Қорытынды бөлімінде зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері айқындалып, тұжырымдары нақтыланды. ХІХ ғасырдың 20-шы жылдары патша үкіметі қазақ қоғамына енгізетін саяси реформалардың жобасын дайындады, онда старшындар институтын өздерінің отаршылдық саясаттарын жүзеге асыратын тұрақты билік институты ретінде айналдырды. Енгізілген реформаның өзгешілігі старшындар институтының қызметтік-өкілеттіктерін кеңейтіп, қоғамдық өмірдегі олардың рөлдерін күшейту болып табылды. Осы кезеңнен бастап старшындар институтының қызметіне іргелі өзгерістер енгізілді. 1822 жылғы ереже үміткерлерді старшын қызметіне сайлау жолымен келуді орнатты. Сонымен қатар старшындық қызметке қазақтың ру ақсүйек өкілдері марапаттау және мұрагерлік дәстүрмен келу секілді мүмкіндіктерге ие болған еді. Патша өкіметі қазақ қоғамындағы дәстүрлі басқару жүйесін әлсірету мақсатында старшындар институтын ресми қызмет тобы ретінде құрды. Нәтижесінде олар жергілікті әкімшілік басқару аппаратында төмеңгі буынды құрап, сатылы басқару жүйесінде кіші қызмет иелері ретінде саналды. Қазақ қоғамындағы старшындар үстем тап өкілдерінің ішіндегі айтарлықтай ең көп әлеуметтік топ болып саналды. Осылайша қазақ старшындары өздерінің қолдарына қоғамдағы саяси билікті шоғырландыра отырып, қоғам алдында өздерін жаңа әлеуметтік топ ретінде танытты.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Броневский Е. Записки о киргиз кайсаках Средней орды // Отечественные записки. - 1830. - Ч. 41.- 419 с.
2 Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз – кайсацких, орд и степей. - Алматы: Санат. - 1996. - 656 с.
3 Евреинов А. Внутренняя или Букеевская киргиз-казачья орда. - СПб. - 1851. - 105 с.
4 Мейер Л.Е. Киргизская степь Оренбургского ведомства // Материалы для географии и статистики // Типография Э. Веймара и Ф. Персона. – СПб. - 1865. – 288 с.
5 Красовский М. Область сибирских киргизов // Материалы для географии и статистики России. – СПб. - 1868. - Ч.1. – 485 с.
6 Бекмаханов Е.Б. Присоединение Казахстана к России. - М.: АН СССР. - 1957. – 342 с.
7 Вяткин М.П. Батыр Срым. – М.- Л.: АН. СССР. - 1947. - 391 с.
8 Аполлова Н.Г. Присоединение Казахстана к России. В 30-х годах ХVIII века. - Алма-Ата: АН. Каз ССР. - 1948. – 260 с.
9 Шахматов В.Ф. Внутренняя орда и восстания Исатая Тайманова.- Алма- Ата: АН. Каз ССР. - 1946. - 252 с.
10 Культелеев Т.М. Уголовное обычное право казахов (с момента присоединения Казахстана до установления советской власти). - Алма-Ата. - 1955. – 265 с.
11 Зиманов С.З. Общественный строй казахов первой половины ХIХ века. - Алма-Ата: АН. Каз ССР. - 1958. – 294 с.
12 Галиев В.З. Караванные тропы (из истории общественной жизни Казахстана ХVIII – ХIХ). Алматы: Атамұра, - 1994. - 128 с.
13 Абдиров М.Ж. Завоевание Казахстана царской Россией и борьба казахского народа за независемость. – Астана: Елорда, - 2000. – 302 с.
14 Мажитов С.Ф. Проблемы истории, теории и историграфии народно – освободительного движения ХVIII – начало ХХ вв. в Казахстане. Алматы: Мектеп, - 2007. – 350 с.
15 Букеевской орде 200 лет. 3-книга. Алматы: Өлке, - 2001. – 204 с.
16 ҚР ОММ. 338-қ., 1-т., 718-іс.
17 ҚР ОММ. 4-қ., 1-т., 2512-іс.
18 ҚР ОММ. 78-қ., 2-т., 153-іс.
19 ҚР ОММ. 78-қ., 4-т., 164-іс.
20 ҚР ОММ. 4-қ., 1-т., 4417-іс.
21 ҚР ОММ. 338-қ., 1-т., 539-іс.
22 ҚР ОММ. 4-қ., 1-т., 149-іс.
23 ҚР ОММ. 78-қ., 2-т., 191-іс.
24 ҚР ОММ. 338-қ., 1-т., 436-іс.
25 ҚР ОММ. 3-қ., 1-т., 424-іс.
26 ҚР ОММ. 4-қ., 1-т., 1615-іс.
ДИССЕРТАЦИЯ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНҒАН МАҚАЛАЛАРДЫҢ ТІЗІМІ
1 ХVIII ғасырдың бас кезінде старшындар институтының пайда болуы мен қалыптасуы // ҚазҰУ Хабаршысы. - Тарих сериясы. – 2005. - № 2. - 46-48-бб.
2 Бөкей ордасындағы старшындарды жергілікті қызметке тағайындау хақында // «Отандық және әлемдік тарихтың маңызды мәселелерін қазіргі көзқарас тұрғысынан талдау» атты Халықаралық Бекмаханов оқуларының материалдары. – Алматы, 2006, - 25-26 мамыр. - 280-284-бб.
3 Қазақ даласындағы старшындар институтының функционалдық қызметі (ХIХ ғасырдың бірінші жартысы) // «Жаратылыстану–гуманитарлық ғылымдары және олардың Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асырудағы рөлі» атты академик А. Ж. Машановтың 100-жылдығына арналған III Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференцияның жинағы. – Алматы, 2007, - 1-2 ақпан. - 207-210-бб.
4 Шомбал Ниязов–Ішкі орданың старшыны // С. Аманжолов атындағы ШҚМУ 55-жылдығына арналған «Аманжолов оқулары» атты Халықаралық ғылыми практикалық конференция материалдары -Өскемен, 2007, - 6-7 маусым. - 108-112-бб.
5 Патша өкіметі және Орта жүздегі старшындар институты (ХIХ ғасырдың бірінші жартысы) // ҚазҰУ Хабаршысы. - Тарих сериясы. - 2007. - № 4. - 37- 40-бб.
6 Қазақ старшындарының әлеуметтік жағдайы // «Отан және Әлем тарихы ХХI ғасырда: ғылыми парадигмалардың ортақтығы мен ерекшеліктері» атты Халықаралық Бекмаханов оқуларының ғылыми коференция материалдары. – Алматы, 2007, - 22-23 қараша. - 140-145-бб.
7 Бөкей ордасы старшындарының халық-азаттық қозғалысқа тартылуы (1836-1838 жж.) // Отан тарихы. - 2009. - № 1. –55-68-бб.
РАХИМКУЛОВ ДАУТХАН АЙТЖАНОВИЧ
История института старшин в Казахстане
(20-60 гг. ХІХ в.)
РЕЗЮМЕ
автореферата диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук
07.00. 02 – Отечественная история (История Республики Казахстан)
Актуальность темы исследования. Казахские старшины особые личности своего времени. Институт старшин играл существенную роль в общественно-политической жизни казахского общества и составлял важнейшее связующее звено во взаимоотношениях имперской политики и традиционных структур.
В казахском обществе расматриваемого периода институт старшин являлся одним из основных политико-управленческих институтов. При его посредстве осуществлялись административно-хозяйственные, надзорные и регулируюшие функции.
Огромное влияние и мощь старшинских групп в значительной степени определялись их ролью при организации перекочевок, решении междоусобных конфликтов, умением защищать перед другим социумом намерения, интересы, потребности своего социума. Казахские старшины, осуществлявшие социально-регулирующие функции во всех звеньях кочевых общин представляли собой наиболее многочисленную и весьма влиятельную социально-политическую группу. При этом казахские старшины составили низовое звено в имперском административно-управленческом аппарате, где им была отведена роль младших должностных лиц.
Из сказанного следует, что анализ исторического процесса преобразования института старшин необходим в ракурсе исследования казахского общества в имперский период. Все это определяет актуальность темы, а именно в 20-60-е гг. ХІХ века.
Цели и задачи исследования:
- анализ и характеристика политики царской России при реорганизации института старшин в казахском обществе 20 гг. ХІХ в.;
- определение функциональных обязанностей старшин в системе местного управления;
- исследование социально-имущественной дифференциации института старшин в разных регионах Казахстана;
- раскрытие роли старшин в организации кочевок и определении маршрутов кочевания казахских общин.
Научная новизна исследовательской работы заключается в том, что это первое специальное и комплексное исследование проблемы института старшин в казахском обществе 20-60 гг. ХІХ в.
- проанализованы этапы формирования института старшин в колониальный период царской России;
- проведен анализ выборной системы старшин в местные органы власти в разных регионах Казахстана, где выявлена старшинская прослойка, которая превратила данную должность в наследственную;
- обоснован социальный состав казахских старшин;
- анализируется административно-хозяйственная деятельность института старшин, и, в частности, вопросы кочевания, сборы налогов, надзорная функция;
- освещена общественная и политическая деятельность казахских старшин в 20-60 гг. ХІХ в;
- уточняются количественный состав и персоналии должностных лиц- старшин;
-освещено значение старшин в организации национально-освободительного движения;
- рассмотрены привилегии института старшин в казахском обществе.
Основные положения, выносимые на защиту:
- в процессе реализации колониальной политики царская администрация возрождает институт старшин как важный социально-политический механизм;
- существовали исключительные особенности в процедуре формирования института старшин;
- казахские старшины составляли низовое звено в местном административно-управленческом аппарате и в ступеньчатой системе управления считались младшими должностными лицами;
- с целью ослабления традиционной системы управления в казахском обществе царская власть формирует институт старшин в официальное служилое сословие;
- в казахском социуме старшины представляли наиболее многочисленную прослойку среди господствующих классов и весьма влиятельную социальную группу;
- царская администрация всемерно поощряла административно-хозяйственную и частично общественно-политическую деятельность, в целях консолидации колониальной системы;
- казахская родовая знать обладала возможностью получать должности старшин выборным, награжденным, наследственным путями;
- царская администрация контролировала старшин при сборе налогов и установила их подотчетность.
Структура диссертации
Диссертация состоит из введения, трех глав, девяти частей, заключения, списка использованной литературы.
RAKHIMKULOV DAUTKHAN AITZHANOVICH
The history of the Kazakh Seniority Institution
(20-60 years, XIX century)
SUMMARY
Of the abstract for the competition of the scientific degree of candidate of historical sciences
07.00.02 – Domestic history (History of the Republic of Kazakhstan)
The actuality of the research. The Kazakh Seniorities were very special individuals at that time. The Kazakh Seniority Institution played the significant role in the social-political of the Kazakh society. They were the main and connecting chain in the management system and local bodies. Therefore the Kazakh Seniority Institution in the Kazakh society existed as the long life management institution.
The Kazakh Seniority Institution in the Kazakh society is the main political-management institution. They carried out the administrative, controlling and regulating responsibilities (tasks) in the socium.
The huge influence and power of the Seniority group depends on the seasonal movement organization, the solution of the interpersonal conflicts, the ability to stand up for wants and needs, interests of its own socium etc.They also were the most powerful, numerous stratum (layer) among other ruling classes and very significant social groups. The Kazakh Seniorities were the junior chain in the administrative-management organs. Therefore the seniorities were considered in the management hierarchy system as the junior administrative staff.
The understanding of the historical processes of the Seniorities transformation (reorganization) and its essence is needed in the Kazakh society transformation and imperial period. The new historical approach in the Kazakh society transformation
in the early 20-s of XIX century defines the actuality of the given topic.
The aim and the tasks of the research
-
research and characteristics of the tsar’s Russia about reorganization of the Kazakh Seniority Institution in the Kazakh society in the early 20-s of XIX century;
-
defining of the direct functional duties of the Seniorities in the local management system;
-
analysis on the basis of the archives’ source the social-differentiation of the Kazakh Seniority Institution in different regions of Kazakhstan;
-
to justify on the basis of the new historical sources the role of the Seniorities in defining of the nomadic existence in the Kazakh socium.
The scientific novelty of the research is in the fact that this is the first special research problem of the Kazakh Seniority Institution in the Kazakh society in the early 20-s of XIX century.
- the history the Kazakh Seniority Institution in the Kazakh society that appeared in the colonial period of the , also t tsar’s Russia was analysed;
-
system of the election of the Kazakh Seniorities in different regions of Kazakhstan , it was pointed out the heritance of the officials;
-
the social compound of the Kazakh Seniorities was justified;
-
he administrative-economical activity of the Kazakh Seniority Institution especially nomadic existence routes problems, tax problems, controlling functions;
-
on the basis of the archives’ source it was published the social-political activity of the Kazakh Seniority in the early 20-s of XIX century;
-
the quantity compound and the family list of the officials (public servants) was defined;
-
the role of the Kazakh Seniorities in the organization of the national liberation movement was discussed;
-
he privileges and the legal status of the Kazakh Seniority in the early 20-s of XIX century.
The main positions that will be defended:
-
in the process of the realization of the colonial politics the tsar’s;
-
administration founded the Kazakh Seniority Institution as a very important social-political mechanism;
-
the typical peculiarities in the formation procedure of the Kazakh Seniority Institution existed;
-
the Kazakh Seniorities were the lowest chain in the local administrative-management bodies and they were considered as the junior administrative staff;
-
in order to lessen the traditional management system the tsar’s administration formed the institution of the Seniorities into the official status;
-
in the Kazakh socium also the Kazakh Seniorities were the most powerful, numerous stratum (layer) among other ruling classes and very significant social groups;
-
the tsar’s administration controlled Kazakh Seniorities by collecting taxes and they set rules;
-
system of the election of the Kazakh Seniorities in different regions of Kazakhstan, it was pointed out the heritance of the officials.
The structure of the dissertation:
The dissertation consists of the introduction, three chapters, nine parts, conclusion and the list of the used sources.
Достарыңызбен бөлісу: |