ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
|
Оқу әдістемелік кешенінің құжаты 3 деңгейлі
|
ПОӘК
|
УМКД 042-18-22-1.116/01 -20___
|
ПОӘК «Генетика» пәні бойынша
|
Басылым № __
от «___»______
|
|
5В080300-«Аңшылықтану және аң шаруашылығы» мамандығына арналған
«Генетика»
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
ПӘННІҢ ОҚЫТУШЫҒА АРНАЛҒАН ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ
СЕМЕЙ
2013
Алғы сөз
1. құрастырылды
Құрастырушы: _______________ «____»___________20____«Мал шаруашылығы және аңшылықтану, морфология негіздерімен» кафедрасының доцент м.а. Туманбаев В.М.
2. талқыланды
«Мал шаруашылығы және аңшылықтану, морфология негіздерімен» кафедрасының отырысында
Хаттама №__ «__»_____20___ж
Кафедра меңгерушісі ___________ С.Тугамбаева
2.2. Аграрлық факультеттің оқу - әдістемелік кеңесінің отырысында
Хаттама №__ «__»_____20___ж
Төрағасы __________ А.Тлеубаева
3. бекітілді
Университеттің оқу - әдістемелік кеңесінің
отырысында қаралып, баспаға ұсынылды
Хаттама №__ «__»_____20___ж
ОӘК төрағасы _____________Г.Искакова
-
«__»_____20___ж №__ басылым орнына енгізілген
Мазмұны
-
Қолдану саласы.
-
Нормативтік сілтемелер.
-
Жалпы ережелер.
-
Оқытушыға арналған пәндерді оқытудың жұмыс бағдарламасы.
-
Студенттердің өзіндік жұмыстарының тақырыптары
-
Пән бойынша оқу-әдістемелік карта.
-
Пәндер бойынша оқу –әдістемелік карта.
-
Оқу-әдістемелік әдебиеттерді қамтамасыз ету картасы.
-
Әдебиеттер.
-
Қолдану саласы:
«Генетика» пәнінің ОӘК 050803 – «Аңшылық және аң өсіру», мамандықтарына арналған. Ол студенттерді пәннің мазмұнымен, оның көкейкесті және қажеттілігімен, саясатымен, оқу барысында меңгерілетін дағдылар және іскерліктермен таныстырады. ОӘК пәнді зерделеудегі ең басты құрал болып келеді.
-
Ереже белгілейтін (нормативтік) сілтемелер
Осы әзірленген «Генетика» ПОӘК мына құжаттар талабына, ұсыныстарына сай, пәннің оқу барысын ұйымдастыру тәртібін белгілейді:
-050803 – «Аңшылықтану және аң шаруашылығы», мамандықтарына ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты, ҚР МЖМБС .03.08.365-2006, ҚР БҒМ № 779 бұйрығымен 2005 ж. 23. 10. бекітілген және іске еңгізілген.
-Шәкәрім атындағы Семей мемлекетік университетінің ПОӘК стандарты 042- РГКП-СГУ-8-2007
-ДП 042-08.10.10.12-2007 документациялық кұжаттар
-
Жалпы ереже
3.1.Пән мазмұнының қысқаша сипаттамасы.
Генетика тұқымқуалаудың заңдылықтарын және өзгеруін оқыта отырып, селекцияға жаңа жолдарды ашады, тұқымқуалау проблемасын зерттеуі, түпкілікті мағынасын және химиялық агенттардың ультрафиолет сәулелері, сонымен қатар иондық радиация әсерінен өзгеруін оқытады.
Медициналық сұрақтардың шешіміне де генетиканың маңызы өте зор. Сонымен, генетиктардың есебі бойынша, 10 млн. адамның әр ұрпағында тұқымқауалау аурулары мен зақымдалуы мүмкін.
Микроорганизмдердің генетикасын оқыту дәрі-дәрімек өндірісінде маңызды роль атқарады. Генетиктердің тағы бір маңызды міндеттерінің бірі адамның генетикасының дамуын, болашақ ұрпақтардың тұқымқуалауын қорғау болып келеді.
Студент генетиканың теориаялық және тәжірибелік курсын меңгерңп, зертханалық жануарлар мен өсімдіктердің гибридациясының өзіндік тәжірибе арқылы жүргізу, ғылыми қорытынды жасап, алған біліміне сүйеніп, алынған нәтижені түсіндіруі міндетті. Генетиканы теориялық және практикалық жүзінде оқыту қарастырылған.
3.2. Пәннің мақсаты:
тұқымқауалаудың заңдылықтары және тірі организмнің өзгеруі, геннің механизмінің өзгеруі,геннің және хромосоманың репродукциясы, микроорганизмдердің, өсімдіктердің, адамның генетикасы, сонымен қатар, селекцияда молекулярлық генетиканың негізін қолдануды оқытады.
3.3 Пәнді зерделеудің негізгі міндеттері: студенттің тұқымқуалау және өзгеру селекция онтогенездің әр түрлі деңгейдегі гендердің әрекеттері, мутациялық өзгерістің нақтылы теориялық біліммен қамтамасыз ету.
3.4. Пәнді зерделеу нәтижесінде студент міндетті:
-
Гендердің әрекетін, тұқымқуалау өзгергіштігіндегі мутацияның ролі, гендердің қосылуы жынысын анықтау, түрдің популяциясында фактордың әсері, тұқымқуалаудың материалдық негізінің құрылысын білу.
-
Лабороториялық объектерді моногбириидті, полигибридті тәсілдерімен айқастыру, стастисткалық әдістермен ажыратудың, талдануын иелену.
-
Дрозофил шыбындарын айқастыру тәсілдері, модификацифлық және мутациялық өзгеруінің анықтамасын меңгеру.
-
Зертханалық жануардың өзіндік айқастыруын жүргізу, оларға тағам мен ыдыстарды дайындау, генетикалық есептерді шешу, генетикалық проблеманы теориялық билік негізінде шешуді білу керек.
-
Биологияны зерттеудегі генетиканың мағынасы мен ролін, тіршілік әлемінің эволюциясы, тұқымқауалайтын аурулардын алдын алу, мутагеннің қоршаған ортадағы ролін түсіну керек.
3.5. Курстың пререквизиті: «Генетика» пәнін меңгеру үшін, студент «Биохимия», «Гистология», «Эмбриология», «Статистика», «Ботаниканы», «Экологияны» және «Зоологияны» білу керек.
3.6. Курстың постреквизиті:«Генетика» пәнінің алған білімінен, болашақта «Жабайы жануардың биологиясы», «Иммунология», «Эмбриоинженерия», «Жеке дамудың биологисы».
3.7 оқу жоспарынан көшірме
1 кесте
Курс
|
Семестр
|
Кредиты
|
Дәріс
|
СПЗ
|
ЗС
|
СОӨЖ
|
СӨЖ
|
Барлығы
|
Есеп формасы
|
1
|
1
|
1
|
15
|
|
|
7,5
|
22,5
|
45
|
Емтихан
|
-
4. ПӘНДЕРДІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ
№ р/с
|
Тақырыптың аты
|
Мазмұны
|
Сағат саны
|
әдебиет
|
1
|
Кіріспе. Генетика – заңдылықтар мен тұқымқуалаушылық туралы ғылым.
|
Генетиканың тәсілдері. Гибридологиялық талдау – генетиканың негізгі спецификалық тәсілі. Генетикалық мәселерді шешуде биохимия, математика, цитология, эмбриология және т.б. ғылыми тәсілдердің қолданылуы. Генетиканың тарихы. Оның бастауы. Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясының, селекцияның жетістіктері, генетиканың қалыптасу кезіндегі эмбриология мен цитологияның мәні. Генетиканың дамуындағы негізгі қадамы. Генетика мен селекция саласының 1дамуына үлес қосқан ғалымдар. Қазіргі генетиканың негізгі бөлімдері.
|
1
|
1,2,3,4,5,6,7,8
|
2
|
Тұқымқуалаудағы негізгі материалдар
|
Жыныстық көбеюдің цитологиялық негіздері. Жыныстық жасушаның көбеюі мен дамуындағы цитологиялық негіз – мейоз (гамет). Бірінші және екінші мейоздық бөлінудің фазалары мен деңгейлері. Мейоздағы биосинтездің ерекшеліктері. Мейоздағы гомологиялық хромосомалардың коньюгациясының механизмі. Мейоздағы гомологиялық хромосомалардың айырылуы.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
3
|
Тұқымқуалаудағы негізгі материалдар және прокариоттардың жыныссыз көбеюінің механизмі.
|
Тұқымқуалау ақпатартын тасушы – ДНК. Жасушалық цикл. Эукариоттың жыныссыз көбеюуінің механизмі митоз. Митоздың фазалары. Хромосомалар, хроматидтер. Жасушаның бөліну кезіндегі хромосомалардың (хроматидтердің) орналасу ерекшелігі. Хромосомалардың жекешілігі мен жұптылығы. Кариотип. Нуклеосомалар.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
4
|
Тұқымқуалаушылықтың себептері мен принциптерінің заңдылықтары
|
Моногибридті қосылудағы тұқымқуалаушылық. Реципрокты қосылудың түсінігі. Менделдің 1 заңы – бірінші ұрпақтың гибридтерінің біркелкілігінің заңы. Аллелдар мен гендар туралы түсінік.Екінші және үшінші ұрпақтағы фенотиптік және генотиптік ыдырау. Гомозиготалылық және гетерозиготалылық. Қайтарымды зәне талдаулық қосылыстардығы ыдырау. Менделдің 2 заңы – гаметалардың ыдырауы мен тазаруының заңы.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
5
|
Гендердің арақатынасы кезіндегі тұқымқауалаушылық.
|
Гендердің арақатынасфының түрлері: комплеметарлы, эпистаз, полимерия, гендердің модификациялық әрекеті. Гендердің әрекетінің түріне қарай фенотиптің ыдырауындағы өзгеріс. Ішкі ортаның факторының әсерінен генотиптің дамуы. Гендердің арақатынасын талдаудағы қажетті талап – тәсілдердің қосылуы. Генотиптің біртұтастығы мен дискреттіліг туралы ұғым
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
6
|
Гендердің байланысың құбылысы
|
Байланыстық тұқымқуалаудағы гибридтік ұрпақтың ыдырауы және гендердің плейотроптық әрекетіндегі тұқымқуалаудың ерекшелігі. Т.Морганның тұқымқауалаушылық туралы хромосомалық теориясының негізгі нұсқаулығы.Хромосомалардың айқасуының генетикалық дәлелі. Хромосомалардың бірлік және көптік айқасуы.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
7
|
Өзгергіштік, оқытудың себептері мен әдістері.
|
Өзгергіштіктің классификациясы. Мутациялық өзгеріс. Классификацияның принциптері. Өзгергіштік. Генеративтік және соматикалық мутация. Генотиптің өзгеруіне қарай мутацияның классифкациясы. Гендік мутация, тікелей және кері, көптік аллелизм. Көптік аллелизм кезіндегі тұқымқуалаушылық.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
8
|
Кездейсоқ мутациялық процесс.
|
Себебі. Индукциялық, мутациялық процесс. Н.И.Вавиловтың тұқымқуалаушылығындағы гомологиялық қатардың заңы. Ультрафиолеттік сәулелердің, иондық сәлу шашудың, температуралардың, химиялық және биологиялықагентердің мутациялық процесске әсері. Геномдық мутация
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
9
|
Генетикалық жыныс және жыныспен байланысқан тұқымқауалаушылық
|
Өсімдіктер мен жануарлардың жынысының биологиясы. Жыныстың біріншілік және екіншілік белгісі. Жынысты анықтаудағы хромосомдық теория. Гомо және гетерогаметалы жыныс. Жыныс хромосомаларының ерекшеліктері. Жынысты анықтаудағы теориялық баланс.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
10
|
Популяцияның генетикасы және айқасқан даму, өзін – өзі ұрықтандыратын организмдердің эволюциясының генетикалық негізі.
|
Популяциялық толқындар, олардың спецификасы және гендердің қайталану динамикасының ролі. Эволюциялық теорияның дамуындағы эволюцияның маңызы. Экология мен биогеоцинологияға генетиканың популяциясының мәні. Генетиканың популяциясының қоршаған ортаны қорғау мәселесімен бірге кешенді мәні.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
11
|
Адамның генетикасы.
|
Адам генетикалық зерттеудің объектісі ретінде. Генеологиялық, цитогенетикалық, биохимиялық, егіздік, онтогенетикалық және популяциялық тәсілдер. Шежірелік талдау. Адамның кариотипі.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
12
|
Селекциялық генетикалық негізі.
|
Жануарлар мен өсімдіктердің селекциясы. Зерттеудің заты мен тәсілі. Культуралдық өсімдіктердің пайда болу орталығы. Пордалар, сорттар, штамптар туралы түсінік. Өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдер мелекциясындағы негізгі жетістіктер. Жасушалық генетика мен цитогенетикалық селекцияның жетістіктеріне байланысты дамудың перспективалары.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
13
|
Тұқымқауалаушлықтағы аномалиялар және олардың таралуының профилактикасының әдістер.
|
Негізгі түсініктер. Тұқымқуалаушылық патолгиясының түрлерінің бөлінуі және олардың тұқымқауалауының түрі. Генетикалық жүк. Хромосомдық аномалиялар және популяциялық бейімделу. Тұқымқуалаушылық аномалиялардың диагностикасы. Зиянды рецессивті гендердегі гетерозиготалы тасымалдаушыларды анықтаудың тәсілдері.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
14
|
Бағалы терілі аңдардың генетикасы.
|
Бағалы терілі аңдардың тұқымқуалаушылық белгідегі ерекшеліктері. Гендердің арақатынасы және бағалы терілі аңдардың қылшықтарының қалыптасуы.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
15
|
Иммуниттің генетикалық негіздер
|
Иммуниттетің гуморальдық және жасушалық жүйесі. Иммуноглобулиндердің құрылымы және олардың генетикасы. Иммундық жауаптың генетикалық бақылауы. Гистосәйкестіктің негізгі кешені және олардың аурулармен байланысы. Иммундық жүйенің туа пайда болған ауытқуы.
|
1
|
1,2,5,6,7,8,11,14
|
-
СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ.
1. Тұқым қуалаушылықтың молекулалық негіздері.
2. ДНК молекуласының құрылысы.
3. Вирустар мен бактериялардың рекомбинациясы.
4. Ішек таяқшасының хромосомасы.
5. Микроорганизмдер мутациясы.
6.Микроорганизмдер селекциясында химиялық мутагендерді және радияцияны қолдану.
7. Гендік инженерия.
8. Гендік инженерияға практикалық жетістіктерді қолдану.
9. Әр түрлі полигендер арасынан шыққан факторлардың тұқым қуалауы.
10.Полиплойдты тұқым қуудың ерекшеліктері
11.Бірлескен тұқым қуу белгілеріне талдау.
12.Гендік зерттеу әдістері және этаптары.
13.Идентификация принциптері.
14.Онтогенездің генетикалық негіздері.
15. Өлшеу шкаласы.
-
Пәннің оқу-әдістемелік картасы
3 Кесте Пәннің оқу-әдістемелік картасы
Тақырыбы
|
Көрнекі құралдар,ТОҚ,плакаттар
|
Өз бетімен дайындалуға арналған сұрақтар
|
Бақылау түрлері
|
|
Дәрістер
|
Зертханалық сабақтар
|
|
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
Кіріспе. Генетика – заңдылықтар мен тұқымқуалаушылық туралы ғылым.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар
|
Г. Мендельдің өмірбаяны
|
КБ
|
Тұқымқуалаудағы негізгі материалдар
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, экономика практикумы
|
Жануарлардың гаметогенезі:спермотогенез бен оогенз. . Өсімдіктердегі гаметогенез
|
КБ
|
Тұқымқуалаудағы негізгі материалдар және прокариоттардың жыныссыз көбеюінің механизмі.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Мейоздың генетикалық мағынасы
|
КБ
|
Тұқымқуалаушылықтың себептері мен принциптерінің заңдылықтары
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Доминантылықты басқару мүмкіндігі .Доминантлықты анықтайтын факторлар .
|
КБ
|
Гендердің арақатынасы кезіндегі тұқымқауалаушылық.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Генотиптің бүтіндігі жайындағы түсінік .
|
КБ
|
Гендердің байланысың құбылысы
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Жыныстық хроматин
|
КБ
|
Өзгергіштік, оқытудың себептері мен әдістері.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар, калькуляторлар
|
Хромасома картасының гентикалық және цитологлогикалық салыстыру .
|
КБ
|
Кездейсоқ мутациялық процесс.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар, калькуляторлар
|
Ядросыз тұқымқуалаушылық. Тұқымқуалаушылық берілу кезіндегі прокариот пен эукариотардың органоиттық жасушадағы рөлі.
|
КБ
|
Генетикалық жыныс және жыныспен байланысқан тұқымқауалаушылық
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Гендік инженерия:Пластид туралы ұғым, гендік инженериядағы эписом мен профагтар. ДНҚ-ны қосатын және айыратын ферменттер.
|
КБ
|
Популяцияның генетикасы және айқасқан даму, өзін – өзі ұрықтандыратын организмдердің эволюциясының генетикалық негізі.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Әр түрлі биологиялық процесске қажетті гентикалық талдаудағы мутацияның маңызы.
|
КБ
|
Адамның генетикасы.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Автополиплоидтарды айқастыру кезіндегі фенотип бойынша ажырату
|
КБ
|
Селекциялық генетикалық негізі.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар, калькуляторлар
|
Қоршаған ортаны мутагендермен ластаудың генетикалық салдары
|
КБ
|
Тұқымқауалаушлықтағы аномалиялар және олардың таралуының профилактикасының әдістер.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Кері транскрипция
|
КБ
|
Бағалы терілі аңдардың генетикасы.
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Ұлпалардың сәйкестігі мен сәйкессіздігінің генетикалық негізі
|
КБ
|
Иммуниттің генетикалық негіздер
|
|
Слайдтар, кестелер, схемалар, альбомдар
|
Мутациялық процесстің бағыты
|
КБ
|
7. Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілуінің картасы
4 Кесте- Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілуінің картасы
Оқулықтардың, оқү-әдістемеліқ құралдаррының атаулары
|
Экземпляр саны
|
Студент саны
|
Қамтамасыздану %
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Аяла Ф, Кайгер ДЖ. «Современная генетика», Мир, 1987-1988 г,
|
|
|
|
Дубинин Н.П. «Общая генетика» М, 1986 г.
|
|
|
|
Алиханян С.И, Акинфиев А.П, Чернил Л.С. « Общая генетика» М, 1985г
|
|
|
|
Лобашев М.Е., Ватти К.В, Тихомирова М.М «Генетика с основами селекции», М., 1985г
|
|
|
|
Инге-Вечтомов С.Г. «Введение в молекулярную генетику»
|
|
|
|
Инге-Вечтомов С.Г. «Генетика основами селекции», М. 1989 г.
|
|
|
|
Уотсон, Крик К. «Молекулярная биология гена», М. 1967
|
|
|
|
Фогель Ф., Мотульский А. « Генетика человека», М 1989 г
|
|
|
|
Фогель Ф, Мотульский А. « Генетика человека», М. 1989.
|
|
|
|
Ватти К.В. Тихомирова М.И. «Руководства М. И. «Руководства к практическим занятием по генетике» М, 1979 г
|
|
|
|
Медведев Н.Н. «Практическая генетика» М. 1966, 1968 г
|
|
|
|
Стамбеков С.Ж. «Генетика», Алматы 1985г
|
|
|
|
Стамбеков С.Ж., О.С. Кароткевич, В.А. Петухов. Генетика. Новосибирск. 2006, 616с
|
|
|
|
Астауров Б.Л. «Наследственность и развитие», М. Наука, 1964
|
|
|
|
Захаров А.Ф. «Хромосомы человека», М, Медицина, 1977
|
|
|
|
Бочков Н.П. « Генетика» человека» М, 1978 г.
|
|
|
|
ДжинкеДжю «Нехромосомная наследственность», Мир, 1966
|
|
|
|
8. Әдебиеттер.
Негізгі әдебиеттер:
1. Аяла Ф., Кайгер ДЖ. «Современная генетика», Мир, 1987-1988 г
2. Дубинин Н.П. «Общая генетика» М, 1986 г.
3. Алиханян С.И, Акинфиев А.П., Чернил Л.С. « Общая генетика» М, 1985г
4. Лобашев М.Е., Ватти К.В, Тихомирова М.М «Генетика с основами селекции», М., 1985г
5. Инге-Вечтомов С.Г. «Введение в молекулярную генетику»
6. Инге-Вечтомов С.Г. «Генетика основами селекции», М. 1989 г.
7. Уотсон, Крик К. «Молекулярная биология гена», М. 1967
8. Фогель Ф., Могульский А. « Генетика человека», М 1989 г
9. Ватти К.В., Тихомирова М.И. «Руководства М. И. «Руководства к практическим занятием по генетике» М, 1979 г.
10. Медведев Н.Н. «Практическая генетика» М. 1966, 1968 г
11. Стамбеков С.Ж. «Генетика», Алматы 1985г
12. Стамбеков С.Ж., О.С. Короткевич, В.А. Петухов. Генетика. Новосибирск. 2006.
13. Астауров Б.Л. «Наследственность и развитие», М. Наука, 1964
14. Захаров А.Ф. «Хромосомы человека», М, Медицина, 1977
15. Бочков Н.П. « Генетика» человека» М, 1978 г.
16. ДжинкеДжю «Нехромосомная наследственность», Мир, 1966
Достарыңызбен бөлісу: |
