4.1. Содержание лекционного курса
-
№
|
Наименование тем
|
Содержание
|
1
|
2
|
3
|
1
|
Половая и физиологическая зрелость. Осеменение самок.
|
Половая и физиологическая зрелость и их сроки наступления. Половой цикл и его стадий и феномены. Естественные осеменение. Искусственное осеменение
|
2
|
Получение и оценка спермы. Методы искусственного осеменения.
|
Сперма и его состав. Методы получения спермы. Получения спермы посредством искусственной вагины. Методы оценки спермы. Цервикальные способы осеменения коров и овец
|
3
|
Оплодотворение беременность и роды самок.
|
Оплодотворение и его этапы. Развитие зиготы. Беременность и его классификация. Развитие плода и его оболочек. Продолжительность беременности. Роды и их стадий. Продолжительность родов у разных видов животных.
|
4
|
Внешние воспроизводства самок.
|
Факторы, влияющие на половой функций: сезон, климат, кормление, содержание и другие
|
5
|
Болезни беременности, родов, и после родового периода
|
Аборты: незаразные, инфекционные и инвазионные. Общие мероприятия при абортах. Профилактика абортов. Причины патологических родов. Послеродовые воспаления половых органов.
|
6
|
Прием новорожденного. Болезни новорожденных. Маститы.
|
Организация родильных отделений и подготовка к родом. Помощь при нормальных родах. Асфиксия и запор у новорождённых. Воспаление пупка. Маститы и их классификация. Виды воспалений молочных желез.
|
7
|
Оказание помощи при патологических родах.
|
Акушерский инструментарий. Помощи при неправильных расположения голов, передних и задних конечностей. Неправильные позиций, положения и предлежания.
|
8
|
Бесплодие самок и самцов.
|
Бесплодие и его классификация. Врожденное, старческое, симптоматические, алиментарные, эксплуатационные, климатические и искусственные бесплодия
|
4.2 Содержание лабораторных занятии.
№
|
Темы
|
Содержание
|
Объем часов
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
Половая и физиологическая зрелость. Осеменение самок.
|
Половые органы самцов и самок. Диагностика течки, полового возбуждения, охоты и овуляций у коров и овец. Методы подготовки пробников.
|
2
|
2
|
Получение и оценка спермы. Методы искусственного осеменения.
|
Подготовка и обеззараживание посуды и инструментов. Приготовление растворов, фильтров, тампонов и марлевых салфеток. Подготовка искусственных вагин и получение сперма от быка и барана. Общая оценка и оценка по густоте и подвижности спермов.
Время и кратность осеменения. Ректоцервикальный способ осеменения коров. Осеменение овец с применением микрощприца.
|
2
|
3
|
Оплодотворение беременность и роды самок.
|
Анатомические особенности половых органов беременных животных. Диагностика беременности и бесплодия сель.хоз-х животных.
|
2
|
4
|
Болезни беременности, родов, и после родового периода
|
Аборты: Выпадение влагалища. Залеживание беременных. Задержание последа. Выпадение матка. Послеродовой парез.
|
2
|
5
|
Прием новорожденного. Болезни новорожденных. Маститы.
|
Определение жизнеспособности новорождённых. Асфиксия и запор. Воспаление пупка. Методы диагностики и лечения мастита.
|
2
|
6
|
Оказание помощи при патологических родах.
|
Помощи при неправильных расположения плода. (предлежаний, позиций, положений)
|
2
|
7
|
Бесплодие самок и самцов.
|
Определение экономического ущерба, наносимого бесплодием.
|
2
|
4.3 Содержание самостоятельных работ студентов.
№
|
Темы
|
Содержание
|
Форма контроля и время
|
Объем часов
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
Половая и физиологическая зрелость. Осеменение самок.
|
Признаки наступления половой зрелости. Значение физиологической зрелости. Гормональная регуляция полового цикла. Естественная осеменения.
|
2-ая нед.
|
2
|
2
|
Получение и оценка спермы. Методы искусственного осеменения.
|
Уретральные методы получения спермы. Микроскопические исследования сперма. Маноцервикальный и визоцервикальный методы осеменения.
|
3-ая неделя
|
2
|
3
|
Оплодотворение беременность и роды самок.
|
Факторы, влияющие на оплодотворение. Плацента и её вида. Причина роды. Предвестники родов.
|
4-ая неделя
|
2
|
4
|
Внешние факторы, влияющие на воспроизводства самок.
|
Климат, кормление, содержание и уход сель.хоз-х животных.
|
5-ая неделя
|
2
|
5
|
Внешние факторы, влияющие на воспроизводства самок.
|
Маточное кровотечение. Преждевременные схватки и потуги. Симптоматические незаразные аборты.
|
6-ая неделя
|
2
|
6
|
Прием новорожденного. Болезни новорожденных. Маститы.
|
Врождённые патологий новорожденных. Маститы и их предупреждение.
|
7-ая неделя
|
2
|
7
|
Оказание помощи при патологических родах.
|
Фетотомия. Кесарево сечения у сель.хоз-х животных
|
8-ая неделя
|
2
|
8
|
Бесплодие самок и самцов.
|
Симптоматические бесплодие.
|
9-ая неделя
|
2
|
4.4 Содержание контрольных работ для заочников
№ п/п
|
Цель
|
Темы
|
Содержание
|
Сроки выполнения
|
1
|
Изучить специфику половых циклов у разных видов животных.
|
Половые циклы у животных разных видов.
|
Продолжительность, моно- или полицикличности особые признаки процесс овуляция и другие особенности. Половых циклов овец, коз, кобыл и свиньи
|
1 неделя
|
2
|
Знать отличие полового акта барана, жеребца и хряпа от быка
|
Половой акт у сель.хоз-х животных
|
Половой акт и его регулирование. Видовые особенности полового акта у животных разных видов. Рефлексы самок во время полового акта
|
3
|
Изучить естественные осеменение
|
Случka животных
|
Ручные спаривание. Варновое спаривание. Вольное спаривание. Косячные спаривание. Колесное спаривание. Гаремное спаривание.
|
4
|
Изучить свойства спермиев
|
Свойства спермиев
|
Спермоагглютинация. Дыхание и гликолиз. Влияние внешних факторов на спермиев.
|
5
|
Изучить микроскопические исследование спермы
|
Определение качества спермы
|
Концентрация, количество мертвых спермиев, содержание патологических форм, биологическая проба и др.
|
2 неделя
|
6
|
Изучить долговременные хранение спермы
|
Хранение спермы в жидком азоте.
|
Сущность долговременных хранения спермы. Развития долговременного хранения спермы в жидком азоте. Форма хранения спермы глубокозамороженных условиях.
|
7
|
Знать технологию осеменения сельскохозяйственных животных.
|
Осеменение животных
|
Время и кратинть осеменения. Лозы спермы. Работа пунктов неизвестного осеменения
|
8
|
Изучить оплодотворение
|
Оплодотворение животных
|
Продвижения сроки переживания спермиев в половом аппарате самки. Продвижения яицоклетки.
|
9
|
Знать трансплантацию зародышей
|
Трансплантация зародышей
|
Отбор доноров. Суперовуляция осеменения доноров. Извлечение зародышей. Оценка, пультирование и хранение зародышей. Отбор реципиентов. Синхронизация охоти реципиентов. Пересадка зародышей.
|
10
|
Изучить плод, его оболочек и плацент
|
Беременность животных
|
Развитие зародыша. Развитие плодных оболочек. Плацента и её типы.
|
3 неделя
|
11
|
Знать методы диагностики беременности
|
Диагностики беременности и бесплодия
|
Клинические методы: рефлексологический, наружный и внутренный. Лабораторные методы.
|
12
|
Изучить процессы родов
|
Роды животных
|
Предвестники родов. Течение родов. Механизм родов. Отделение последа. Роды у животных разных видов.
|
13
|
Изучить аборты животных
|
Аборты сельскохозяйственных животных
|
Аборт и её классификация, наносимый абортом ущерб. Незаразные и заразные аборты. Мероприятия при абортах. Профилактика абортов.
|
14
|
Изучить бесплодие животных
|
Бесплодие сельскохозяйственных животных
|
Бесплодие и его ущерб. Классификация. Алиментарные и симптоматические бесплодие. Профилактика бесплодия.
|
4. Литература
4.1 Основная литература
-
Гусев А.С., Сергеев Ю.П.:
Анатомия с основами гистологии и эмбриологии сельскохозяйственных, изд «Колос», Москва 1980.
-
Афанасьев Ю.И:
Лабораторные занятия по курсу гистологии, цитологии и эмбриологии Изд. «Колос», Москва-1990
-
Рохлов В.С., Сивоглазов В.И:
Практикум по анатомии и физиологии Изд. «Колос», Москва -1998
4.2 Дополнительная литература
-
Апичук Ю.П.:
Гистология с основами эмбриологии Изд. Москва 1983
-
Воробьева Е.А.:
Анатомия и физиология животных Изд. «Колос» Москва- 1981
-
Новиков А.И., Святенко Е.С:
Руководство к лабораторным занятиям по гистологии с основами эмбриологии изд. «Колос» Москва- 1984.
ЛИСТ СОГЛАСОВАНИЯ РАБОЧЕЙ ПРОГРАММОЙ ПО КУРСУ «Акушерство и искусственное осеменение»
Учебный год
|
Выпускающая кафедра
|
Ф.И.О. зав.кафедрой
|
Дата согласования
|
Подпись
|
2004-2005 учебный год
|
|
|
|
|
Қазақстан республикасы
Оқу және ғылым министрлігі
С.Торайғыров атындағы Павлодар
мемлекеттік университеті
Жұмыс бағдарламасы
Пәні: Жануарлар морфологиясы
Маманы: 50802 Зоотехния
ПАВЛОДАР 2004
1. Пәннің мақсаты мен міндеттері және оқу үрдісінде иеленетін орны
-
. Мақсаты:
жануарлардың цитологиясы, эмбриологиясы, гистологиясы,анатомиясы және физиологиясы ғылымдары туралы студенттерге біріккен білім беру
-
Міндеті:
. Жасушаның құрылысы және бөлінуін
. Жануарлардың құрсақта өсу сатыларымен танысу
. Жануарлардың қаңқасы, мүшесі және жүйесінің құрылысын зерттеу
. Ұлпа және олардың түрлері
1.3. Пәнді оқып білу арқылы студенттердің игеретін білімі:
-Жануарлардың денесінің макро құрылысы
-Жануарлар денесінің микро құрылысы
-Ұрық тоқтау және дененің құрсақта өсуі
-Организмдердің орналасуы мен құрылысы
-Клетка биотехнологиясы жөніндегі ұғым
1.4. Пәнді оқып білу арқылы студенттердің істей білетіні:
-Жануарлар денесінің құрылымын зерттеу
-Жануарлардың мүшесі мен қаңқасын айыра тану
-Жануарлар денесінде түзілген өзгерістерді анықтау
1.5. Пәнді оқып зерттеу үшін студенттердің білуге тиісті сабақтары:
-Зоология
-Генетика
-Биоорганикалық және биологиялық химия
50802 Зоотехния мамандығының оқу және жұмыс жоспарынан жазылып алынды
Пән: Жануарлар морфологиясы
№
|
Оқу түрі
|
Бақылау түрі
|
Оқу жұмысының көлемі, уақыты
|
Сағаттардың курс пен семестірге бөлінуі /Сағат/
|
емти.
|
сын
|
К.жо-ба
|
К.жұм
|
Г.Ж
ЖГ.Ж
|
Бак.жБак жұм
раб
|
Барлығы
|
лек
|
пр.
|
лаб
|
Сөж
|
лек
|
пр.
|
лаб
|
Сөж
|
Жал.
|
Ауд.
|
СӨЖ
|
1.
|
Жалпы орта
|
|
4
|
|
|
|
|
102
|
68
|
34
|
3 семестр
|
4 семестр
|
|
|
|
|
34
|
|
34
|
34
|
2.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 семестр
|
2 семестр
|
|
Орта кәсіптік.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3.
|
|
|
|
|
|
|
7
|
|
|
|
7 семестр
|
8 семестр
|
|
Жалпы орта сырттай
|
|
7
|
|
|
|
|
108
|
30
|
78
|
14
|
|
16
|
78
|
|
|
|
|
4.
|
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
3 семестр
|
4 семестр
|
|
Орта кәсіптік сырттай
|
|
3
|
|
|
|
|
100
|
18
|
82
|
8
|
|
10
|
82
|
|
|
|
|
5.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 семестр
|
2 семестр
|
|
заочная на базе высш.
профес.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. Пәннің тақырыптық жоспары
|
№
|
Тақырыптар
|
Сағат мөлшері
-------------------------------------------
Лек. Лаб. СӨЖ
|
1.
|
Морфология туралы түсінік және оның биология ғылымдарында иеленетін орны
|
2
|
2
|
2
|
2.
|
Жасуша туралы ілім ,жасушаның құрамы және бөлінуі
|
2
|
2
|
2
|
3.
|
Ұлпа және оның түрлері
|
2
|
2
|
2
|
4.
|
Қанқа
|
2
|
2
|
2
|
5.
|
Бұлшық еттер
|
2
|
2
|
2
|
6.
|
Тері және одан жасалғандар
|
2
|
2
|
2
|
7.
|
Ас қорту аппараты
|
4
|
4
|
2
|
8.
|
Дем алу мүшелерінің құрылысы мен әрекеті
|
2
|
2
|
4
|
9.
|
Зәр шығару жүйесі
|
2
|
2
|
2
|
10.
|
Қан және лимфа жүйесі
|
2
|
2
|
2
|
11.
|
Зат айлану және қуат
|
2
|
2
|
2
|
12.
|
Жүйке жұүйесі
|
2
|
2
|
2
|
13.
|
Сезіну мүшелері
|
2
|
2
|
2
|
14.
|
Құстар денесінің мүшелері мен жүйелерінің ерекшелігі
|
2
|
2
|
2
|
15.
|
Жасушаны өсірудің принциптерімен тәсілдері
|
2
|
2
|
2
|
16.
|
Жасуша биотехнологиясы мал шаруашылығында
|
2
|
2
|
2
|
|
Барлығы
|
34
|
34
|
34
|
-
Пәннің мазмұны
3.1 Дәрістердің мазмұны
№
|
Тақырыптар
|
Мазмұны
|
1.
|
Морфология туралы түсінік және оның биология ғылымдарында иеленетін орны
|
Морфология туралы түсінік және оның тұратын бөлімдері Морфологияның басқа биологиялық ғылымдармен байланысы. Бұл пәнді зерттеудің маңызы
|
2.
|
Жасуша туралы ілім ,жасушаның құрамы және бөлінуі
|
Жасуша туралы ілім. Қабық және олардың түрлері, қасиеті, әрекеті. Жасушаның зат айланысы. Жасушаның бөлінуі және олардың түрлері мен шатлары
|
3.
|
Ұлпа және оның түрлері
|
Ұлпа туралы түсінік. Ұлпаның түрлері. Ұлпалардың ролі мен әрекеттері
|
4.
|
Қаңқа
|
Қаңқа дененің негізі.Қаңқаның ролі. Сүйек, буын, тарамыстар.Дене бас және сиырақтардың қаңқасы
|
5.
|
Бұлшықтар
|
Бұлшық ет жүйесі және оның маңызы. Қаңқа
Бұлшық еттері . Баспен мойын булшық еттері.Алдыңғы және артқы сиырақтардың бұлшық еттері
|
6.
|
Тері қабаты және одан жасалғандар
|
Тері оның маңызы, Терінің қалыңдығы. Тері жамылғы, тері бездері. Тұяқ және мүйіз. Сүт бездері.
|
7.
|
Ас қорту мүшелері, олардың құрылысы
|
Ас қорту мүшелері. Ас қорту аппаратының құрылысы. Кілегей қабық, кілегей асты қабат
Ауыз қуысы, жұмыршақ және жұмыршақта ас қорытылуы. Жіңішке және жуан ішектердегі ас қорытылуы
|
8.
|
Дем алу мүшелерінің құрылысы мен әрекеті
|
Дем алу мұрын қуысы, жұтқыншақ,Кеңірдек. Өкпе. Дем алу мүшелерінің құрылысы, әрекеті
|
9.
|
Зәр шығару жүйесі
|
Зәр шығару жүйесінің ролі.Зәр шығару аппаратының құрылысы және әрекеттері
|
10.
|
Қан және лимфа жүйесі
|
Қан және лимфа олардың денедегі ролі
Эритроцит, лейкоцит,тромбоцит және қан плазмасы. Жүрек оның құрылысы және әрекеті. Қан тамырлары Артерия және вена. Үлкен және кішкене қан айланысымы.Лимфа айлануы.
|
11.
|
Зат айлану және қуат
|
Зат айланымының маңызы. Белок айналымы Көміртегінің айналымы. Май айналымы, Минерал айналымы. Су айналымы. Газ айналымы
|
12
|
Жүйке жүйесі
|
И.П Павловтың жүйке жүйесі туралы ілімі
Орталық және вегетативтік жүйке жүйесі. Жұлын және жұлын жүйкелері. Бас миы және мый жүйкесі. Рефлектер
|
13
|
Сезіну мүшелері
|
Сезіну мүшелері Көру, есту, дем алу, иіскеу органдары. Сезіну мүшелерінің анатомиясы мен физиологиясы
| |
14.
|
Құстар денесінің мүшелері мен жүйелерінің ерекшелігі
|
Құстың сүйегі. Құстың тері қабаты. Зәр және жыныс жүйесі. Құстың ас қортуы
|
15.
|
Жасушаны өсірудің принциптерімен тәсілдері
|
Жасушаны ін vitro өсіру . Жасуша өсіруге қажетті ортамен тәсілдер. Жасуша өсірудің өсімдік шаруашылығындағы ролі.
|
16.
|
Жасуша биотехнологиясы мал шаруашылығында
|
Эмбриондарды ауыстырып отырғызу, Жасушаның криоконсервациясы. Химер жануарларды көшірмелеу мен илондау арқылы өсіруі
|
3.2 Лабораториялық сабақтардың мазмұны
№
|
Тақырыптар
|
Мазмұны
|
Сағат мөлшері
|
1.
|
Жасуша туралы ілім жасушаның құрамы және бөлінуі
|
Жасушаның құрылысымен танысу Микроскоп арқылы гистологиялық препараттарды зерттеу Жасушаның құрылысын суреттермен планаттардан көріп оларды дәптерге сызу
|
2
|
2.
|
Ұлпа және оның түрлері
|
Ұлпаның құрылысы мен түрлерімен танысу. Гистологиялық препараттарды микроскоппен қарап айыра тану. Эпитель басқа улпаларды микроскоппен көріп оларды сызу
|
2
|
3.
|
Қаңқа
|
Сиырмен қойдың сүйек қаңқасын зерттеу. Арқа омыртқасының мойын мен бел омыртқасынан айырмашылығын тоқтату. Бастың, шаттың және сиырақтың сүйектерімен танысу
|
2
|
4.
|
Бұлшық еттер
|
Малдың өте қажетті бұлшық еттерінің орналасуымен келбетін білу. Плантаттарды , суреттерді, препараттарды көріп дененің, бастың, сирақтың, сүйектерімен танысу
|
2
|
5.
|
Тері және одан жасалғандар
|
Терінің құрамымен/структурасымен/ танысу. Тері қабаты және оның басқа бөлшектері. Терінің бездері, Май, тері бездері. Тұяақ және мүйіз
|
2
|
6.
|
Ас қорту аппараты
|
Ас қорыту мүшелерінің құрылысын суреттерден, муляждардан көріп танысу. Егерде мүмкіндік болса қандай бір сүт қоректі жануарды сойып, оның ас қорту мүшелерімен танысу .
|
2
|
7.
|
Дем алу мүшелерінің құрылысы мен әрекеті
|
Дем алу мүшелерінің құрылысы мен әрекетін сурет және муляждардан көріп танысу.
|
2
|
8.
|
Зәр шығару жүйесі
|
Зәр шығару жүйесінің құрлысы мен әрекеттерін сурет және муляждардан көріп танысу.
|
2
|
9.
|
Қан және лимфа жүйесі
|
Қанның құрамымен танысу. Қан алып одан мазок жасау. Препаратты микроскоппен қарап, эритроцит, лейкоциттерді анықтау.
|
2
|
10.
|
Зат айлану және қуат
|
Жануарлардың денесіндегі уыз, сутегі, май және минералдардың алмасуын анықтайтын әдістерді үйрену.
|
2
|
11.
|
Нерв жүйесі
|
Ми және жұлынның орналасу мен пішінін танып білу.
|
2
|
12.
|
Сезіну мүшелері
|
Көру және есту мүшелерін суреттен, муляждан көріп танысу.
|
2
|
13.
|
Құстар денесінің мүшелерімен жүйелерінің ерекшелігі
|
Құстардың ас қорту, зәр шығару және жыныс мүшелерінің еркшеліктерін суреттен, муляждан көріп анықтау.
|
2
|
14.
|
Жасушаны өсірудің принциптерімен тәсілдері
|
Өсімдік пен жануардың жасушаларын in vitro өсірудің негізгі тәсілдерімен танысу. Олардың қоректік заттары мен қажетті құрал саймандарды білу.
|
2
|
15.
|
Жасуша биотехнологиясы мал шаруашылығында
|
Суперовуляция жүргізу тәсілдерін білу. Донордан эмбрионды алу және оларды басқа ана малға ауыстырып отырғызумен танысу.
|
2
|
-
Студенттердің өздері істейтін жұмыстар
№
|
Тақырып
|
Мазмұны
|
Бақылау және уақыттың түрі
|
Сағат мөлшері
|
1
|
Жасушаның бөлінуімен сақталуы
|
Жасушаның бөліну сатылары. Плазма мен ядроның құрылысы
|
Конспект тексеру
Ақпанның 2-ші
|
2
|
2
|
Ұлпа және оның түрлері
|
Бір және көп қабат эпители олардың жіктеуі
|
Ауызша сұрау 2-ші апта
|
2
|
3
|
Қаңқа
|
Құс қаңқасы
|
Конспекті тексеру, 4-ші апта
|
2
|
4
|
Бұлшық еттер
|
Жануарлардың булшық еттері
|
Ауызша сурақ, 4-ші апта
|
2
|
5
|
Тері және одан жасалғандар
|
Терінің морфологиялық құрылымы және гистологиялық құрылымы
|
Тест 6-шы апта
|
2
|
6
|
Ас қорыту аппараты
|
Күйс қайтаратын қайтаратын жануарлардың ас қортуы
|
Конспект тексеру 6-шы апта
|
2
|
7
|
Дем алу мүшелерінің құрылысы мен әрекеті
|
Өкпе оның құрылысы мен әрекеті
|
Ауызша сұрау 8-ші апта
|
2
|
8
|
Зәр шығару жүйесі
|
Бүйректің құрылысы және оның әрекеті
|
Ауызша сұрау
10-шы апта
|
2
|
9
|
Қан және лимфа жүйесі
|
Лимфа және лимфа айналымы
|
Ауызша сұрау
10-шы апта
|
2
|
10
|
Зат айлану және қуат
|
Витаминдер айналымы
|
Конспект тексеру 11 –ші апта
|
2
|
11
|
Нерв жүйесі
|
Ішкі мүшелердің инпервациясы
|
Тест
|
2
|
12.
|
Сезіну мүшелері
|
Көздің анатомиясы және физиологиясы
|
Ауызша сұрау
10-шы апта
|
2
|
13.
|
Құстар денесінің мүшелерімен жүйелерінің ерекшелігі
|
Құстың ас қортуы
|
Ауызша сұрау
10-шы апта
|
2
|
14.
|
Жасушаны өсірудің принциптерімен тәсілдері
|
Өсімдіктердің клондық микро жетілyі және бақшаға отырғызу материал алу
|
Ауызша сұрау
16-шы апта
|
2
|
15.
|
Жасуша биотехнологиясы мал шаруашылығында
|
Бұқалардың шәуетін суықта сақтау
|
Ауызша сұрау
18-ші апта
|
4
|
4. Әдебиеттер
4.1. Негізгі әдебиеттер
1.Гусев А.С., Сергеев Ю.П.:
Анатомия с основами гистологии и эмбиологии сельскохозяйственных, изд «Колос», Москва 1980.
2.Афанасьев Ю.И:
Лабораторные занятия по курсу гистологии, цитологии и эмбриологии Изд. «Колос», Москва-1990
3.Рохлов В.С., Сивоглазов В.И:
Практикум по анатомии и физиологии Изд. «Колос», Москва -1998
4.2. Қосымша әдебиеттер
1.Апичук Ю.П.: Гистология с основами эмбриологии Изд. Москва 1983
Бірінші лабораториялық сабақ
Тақырыбы: Жасуша туралы ілім
Cабақтың мақсаты:
-
Жасушаның микроскоптық құрлысын білу,
-
Жасушада нуклеин қышқылының және пигментті қосындылардың орналасуын бақылау, зерттеу
Ультра микроскоп және электрон микроскобы арқылы жасушаны тірі күнінде бояп зерттеуге болады. Пигментті қоспалар жасушаға түс береді. Бұлар жасушаның тіршілік әрекеті үшін қажет.
Оқу тәсілі:
1.Оқытушының сабақ материалдарын түсіндіруі
2.Студенттердің өз бетімен гисто препараттармен дайындалуы
Сабақты түсіндіру кезінде – таблицаларды, схемаларды, атластарды және микро препараттарды қолданады. Әрбір студент жеке –жеке гистологиялық препараттарды микроскоп арқылы суретке салып, оны дұрыстап белгілегені жөн және оларды айыра білуі қажет.
Материалдық жабдықтар:
Гистологиялық препараттар
-
Аксолятаның жасушасы және бауыр жасушасындағы гликоген қоспалары.
-
Жасушаның органоидтары.
-
Жасуша органоидтарының схемасы мен таблицалары.
Сабақтың мазмұны:
1 Гистологиялық препараттарды дайындау тәсілі.
2.Альбомға салған препараттар суреттерін түсіндіре білу
Тапсырма:
-
Жасуша органелласы мен қабықтар құрлысын жақсы игере білу.
-
Гольдж аппараты және митохондрия құрлыстарын оқып білу.
-
Жасуша құрлысының схемасын салу
Тексеру сұрақтары:
1.Жасушаның жалпы құрлысы туралы не білесіз
2.Жасушада қандай қоспалар бар
3.Цитоплазма, протоплазма деген
4.Мал-жануарлар жасушасының өсімдік жасушасынан айырмашылығы неде
Үй жұмысы
Осы тақырыпқа төмендегі әдебиеттер арқылы дайындалуға болады
-
Анатомия сельхозживотных с основами гистологии и эмбриологии П.А.Глаголев, В.И. Ипполитова, Москва Колос, стр 23-33
-
Практикум по анатомии и гистологии с основами эмбриологии. В.Ф.Вракин.
М. Колос,стр 3-14
Тақырыбы: Жасушаның бөлінуі. Гаметогенез. Ядроның гистохимиялық сипаттамасы. Морфологиясы.
Cабақтың мақсаты :
Ядроның құрамы мен құрылысын , жасушаның бөліну тәсілдерін зерттеу. Ядро қабықтан, ядрошықтардан, кариоплазмадан тұрады. Әрбір ядроның құрамында рибонуклейн қышқылы болады. Ядро тіршілік процестеріне қатысып маңызды роль атқарады. Жасушаның екіге бөліруі арқылы жаңа жас клетка пайда болады.
Оқу тәсілі:
1.Оқытушының сабақ материалдарын түсіндіруі
2.Студенттердің гистологиялық препараттармен өз бетімен дайындалуы
-
Сабақты түсіндіру кезінде таблицалар, схемалар, атластар және микропреараттар қолданылады.
-
Әрбір студент гистологиялық препараттарды микроскоп арпқылы қарап суреттерін дәптерге салады.
Материалдық жабдықтар:
Микроскоптар, плакаттар, схемалар,
Гистологиялық препараттар:
-
Өсімдік клеткаларының митозы. Бояуы-гемотоксилин.
-
Мал жасушаларының митозы. Бояуы-гемотоксилин-эозин.
-
Центросомасы. Бояуы-гемотоксилин
-
Бауыр жасушаларындағы май қосындылары
5.Таблицалар
Сабақтың мазмұны:
1.Гистологиялық препараттарды зерттеу,оны оқи білу.
2.Альбомға салған препараттарды түсіндіре білу.
Тексеру сұрақтары:
1.Жасушаның бөліну түрлері
2.Митоз
3.Мейоз
Үй жұмысы:
Осы тақырыптарды оқып білу үшін мына қосымша оқу құралдары бойынша дайындал
1.С.Тойбеков. Гистология мен эмбриология негіздері. Қайнар. Алматы ,б.34-47
2.Практикум по анатомии и гистологии с основами эмбриологии. В.Ф.Вракин. М-82,. Колос,
стр 3-21
3. И.В.Алмазов. Атлас по гистологии и эмбриологии. М-78, стр 107-12
Екінші лабораториялық сабақ
Тақырыбы: Ұлпалар және олардың түрлері
Сабақтың мақсаты:
-
Ұлпа туралы түсінік беру
-
Жоғарыда айтылған ұлпалардың бір бірінен ерекшеліктерін айыра білу
Ұлпа дегеніміз- жасушадан және жасушасыз заттардан тұратын , қызмет әрекетінде
дамитын күрделі гистологиялық жүйе. Ұлпаны сипаттау үшін оның құрлысын, қызметін, пайда болу себептерін жете білу керек. Ерекшеліктері –қызметіне, орналасуына, пішініне қарай сипатталған.
Материалдық жабдықтар:
Микроскоптар,таблицалар, гистологиялық препараттар.
Бір қабатты жазық эпителий. Бір қабатты куб тәрізді эпителий. Бояуы-гемотоксилин-эозин. Болбыр дәнекер ұлпасы. Майлы ұлпа. Пигментті жасушалар.
Оқу тәсілі:
-
Оқытушының сабақ материалдарын түсіндіру
-
Студенттердің өз бетімен гистологиялық препаттармен дайындалуы
-
Сабақ материалдарын түсіндіру кезінде қосымша схемалар,гистологиялық препараттар арқылы толықтырып, ұлпаның қандай боямен боялатындығын студентке түсіндіру қажет
Тапсырма:
Альбомға салған препаратты дұрыстап белгілей білу,түсіндіре білу.
Салынған және белгіленбеген препараттармен жиі жиі микроскоп арқылы зерттеу керек. Ерекшеліктерін түсіндіре білу қажет.
Үй жұмысы:
Осы тақырыптарды оқып білу үшін мына қосымша оқу құралдары бойынша дайындал
1.С.Тайбеков. Гистология мен эмбриология негіздері. Алматы 69. Қайнар. Б. 115-130,
2. В.Ф.Вракин..Практикум по анатомии с основами и гистологии и эмбриологии. С/х животных стр 25-31
Үшінші лабораториялық сабақ
Тақырыбы : Қаңқа - skelet
Сабақтың мақсаты:
Жануарлар қаңқасының жалпы құрлысын білу. Сүйектердің құрлысы мен құрамын түсіну. Омыртқа бағанасының әрбір бөлігінде жатқан омыртқаларды білу.
Жұмысқа керекті жабдықтар:
Әр түрлі үй жануарларының қаңқалары. Үй жануарларының омыртқалары, төс қабырға сүйектері.
Атластар және осы тақырыпқа байланысты түрлі-түсті таблицалар, муляждар.
Оқу тәсілі:
Оқытушының сабақтың материалдарын түсіндіруі
Студенттердің өз бетімен әр түрлі жануарлардың сүйектерімен танысып, олардың ерекшеліктерін білу. Сүйектердің суретін салу.
Студенттердің сұрақтарына жауап беріп, түсінбегендерін айтып беру.
Алған білімдерін сұрап қортындылау.
Сүйектің құрлысы:
Сүйектерді пішініне қарай ұзын, қысқа, жалпақ, және аралас сүйектер деп бөлуге болады.
Ұзын сүйектердің / тоқпан жілік, ортан жілік, асық жілік/ ерекшелігі олардың ұзындығы, ені мен жуандығының едәуір артық болуында. Бұл сүйектер түтік тәріздес болып келеді.Бұндай сүйектердің орта бөлігін денесі /диафиз/, ал екі шетіндегі шоқпар бастарын проксимальды және дистальді эпифиздер деп атайды. Диафиздің іші қуыс болып келеді. Ал эпифиздері лөрші сүйекпен буын арқылы байланысады.
Қысқа сүйектер / тізе, тілерсек, сүйектері/ ұзындығы, ені және жуандығы шамамен бірдей болып келеді
Жалпақ сүйектердің/ жамбас, төс, жауырын/ пішіні тақта тәріздес жалпақ болып келеді.
Аралас сүйектердің /омыртқалар/ пішіні түтік тәріздес және жалпақ сүйектердің белгілері ортақ түрде кездеседі
Үй жануарларының қаңқасы біліктік және құйрық сүйектерін біріктіреді
1. Біліктік қаңқа, бас, мойын, тұлға және құйрық сүйектерін біріктіреді.
1 схема
1 ми сауыты
Бас қаңқасы 1
1 Бет бөлімі
Мойын және 1Омыртқа бағанасы 1көкірек керегесі
Тұлға мен 1 1 жасушасы
Құйрық 1 1 мойын омыртқалары
Қаңқасы 1 1 арқа омыртқалары
1 бел омыртқалары
1 құйрық омыртқалары
1 қабырғалар
1төс сүйегі
2.Шеттік қаңқа немесе аяқ қаңқасы
-Алдындағы /кеуделік/
-Артқы /жамбастық/ аяқ сүйектерінен құралған
Бұлар, негізінен, белдеу және аяқтың еркін қозғалатын бөлігі болып екіге бөлінеді.
1 Иық белдеуі 1жауырын
1 Бұғана
1каракойд /құс тұмсық тәріздес сүйек
1 жамбас белдеуі 1 мықын
1 шонданай
1 шат
Аяқтың еркін қозғалатын
бөлігі 1 стилоподии 1 тоқпан жілік
1 1
1 зейгоподий 1 ортан жілік
1 1 білек
1 автоподий 1сирақ
1 1 алдыңғы аяқ басы
1 артқы аяқ басы
Омыртқа бағанасы
Омыртқа бағанасы- Солuma vertbralis - омыртқалардың өзара байланысу нәтижесінде түзілген. Ол өзін құрайтын омыртқалардың түрлеріне сәйкес мойын, арқа, бел, құйымшақ, және құйрық бөлімдерінен тұрады. Диафрагмальдық он бесінші омыртқада, краниальдік-буындық өсінділер тек бірінші омыртқада жақсы бөлінеді, ал қалғандарында ойыс ретінде байқаланады.
Мойын омыртқалары - Vertebras cerbikalis. Сүтқоректі жануарлардың мойын омыртқалардың саны 7-ге тең.
Бел омыртқаларының - Vertedrue lumbalis -өте жақсы жетілген көлденең қабырғалық, буындық, біркелкі дамыған жоталық өсінділері және денесінде тегіс келген басы мен шұңқыры болады.
Құйымшақ омыртқалары - Vertebrae sacralis бір бірімен бірігіп құйымшақ сүйегін- Os sacrum
- түзеді
Қабырғалар –соsta кеуде қуысының бүйір қабырғасы құрайтын ұзынша келген жалпақ сүйектер Төс сүйегімен тікелей жалғасып алғашқы /7-8/ қабырғаларды стернальдық / нағыз/ , ал қабырға доғасына жалғасқан қалған қабырғаларды – астернальдық /жалған/ қабырғалар деп аталады
Ерекшеліктері. Жылқыда 18-19 жұп қабырға, ірі қара малда 13 жұп қабырға, шошқаларда 14-15 жұп қабырға, итте 13 жұп қабырға болады
Төс сүйегі- sternum. Кеуде қуысының вентриальдық қабырғасын түзеді.
Ерекшеліктері . Жылқының төс сүйугінің екі бүйірі қысыңқы ,ірі қара малда төс сүйегінің төс сүйегінің тұтқасы үшкірлі, қомақты болады.
Төртінші лабораториялық сабақ
Достарыңызбен бөлісу: |
