Тақырыбы: Жанұялық психотерапия. Психикалық релаксация әдістері

Коррекция жұмысының бағдарламасы психологиялық негізделген болуы керек. Коррекциялық жұмыстың жетістігі ең алдымен, диагностикалық зерттеудің дұрыс, объективті, нәтижелерді комплексті бағалауына байланысты болады. Коррекциялық жұмыс түрлі функциялардың сапалы ауысуына, сонымен қатар клиенттің түрлі қабілеттерінің дамуына бағытталуы керек.

Коррекциялық бағдарлама түрлері коррекциялық әсер етуді жүзеге асыру үшін белгілі бір коррекция моделін тудыру және жүзеге асыру керек: жалпы, типтік, индивидуалды.

Коррекцияның жалпы моделі- тұлғаның жас кезеңдік дамуына оптималды шарттар жүйесі. Ол адамның қоршаған орта, адамдар, қоғамдық жағдайлар, байланыстар және олардың арасындағы қатынастар туралы көзқарасын тереңдету, кеңейту және нақтылауды; ойлаудың жүйелілігі, анализдеуші қабылдаудың, байқағыштықтың дамуы үшін алуан түрлі іс- әрекетті қолдануды; клиенттің денсаулығын есепке алатын қорғаушы типтегі жұмыс жүргізуді (әсіресе жарақаттан кейінгі стрессті бастан кешірген, әлеуметтік және дене дамуының жағымсыз жағдайында болған клиенттер) болжайды. Ауыртпашылықты жұмыс уақыты, күн, апта, жыл мезгіліне оптималды бөлу қажет.

Коррекцияның типтік моделі түрлі негіздегі практикалық іс- әрекетті ұйымдастыруға негізделген; түрлі іс- әрекет компоненттерін меңгеру және түрлі іс- әрекеттің кезеңдік қалыптасуына бағытталған.

Коррекцияның дербестік моделі клиенттің психикалық дамуы, оның қызығушылықтары, проблемаларының индивидуалды сипаттамасын анықтауды; іс- әрекеттің негізгі түрлерін, түрлі іс- әрекет деңгейін анықтау; индивидуалды даму бағдарламасын құруды қамтиды.

Стандартталған және ерікті (қазіргі уақытқа бағытталған) коррекциялық бағдарламалар бар.

Стандартталған бағдарламада берілген бағдарламаға қатысушыларға ұсынылатын коррекция кезеңдері, қажетті материалдар, міндеттер анық және нақты жазылған. Коррекциялық шараларды жүзеге асырудың алдында психолог бағдарламаның барлық кезеңдердің жүзеге асырылу мүмкіндігін, қажетті материалдардың барын, мүмкіндіктер сәйкестігін тексеру қажет.

Ерікті бағдарламаны психолог коррекция этаптарының мақсаттары мен міндеттерін анықтап, кездесу тәсілдерін ойластырып, психокоррекцияның келесі этаптарына көшу үшін жетістіктер нәтижесін белгілей отырып өзі құрастырады.

Клиентке бағытталған мақсатты әсер ету бірнеше өзара байланысты блоктардан құрылған психокоррекциялық комплекс арқылы жүзеге асырылады.

Әрбір блок түрлі тапсырмаларды шешуге бағытталған және ерекше әдістер мен тәсілдерден тұрады.

Психокоррекциялық комплекс төрт негізгі блокты қамтиды:

1. 
   Диагностикалық.
   
2. 
   Құрастырушы.
   
3. 
   Коррекциялық.
   
4. 
   Коррекциялық әсер ету тиімділігін бағалау блогы.
   

Психокоррекциялық бағдарламаны құрастырудың негізгі міндеттері:

• 
  коррекциялық жұмыстың мақсатын нақты құрастыру;
  
• 
  коррекциялық жұмыс мақсатын нақтылайтын тапсырмалар шеңберін анықтау;
  
• 
  коррекциялық жұмыс жүргізудің стратегясы мен тактикасын таңдау;
  
• 
  клиентпен жұмыс формасын нақты анықтау (индивидуалды, топтық және аралас);
  
• 
  коррекциялық жұмыстың әдістері мен техникаларын іріктеп алу;
  
• 
  барлық коррекциялық бағдарламаны жүзеге асыруға қажет жалпы уақытты анықтау;
  
• 
  қажетті кездесулердің жиілігін анықтау (күнде, аптасына 1рет, аптасына 2 рет, 2 аптада 1 рет және т.б.);
  
• 
  әрбір коррекциялық жұмыстың ұзақтығын анықтау (коррекциялық бағдарламаның басында 10- 15 минуттан бастап, қорытынды кезеңде 1,5- 2 сағатқа дейін);
  
• 
  коррекциялық бағдарламаны өңдеу және коррекциялық жұмыстың мазмұнын анықтау;
  
• 
  жұмысқа басқа адамдардың қатысу формасын жоспарлау (жанұямен жұмыста- туысқандарды араластыру және т.б.);
  
• 
  коррекциялық бағдарламаны жүзеге асыру (коррекциялық жұмыстың динамикасын бақылау, бағдарламаға толықтырулар мен өзгерістер енгізу мүмкіндіктерін қарастыру қажет);
  
• 
  қажетті материалдар мен құрал- жабдықтарды әзірлеу.
  

Бірінші жаттығу- босансу. Жайғасып отыру керек, ең жақсысы «кучер» позасы. Көздерініз жұмулы, алақандарыныз тізелерінізде ашық түрде болсын. Ән мен ритм және образға кірініздер.

Келесі жаттығу- барлық денеге таралған ауырлық. Яғни сіз ауырлықты қолынызда, аяғынызда, барлық дене мүшелерінде сезінініз. Күнделікті өмірде,н фантазиянызды босатуынызды сұраймын.

Келесі жаттығу- жылуды сезіну, алдымен жеңіл күйде, одан кейін анық түрде барлық дененіз арқылы, аяғынызда, кеуденізде, арқанызда сезінініз.

Келесі жаттығу- сіздің жоғарғы мүмкіндіктерге бағыттылық. Өзінізге бір кішігірім керемет сиқырлық жасап көрініз. Өзініздегі жасырын күшті және жаңа мүмкіндіктерді сезініп көрініз. Осы сезімдер бір сәтке қиялынызды оятып, сананызды мазалауына еркіндік беріп, жайлы бір минут ойлап, одан кейін көзінізді ашып, оларды қолданып көрініз.

Соңғы жаттығу- тонизация. Өзінізде сергектікті, қуатты, қуанышты, мейірмді күшті, ерекше жаңа мүмкіндіктерді сезінініз. Беске дейін санағанда көзінізді ашып, жаңа мүмкіндіктерінізбен өмірге жаңа келгендей болындар. «бес, төрт, үш, екі, бір...». сонымен осындай сезімге бөленгендерініз қолдарынызды көтерулерінізді сұраймын. Сіздерде бірден бастап беске дейін қанша жаттығулар іске асқан және қалауынызға жетуге қанша қадам жасағанынызды саусақтарынызбен сананыз. Яғни босансу, ауырлық, жылу, жоғарғы мүмкіндіктерге бағыттылық, тонизация. Енді келесіде демонстрациялауға жеңіл болу үшін сіздер орындарынызды ауыстырып отырасыздар. Яғни бес саусағын көтергендер- бірінші қатарға, төрт саусағын көтергендер- екінші қатарға, үш саусағын көтергендер- үшінші қатарға отырыныздар. Сонымен ауысып отырамыз. Кімде кім еш қандай жаттығуды сезінбесе келесі бөлмеге, басқа жаттығуларды орындауға көшулеріне болады.

1. 
   Коррекциялық, профилактикалық және дамытушы міндеттердің жүйелік принципі. Бұл принцип кез келген коррекциялық бағдарламада үш түрлі психологиялық жұмыс: коррекциялық, профилактикалық және дамытушы тапсырмалардың болу қажеттігін көрсетеді. Бала тұлғасының түрлі жағы дамуының өзара байланыстылығы мен гетерохрондылығы (біркелкі емес) көрінеді. Басқа сөзбен айтқанда, әрбір бала дамуының түрлі деңгейі: жағымды деңгейге, қолайлы дамуға сәйкес; қауіп- қатер деңгейінде- дамуда потенциалды қиындықтар пайда болу қауіпі бар дегенді білдіреді; дамудың қалыпты өзекті қиындықтар жолында түрлі ауытқулардың болуы. Осыдан дамудың бірқалыпсыздық заңы көрініс табады. Тұлғалық дамудың кейбір аспектілерінің дамуындағы ауытқулар мен артта қалулар бала интеллектісінің дамуына қиындықтар мен ауытқулар тудырады. Мысалы, оқу және таным мотивтерінің, қажеттіліктердің дамымауы, логикалық операциялық интеллект дамуының артта қалуына әкеп соғады. Сондықтан, дамытушы- коррекция бағдарламасының мақсат, міндеттерін анықтауда бала дамуының тек бүгінгі күнгі көкейкесті проблемалары мен қиындықтарымен шектелмей, жақын арадағы даму мүмкіндіктерінен шығу керек.
   

Сонымен, кез келген дамытушы- коррекциялық бағдарламаның мақсаттары мен міндеттері үш деңгейлі міндеттер жүйесін құрауға тиіс:

Аталған тапсырма түрлерінің бірлестігі ғана дамытушы- коррекциялық бағдарламаның тиімділігі мен жетістігін қамтиды.

2. 
   Коррекция мен диагностиканың бірлестік принципі. Бұл принцип практик психолог іс- әрекетінің ерекше түрі ретінде субъект дамуына психологиялық көмек көрсету процесінің толықтығын көрсетеді.
   
3. 
   Каузальді типтегі коррекцияның басымдылық принципі. Бағыттылыққа байланысты коррекцияның екі типін белгілейді: 1) симптоматикалық 2) каузальді (себеп- салдарлы).
   

Симптоматикамен жұмыс істеу, қандай тиімді болса да, клиенттердің қиындықтарын аяғына дейін шеше алмайды.

Бұл жерде балалардағы қорқыныш коррекциясы мысал бола алады. Сурет салу терапия әдісін қолдану балалардағы қорқыныш белгілерін жеңуде маңызды нәтиже береді. Бірақ, балалардағы қорқыныштар мен фобиялардың пайда болуы бала мен ата- ана қарым- қатынас жүйесіне байланысты болса, мысалы: ата- ананың баланы эмоционалды қабылдамамуы мен байланысты болған жағдайда, ата- ана позициясын тиімділеу жұмысынан бөлек қолданған сурет салу терапиясы тұрақсыз және қысқа мерзімді эффект береді.

Баланы қараңғыдан және бөлмеде жалғыз қалу қорқынышынан арылтсаңыз, біраз уақыттан кейін клиент ретінде дәл сол баланы жаңа қорқынышпен (мысалы- биіктен қорқу) алуыңыз мүмкін. Қорқыныштар мен фобиялар тудыратын себептер мен жағымсыз даму симптоматикасын, тек тиімді психокоррекциялық жұмыс арқылы бала мен ата- ана қарым- қатынасын жүзеге асыруға болады.

Коррекциялық бағдарлама еш уақытта орталықтанған, жауапкершіліксіз немесе бірыңғайлы болмайды. Керісінше, даму шарттарының оптимизациясы арқылы және балаға проблемалық жағдайда адекватты кең түрде бейімделу мүмкіндігін беру клиент даму жолының индивидуализациясы үшін максималды мүмкіндік тудырады.

Практикада кең түрде қолданылатын әдістердің көпшілігі шетел психологиясының психоанализ, бихевиоризм, гуманистік психология, гештальтпсихология және тағы басқа ғылыми мектептердің теоретикалық негізінде өңделген. Олар бір- бірінен біршама ерекшеленеді және психиканың даму заңдылықтарын қарама- қайшы түсіндіреді. Бірақ ешбір әдістеме, ешбір техника қандай да бір теорияның меншігі болмайды. Сыналып қайта қарастырылған бұл әдістеме, түрлі проблемалары бар клиенттерге тиімді психологиялық көмек көрсетуге мүмкіндік беретін күшті құрал болып табылады.

Баланың жақын туыстарымен қарым- қатынас жүйесі, тұлғааралық қатынас ерекшеліктері, бірігіп іс- әрекет жасау формасы, оны жүзеге асыру тәсілдері баланың әлеуметтік даму жағдайының маңызды компонентін құрайды және жақын арадағы даму зонасын анықтайды. Бала жеке өзі, оңашаланған индивид ретінде және әлеуметтік ортаға қарамастан, басқа адамдармен қарым- қатынасқа түспей дами алмайды. Бала әлеуметтік қатынастардың толықтай жүйесінде, олармен бірлестікте дамиды. Яғни даму объектісі оңашаланған бала емес, әлеуметтік қатынастардың толықтай жүйесі болып табылады.

Бірінші жаттығу. Көзді жұмып: «мен мүлде тынышпын», «менің оң қолым мүлде ауыр» деу керек. Бұл жаттығу 1 – 2 минөтке созылады және күніне 2 – 3 рет қайталанады. Бірнеше күннен соң жаттығуды сол қолы мен аяқтарына жасау керек. Жаттығудан соң үш рет буындарды шұғыл бүгіп, қолдың қоспасын жұмып, қатты дем шығарып, көзді ашу керек. Бұл жаттығуды игеруге екі апта уақыт кетеді.

Екінші жаттығу денені ауырлатуға ғана емес, аяқ – қол мен бүкіл дененің біртіндеп жылынуына бағытталады. Ұзақтығы екі апта. Үшінші жаттығу жүрек соғуы жиілігін басқаруға арналған. Дене ауырлап, жылынған соң «жүректің бір қалыпты соғуын» елестету. Төртінші жаттығу бір қалыпты және іштей тыныс алу қабілетін тудырады. Мұның алдында алдыңғы үш жаттығу қайталанады. Бесінші жаттығу – қарынның жылынуын сезіну. Мқнан бұрын төрт жаттығуқайталанады. Алтыншы жаттығуда әуелгі бес жаттығу қайталанады. Алтыншы жаттығуда әуелгі бес жаттығудан соң маңдайдың біраз салқындағаны сезіледі. Осы алты жаттығуды игеру 12 аптаға созылады.

Өзін - өзі жаттықтыру әдісі жүрек – қан тамырларымен невроз, есекжем және басқа тері ауруларына қолданылады. Бұл әдіс емтихан, спорт жарыстары алдында, ми мен дене шаршағанда, психогигиеналық және психопрофилактикалық мақсатта жүргізіледі. Мұндай жаттығулар арқылы ауру адам ішкі мүшелерін, вегатативтік жүйке жүйесін, өзінің сезімі мен ойын басқара алады. Зақымданудың ерекшелігіне, ұйқыға шейінгі психотерапия және кейде дәрлерді қабылдауға байланысты жаттығулар өзгеріп отырады.

Балалардың даму потенциялының төмендеуінің тағыда маңызды фактірлердің бірі олардың бағдарлы-іздеу әрекетінің тұйықталуы, ол кітаптық тану технология режимі кезінде пайда болады. Біздің бағдарламамыз бұл мәселенің шешімін жағдайлы—кейіпті модельдеу жүйесін қолдануна акцент қою арқылы қарастырады, ол тренингте де, сабақтада, сабақтан тыс шаралада да қолданылады. Бұл арнайы модельдеу жағдайларын қою арқылы жүзеге асды, балалардың бағдарлы-іздеу іс-әрекетін күшететін, олар үшін шығармашылық жағдайлар жасайды.

Барлық жасөспірімдер үшін дерлік тән бастауыш мектеп периодының басты кемшілігі шартсыз-моторлы сферасында тұйықталу эффектісі болып табылады, ол балада моторика мен қабылдау жүйесінің жетілмеген және бағдарланбағанның негізінде тез оқу және жазу бағдардың қоюлудың нәтижесі. Бұның нәтижесінде балалардың оқу процессінде ақппараттық-психогенді қысым болып табылады, ол оң жақ жарты шар образдық сферасының жетілмеуімен ұшықтырылады. Аталған мәселелерді шешімі тренингте арнайы комлексті жаттығулар тобын қолданылуына негізделген, олар анализаторлардың жұмысының оқшаулануына, координациясына, жіне де балаларда кеңістік-уақыттық елестетушіліктің қалыптасудың жаттығуларына бағытталған. Мидың оң жақ жарты шарын жетілдіру үшін тренингте балалардыңкейіптерді белсенді қолдану кезінде іс-әрекетін ұйымдастыру жүзеге асырылады. Сонымен ақпаратты сөз арқылы қабылдаудың басты каналын көру-образдыққа ауыстыру мүмкіншілігі пайда болады. Педагогқа оқытып жатқан материал мен өмір арасындағы байланысты ерекшелеп көрсетуіне болады.

Тренинг сабақтар цикліне негізгі келесі блоктар кіреді:

1. 
   эмоционалды-мотивационды блок (келесі мәселелрді шешумен байланысты):
   

1. 
   сәтті іс-әрекет жағдайын жасау;
   
2. 
   қорқуды, алаңдаушылықты, фрустрацияны төмендететін, эмоционалды жақсы сезіну атмосферасын жасау;
   
3. 
   даму мотивациясын құру, соның ішінде мектептік мотивациясы;
   
4. 
   болашақ қажеттіліктерін құру;
   
5. 
   икемді адекватты өз-өзін бағалауын қалыптастыру;
   
6. 
   рефлексияны дамыту, ерікті тәрбиелеуге, іс-әрекет нәтижесіне жауаптылық сезімін қайтару;
   

Топтық жұмыстың маңызды ерекшелігі іс-әрекеттің сырқы бағалауының болмауы. Оның орнына баланың өзінің сәттілігін өзіне бағалауға мүмкіншілік беріледі. Мұнда нәтиженің өзіне емес, оның алдыңғы сәтсіздік пен жеткен жетістіктің салыстырып, айырмашылығына басты назар қойылады.

2. 
   әлеуметтік-нормативті блок (келесі топ мәселелерін шешуге бағытталған):
   

1. 
   топтағы қылық-әрекеттердің ережелер мен нормаларды қалыптастыру, маңызды жағдайларда әлеуметтік рольдерді адекватты түсіну;
   
2. 
   сәтті коммуникацияның дағыларын дамыту;
   
3. 
   бірігіп сәтті іс-әрекет ету дағдыларын қалыптастыру;
   
4. 
   сыртқы бағалауды критикалық қабылдау дағдыларын дамыту, өзара әрекет еткенде стреске төзімділікті жоғарлату.
   

Сәтті коммуникация дағдыларын дамыту, бұл балалардың эмоционалды қарым-қатынасын, көмек сұрау қабілетін, басқаларға өзінің көмегін ұсыну және олардан керекті ақппаратты алуды меңзейді. Балалардың эмоционалды қарым-қатынас жасау мүмкіншілігі эмоционалды атмосфераның және өзара сенімділіктің арқасында жүзеге асады. Балалардың ақппараттармен тиімді алмасу қабілеті өзінің ойыңды дұрыс жеткізу және басқаларды тыңдай білу дағдылармен байланысты.

Тренинг кезінде өзінің ойыңды дұрыс жеткізу дағдысын қалыптастыру балалардың жеке мақсаттарын қалыптастыру процессі,тренингтік әрекеттерді немесе балада үйде, мектепте болатын оқиғалардың нәтижесін топтық талқылау кезінде жүзеге асады. Бала қазір нені қалайтынын, оның өмірінде қандай жаңалықтар бар екендігі туралы, болып жатқанға өзінің ойын, эмоциясын білдіруге, айтуға мүмкіншілікгін алады. Тыңдай білу қабілеті тотық талқылау кезінде қалыптастасады. Бұны жүргізуші баладан оның ойының басқа баланың ойымен салыстырып айтуды сұраған кезінде жүзеге асыруға болады. Жұптық интервьюлар тиімдірек болып табылады.

Балаларда қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру және бекіту, оларда бірге сәтті әрекет ету қабілеттерін қалыптастырады. Бұл тренингте екі-үш балаларға ортақ жаттығу орындау арқылы жүзеге асады. Тапсырма топқа беріледі, оның сәттілігі топта жұмыс істей алу нәтижесімен есептеледі.Кеңістік-уақыттық елестетушілікті дамыту және анализаторлардың ақылдасып жұмыс істеу жаттығулар блогі (тұтастай қабылдау жаттығулар блогі) келесідей негізгі тапсырмаларды шешумен байланысты:

1. 
   Қабылдау мүмкіншіліктерін дамыту;
   
2. 
   Базалық кеңістік-уақыттық елестетушілікті қалыптастыру;
   
3. 
   Екі және үш модальдікте қатар анализаторлар жұмыс жаттығуларының бағдарланған және ақылмен істелінуі.
   

1. 
   Бөлімге бір топ жаттығулар кіреді, онда түйсіну мен қабылдаудың әр түрлі түрлерінің оқшаулау жаттығулар болады: тактильді, кинестетикалық, көру, есту. Берілген жаттығулар тобы анализаторлардың «осалын» анықтауға және оны қалыптастыру мен коррекцияға бағытталған.
   
2. 
   Бөлімге түйсіну мен қабылдаудың әртүрлі екі немесе бірнеше түрлеріне бағдарланған жаттығулар кіреді. Бұл жаттығулар тобы көру-кинестетикалық, кинестетикалық-есту, және тактильді-кинестетикалық координациясын жақсартуға бағытталған.
   
3. 
   Бөлім баланың қоршаған ортаны және өзін осы кеңістіктің бір бөлігі ретінде белсенді зерттеу процессінде түйсіну мен қабылдаудың үш түрінің ассоциацияланған жұмысын меңзейді. Баланың алғашқы бөлімдердегі жаттығуларды орындау кезінде алған тәжірибесін жалпылауды меңзейді және оны қоршаған әлем образын тұтастай көру-кинестетикалық-естудің арқасында қабылдау үшін қолдану.
   
4. 
   Абстракты образдармен жұмыс процессіне қимылды бағдардыенгізуді меңзейтінтапсырмалар мен жаттығулар тобы. Бұл топтың жаттығулардың мақсаты –жабық және интериоризацияланған ашық қимыл актінің дағдыларын игеру, және де іс-әрекеттің белгі-символдық мордельдерін қалыптастыру.
   

3. 
   
   жүктеу/скачать 0.56 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: