адам қасиеті -

в) әдет

д) шеберлік

е) талант

16. Адамның саналы іс-әрекетін қалыптастыратын шарт.

в) болмыстан тыс күш

с) өз тәжірибесі

д)тіл қатынасынан

е) дағдыланудан

17. Іс-әрекет түзілуінің негізі -

в) сыртқы қасиеттер тума қажеттілік

с) сыртқы күштер

д) тума қажеттілік

е) субъекттің объектпен байланысы

18 . Адамның әлеуметтік болмысына себепші қажеттілік.

в) баспана

с) ұрпақ жалғасы

д) ұйқы

19. Іс-әрекеттің нақты көрініске келетін танымдық қүрылым бірлігі

в) жоспарлау

с) белсенділік

д) ақпаратты өңдеу

е)шешім қабылдау

20 . Дағды интерференциясы дегеніміз -

в) жаңа дағдыға кедергі

с) бейтарап қимыл

д) дағды тұрақтығы

е) дағды ауысуы

21. Оқу әрекетінің міндеті -

в) өткен тәжірибе, білімді игертіп, практикада қолдануға үйрету

с) жаттағанды жаңғыртып бару

д) көргенді сол күйінде орындауға машықтану

е) ептіліктер мен әдеттер қалыптастыру

22 . Іс-әрекеттің нақты көрініске келетін танымдық құрылым бірлігі.

в) жоспарлау

с) белсенділік

д) ақпаратты өңдеу

е)шешім қабылдау

23 . Адамдар арасындағы қатынастардың өзгеруіне ықпалды себеп -

в) экологиялық ауытқулар

с) әлеуметтік-психологиялық орта

д) жеке адам қалауы

е) жаратылыстан тыс күш

24 . Іс-әрекет қырларының ішінде психологияны зерттейтіні

в) субъект жоспары

с) іс-әрекет мазмүны

д) іс нәтижесі

е) қызмет барысы

25 . Әрекет-қылықтың түрткісі (мотиві) дегеніміз

в) саналы қабылданған қажеттілік

с) сыртқы ықпал нәтижесі

д) жеке бастың қызғуы

е) импульстік ниеттер

26 . Қоғамдық қызметке бағытталған әрекеттер жиынтығы.

в) операция

с) іс-әрекет

д) еңбек

27 . .Білімдер дағдылардың қалаған нақты әрекетте көрінуі

в) ептілік

с) шеберлік

д) талант

е) дарындылық

19. Сабақтың тақырыбы:

Іс-әрекеттің құрылымы.
Сабақтың жоспары:

Жеке адам және оның іс-әрекеті.

Іс-әрекеттің мақсаты мен мотивтері (түрткілері).
Сабақтың мақсаты:

Студенттерді жеке адамның іс– әрекетімен, іс–әрекеттің мақсаты мен мотивтерімен, құрылымымен, түрлерімен таныстыру.

Адамның белгілі бір мұқтаждығын қанағаттандыруға бағытталған белсенді қылықтары Іс-әрекет деп. аталады. Жануарлар іс-әрекеті жөнінде бұл ұғымды қолдануға болмайды. Адамның іс-әрекетінің жануарлар іс-әркетінен айырмашылығы әрі артықшылығы. Мысалы: жануарлар табиғатқа бейімделген яғни табиғаттағы дайн өнімді пайдаланылады. Ал адам іс-әрекет үстінде өзінің қажеттілігін мұқтаждығын қанағаттандыру үшін табиғаттағы, қоршаған ортадағы дүниені өзіне бейімдеп қайта құрады.

Жеке Адам өзінің іс-әрекетінің нәтижесін тек өзі үшін ғана емес, қоғам үшінде басқа адамның мүддесі үшінде өндіреді. Қазіргі кездегі адамдардың іс-әрекеті көпшілік жағдайда ұжымда жүргізіледі, яғни алға қойылған мақсат көпшіліктің күш жұмсауымен орындалады. Адамның іс-әрекеті өзінің алдына қойған мақсатымен сипатталады. Егер, мақсат болмаса іс-әрекетте болмайды. Тек адамның еркінен тыс кездейсоқ қимылдар болуы мүмкін. Кейде адам алдына мақсат қоймай бір іс-әрекеттерді жасайтын кезі болды. Мысалы: қызбалықпен жөнсіз іс-әрекетке ұрысып, соңынан өзі ыңғайсыз жағдайда сезінеді.

Қажеттілік пен мұқтаждықтың негізінде, адамда іс-әрекеттің мотивтері пайда болады яғни мұқтаждықты қанағаттандыру үшін адамның ішкі қозғаушы және алға итермелеуші күші, себебі.

Ал мақсат дегеніміз адамның белгілі бір іс-әрекетті орындауға ұмтылуы. Іс-әрекет процес інде адамның алдында, тек бір ғана мақсат тұрманды, бір-бірімен байланысқан мақсаттың бүтін бір жүйесі тұрады. Жеке адамның іс-әрекетінің қайсысын болсада психо-физиологиялық процестердің күрделі құрылымдарынан тұрады. Оның қарапайым элементі – қозғалыс. Адамның жасайтын жеке қозғалыстарының бірігуін іс-әрекет деп. атайды.

Бір мақсатқа біріккен, бағытталған қимыл-қозғалыстың жиынтығын ғана іс-әрекет деп. танула болады. Іс-әрекеттің қай түрін алмасада белгілі бір құрамды бөліктерден яғни компоненттерден тұрады.

Мұндай құрылым :

1. 
   мақсатты қоя білу
   
2. 
   жұмысты жоспарлау.
   
3. 
   оның неғұрылым тиімді әдістерін іріктеп алу
   
4. 
   Іс-әрекетті орындау
   
5. 
   Іс-әрекеттің нәтижесін тексеру
   
6. 
   жіберген қателерді тексеру
   
7. 
   қорытынды жасау
   

а) ойын іс-әрекеті

ә) оқу іс-әрекеті

б) еңбек іс-әрекеті

Студенттерді дағды туралы, дағдыны қалыптастырудағы

жаттығудың маңызымен, дағдыны қалыптастыру жолдарымен, дағды мен әдеттерді топтастыру жолдарымен таныстыру.
Теориялық мәліметтер.

Алғашқы да саналы орындауда қажет ететін іс-әрекет бөліктерінің қайталап жаттығудың нәтижесінде автаматталынуын дағды деп атайды.

Дағды адам әрекетінің қай қайсысында да ерекше маңыз алады. Іс-әрекетке жақсылап дағдылану арқылы адам өндіріс құралдарын, дене шынықтыру, спорт атрибуттарын, ақыл-ой жұмысын меңгеруде жақсы табыстарға жетеді.

Мектептегі оқу-тәрбие процесінің міндеті балаға тек білім беру ғана емес, сонымен қатар оны түрлі дағды әдеттерге, бір нәрсені істеп үйренуге жаттықтыру болып табылады.

Дағды бірнеше түрге топтастырылады. Олар:

1. 
   Мектептік (сенсорлық-тікелей қабылдау) кітап,жазу, есептеу т.б.
   
2. 
   Спорт (қозғалыс) коньки тебу, футбол ойнау, күрес т.б.
   
3. 
   Еңбек,түрлі мамандық (интелектік дағдылар) дәрігер мұғалім т.б.
   

1)Бірнеше рет қайталау арқылы, дағдылануға кеткен уақыт біртіндеп азая береді.

2)Дағдыланған сайын атқаратын жұмыстың сапасы арта түседі.

3) Дағдыланған сайын әрекеттер ұшырысатын қателердің саны бірте –бірте азая

береді.

4) Дағдылануда әдепкі кедте адамның күш- жігері жұмсалатын болса, бара-бара

онысы бәсеңси береді.

Дағдыланудың жылдамдылығы бірнеше себептерге байланысты:

1. 
   Егер дағдыланатын әрекект қиын болса, дағдыланудың нәтижесі бір дегеннен көнілден шықпаса, онда дағды біртіндер қалыптасаыды, көп уақытқа сақталады.
   
2. 
   Адам әрекетке дағдылануда өзінің бұрынғы тәжірибесінде болған әрекеттерді қатыстырып отырса оған қызығушылық пайда болады, тезірек дағдылануы мүмкін.
   
3. 
   Оқыту, үйрету әдісі жеңіл, көрнекті әсерлі болса, адам дағдылануға тез үйренеді. Ал егер оқыту үйрету әдісі нашар болса, дағдылана алмайды.
   

4) Дағдылануға қажетті жағдайдың қоллайлы, қолайсыз болуыныңда маңызы зор. Мысалы: Оқу әдісі жақсы балалардың алдында мақсат болғанымен, егер балалардың оқитын сыныпы қараңғы, суық, оқу құралдары өте нашар, қағазы жаман болса, мұндай жағдайларды дағды тез қалыптаса қоймайды.

Студенттерді топтағы адамдардың өзара қарым–қатынас түрлерімен, зерттеу тәсілдерімен, ортақтасу формаларымен, қызметтерімен, түрлерімен таныстыру.

Ортақтасу – қарым-қатынас психологияның негізгі ұғымы. Ортақтасусыз жеке адамның тұлғалық қалыптасу үрдісін, жалпы қоғам дамуын түсініп талдауға болмайды. Ортақтасу адамдарды біріктіру және дамыту тәсілі.