Тақырып Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі

3 Тақырып Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі

Сабақтың мақсаты мен мазмұны: Өндіріс тиімділігінің мәні, тиімділікке әсер ететін факторлар жэне көрсеткіштер жүйесін зерттеу. Өндірістік қызметінің тиімділік көрсеткіштерін анықтау.

Сабақты өткізу әдістері: тәжірибе есептерді шығару

Берілген тапсырманы және тиісті тұжырым жасау қажет

Құрылыс кәсіпорының екі түрі бар. «А» түрі бойынша – құрылыс серіктестігі бес жыл ішінде кәсіпорынды «кілтімен» салып беруге міндеттенеді және құрылыс басталар алдында (а) млн.у.е. бірлігін барлық жұмыстарға толық төлеуіп талап етеді; «Б» түрі бойынша – құрылыс серіктестігі сондай мерзім ішінде кәсіпорынла салып берудің барлық жұмысына кезеңімен ақы төлеуді төмедегідей мөлшерде, млн.у.е. бірлігін алып тұруға мінденеді:

1-ші жылы-(б); 3-ші жылы-(в); 5-ші жылы-(г).

Кесте 1 – Құрылыс түрлерінің сыпаттамасы

Жылдарға байлансты жалпы сомамен қаржыландыруды әртүрлі үлестірумен құрылысты қаржыландырудың екі түрі бар. Банктің несие беруі үшін проценттік еңбекақы мөлшері –жылына (15) %. Құрылысты салуға қандай түрі пайдалы және жобаның нақты құны қанша?

Кесте 2– Қаржы жұмсауды игерудің түрлері

Құрылыс түрлері	Жұмыс түрлері	Құрылысты қаржыландырудың жалпы сомасы, млн.у.е.					Несие бергені үшін банктің еңбекақы мөлшері,%
		Барлығы	Соның ішінде жылдарға байланысты
			1-ші	2-ші	3-ші	4-ші
«А»	2	1000	200	300	300	200	15
«Б»	2	1000	60	120	290	530	15

3 Тапсырма

Келтірілген көрсеткіштер негізінде жылдың қорытындысы бойынша шаруашылық қызметтен алынған табыс бойынша қызмет көрсетуші өндірістік қорларды пайдаланудың экономикалық мақсатқа сәйкестігін есептеу қажет.

Өндірістіқ қайсысы тиімді екендігін аңықтау қажет?

Қалыптасқан өндіріс саласының тәжіребесінде, егерде, оның тиімділік деңгейі 12% -тен аса, онда мақсатқа сайкесдеп саналады.

Өндірісті техникалық жағынан жетідіру үшін немесе өндірісті қайта жаңату, немесе жаңа құрылысты жүзеге асыру қажет. Келтірілген мәліметтерге қарап, құрылыс мақсатқа сай келе ме?

Кесте 4 – Кайта жаңартылған және жаңа құрылыстың техникалық-экономикалық көрсеткіштері.

Көрсеткіштер	Қайта жаңартылған		Жаңа құрылыс
1. Болашақ шығындар құны, мың.у.е.	дейінгі	кейінгі	1500
2. Қайта жаңартуға жұмсалған күрделі қаржы, мың.у.е.		900+n	-
3. Құрылыстың (қайта жаңартудың) жылдың жалғасы		0.8	1.0
4. Аударылмаған сома		70	-
5. Негізгі қорларды жүзеге асыру және бөлшектеу құны, мың.у.е.		170+n	-
6. Өнім бірлігінің өзіндік құны, у.е.	12.8	12.5	12.5
7. Өнімнің жылдың көлемі, мың тонна		160+5n	160+5n

5 Тапсырма

Бөлшектеу жобасына сәйкес өндірістіқ техникалық деңгейін арттыру және өнім өндірудің негізгі көлемін сақтау мақсатында ағымды шығасып арттыру ұсынылады. Қалыпталың отырған бөлшектеу саласы тәжірибесіне сәйкес, егерде күрделі шығындардың қайтымдылығы үш жылдан аспаса мақсатқа сай деп есептеледі. Берілген мәліметтер негізінде бөлшектеудіқ қандай түрі мақсатқа сай келеді?

Кесте 5 - Өндірісті бөлшектеу түрлерінің көрстекіштері

Көрсеткіштер	Бөлшектеу түрлері
	«А»	«Б»
1. Өнім өндіру, мың, нақты бірлік	440+n	500
2. Жаңа жабдықтың құны, мың.у.е.	6 260+10n	6 500
3. Ескірген жабдықтарды сату құны, у.е.	330+5n	400
4. Бөлшектеуге дейінгі өшім бірлігінің өзіндік құны, у.е.	16	29
5. Бөлшектеуден кейінгі өнім бірлігінің өзіндік құны, мың.у.е.	11,6	15,5

6 Тапсырма

Зауытқа әр жыл бойынша қаржыландырудың әр сомасыпан (Z) млн.у.е. әртүрлі бөліп берумен қайта жаңартуды екі түрі ұнынылған. Қайта жаңарту барысында зауыт үйлеріп қайтадан жобалдауды, негізгі қорлардың бір бөлегін бөлшектеу және жоюзы жүзеге асыру ұпынылған. Жабдықты бөлшектеуді жүзеге асырудың жалпы сомасын (п) мың у.е., банк несие беру проценттік еңбекақы мөлшері – жылдық 15% қурады. Зауыт ұсынылған түрлердің қайсысын таңдап алуы қажет?

Кесте 6– Қалпына келтіру түрлерінің сыпаттамасы

Көрсеткіштер	Қаллына келтіру түрлері
	«А»	«Б»
1. Қаржыландырудың жалпы самалы (Z) млн.у.е.	150	150
2. Соның ішінде жылдар бойынша 1-ші жылы	80	85
Соның ішінде жылдар бойынша 2-ші жылы	70	65
3. Жабдықтарды бөлшектеуді жүзеге алырудан түскен ақы (п) мың у.е. (ш.ө.б.)	300+5n	300+5n
4. Негізгі қорлардағы мүліктің тозу құны (т) мың у.е. (ш. ө.б.)	35	35
5. Банктің несие беру еңбекақы мөлшері %	15	15

7 Тапсырма

Сауда ұйымы жаңа технологиялық желісін сайын алудың мақсатқа сайлығын қарастыруда. Желінің құны (А) млн. доллар., пайдалану мерзімі – 5 жыл; жабдықтың істем жығуы аммортизацияның тік желісі әдісі бойынша, яғни жылсайнғы (В) %-пен саналады. Өнімді сатудан түсетін пайда жыл сайын алғашқы жылы төмендегідей көлемде (а, b, с, d, f) мың доллармен болшанады. Ағымды шығындар алғашқы жылы жиліні пайдалану, оларды (У) %-пен жыл сайын бөлін отырумен (С) мың доллармен. Пайданың сарық еңбекақы мөлшері – (Б) %. Берілген қаржы салымының таза тиімділігі мен пәтишесін есептеу қажет. Жобаны жүзеге асыру мақсатқа сай келетме? – осыны қорытындылау қажет.

Жаңа зауыт қурылысын салудың таңдалуы жоба түрін таңдап алу қажет. Жобалар күрделі қаржы жумсаумен және жылдық өнімнің өзіндік құнымен ерекшеленеді.

Берілген мәліметтер.

Жоба бойынша жылдық өнімаің өзіндік құны:

К1 = 1800+10N мың теңге

К2 = 3000+10N мың теңге

К3 = 3400+10N мың теңге

К4 = 4000+10N мыңтеңге

Жоба бойынша жылдық өнімаің өзіндік құны.

С1 = 2000 мың теңге

С2 = 1600 мың теңге

С3 = 1400 мың теңге

С4 = 1300 мың теңге

Қабылданған күрделі қаржы жұмсаудың экономикалық тиімділік коэффициенті 0.2-ге тең.

Түрлерін таңдап алу үш әдіспен жүзеге асырылады:

1 Қосымша күрделі қаржы жумсаудың қайтымдылың мерзімі бойынша.

2 Қосымша күрделі қаржы жұмсаудың тиімділік коэффициенті бойынша.

3 Көрсетілген шығындар бойынша.

Күрделі қаржы жұмсауды жүзеге асыру (8-ші тапсырма түрі таңдаулысы) үш түрімен жүзеге асырылуы керек.

Күрделі қаржы жұмсауды игеррудің таңдаулы түрін және қаржы салушы күрделі қаржы жұмсауды тоқтап қалуынан экономикалық шығының есептеу қажетпігін алу керек.

Есеп төмендегідай үлгіде көрсетілген.

Кесте 9– Күрделі қаржы жұмсау түрлерін талдау

Сабақты өткізу әдістері: тәжірибе есептерді шығару

Берілген мәліметтер негізінде:

• 
  үй құрылысын салу комбинатының негізгі өндірістік қорларының бағасын анықтау қажет;
  
• 
  іс - әрекет мақсаты бойынша негізгі қорларды топтастыру;
  
• 
  негізгі қорларуың құрылымын есептеу, оның белсенді және кері тартатын бөлімін аңықтап, қорытынды шығары керек, есептердің қорытындысып диаграмма үлгісінде көрсету қажет;
  
• 
  мүлікті ұстаудың әдістергін (лекция көнспектілерінізді, № 6 бухгалтерлік есеп стандартына қараңыз) пайдалана отырып, нег,зг, қорлар топтары бойынша аударылатын мүлікті ұстаудың жылдық сомасын анықтау қажет;
  
• 
  негізгі қорларды (қор қайтымы, қор сыйымдылығы, фондовооруженность, жабтықтарды қолданудың сапалық жақсару емес, үпемділік және шоғырлану (бірігу) коэффициенттерін) тиімді пайдаланудың жоспарлы және іс жүзіндегі техникалық – экономикалық көрсеткіштерін есептеу керек.
  

Кесте 10 – Үй қурылысын салу комбинатының негізгі қорлар құрамы, мың теңге

Кесте 11– Үй құрылысын салу комбинатының қалып цехы жұмысының көрсеткіштер

Негізгі капиталдың жылдың басындағы мөлшері НК_жб = 5600 мың тенге; істен шығу коэффициенті К_{і ш} = 0,15; негізгі капиталдың өсуі НК_өсуі = 560 мың тенге. Негізгі капиталдың іске қосу коэффициентын анықтаңыз.

Әдістемелік нұсқау:

а) істен шығатын негізгі капиталдың құны:

НК_{і ш} = НК_жб * К_{і ш};

б) Негізгі капиталдың іске қосу НК_{і ш}

НК_{і қ} = НК_{і ш} + НК_өсуі;

в) Негізгі капиталдың жылдың аяқталңандағы құны:

НК_{ж а} = НК_жб + НК_өсуі ;

г) Негізгі капиталдың іске қосу коэффициенті: К_{і қ} = НК_{і қ} / НК_{ж а}

Сабақтың мақсаты мен мазмұны: ҚР өнеркәсібінің шикізат базасын және оның даму бағыттарын зерделеу.

Сабақты өткізу әдістері: дискуссия, экономикалық мәселелерді интерактив талқылау, баяндама жасау, рефераттарды қорғау.

Тәжірибелік сабақтың сұрақтары:

- Қазақстан Республикасы өнеркәсібінің шикізат базасы және оның даму бағыттары.

- Отын-энергетикалық балансы.

Сабақтың мақсаты – кәсіпорынның айналым қаражаттарының негізгі нормативтерін есептеу бойынша, және сонымен бірге кәсіпорынның негізгі материалдық ресурстарға деген қажеттіліктерін анықтау бойынша тәжірибелік дағдыларға үйрену.

Сабақты өткізу әдістері: тәжірибе есептерді шығару

Тапсырма

Жығарылатын өнімдер жинағы мен тығарылатын өнімнің бір данасына жұмсалатын шикізат материалдары нормасының пәліметтері пегізінде:

• 
  кәсіпорының жылдықөндірістік прграммасына керекті материалдық – техникалық қорларының қажеттілгін түп кұсқасы және ақшалай жағынан есептеу керек;
  
• 
  цемент, ұсақ қиыржық тастар, арматулар, құмдардың өндірістік қорларының айналмалы қаржы мөлшерін анықтау қажет.
  

11,12,13,14-ші кестелерде берілгендерін пайдалана отырып:

• 
  кәсіпорының айналмалы қаржысының өмнемін, айналманы қаржының құрылымын анықтап, құрымға сыпаттама беру керек
  
• 
  айналмалы қаржыны тиімді пайдаланудың көрсеткіштерін (айналмалы материалдық қаржының айналымдық коэффициенттін, айналым қаржысының айналымдық коэффициенттін, бір айналымның ұзақтылығын, айналым қаржысың айналымдағы жұмысбастылық коэффициентеріп) анықтау керек.
  

Материалдарды жеткізуге жұмсалған шығындарды есеп айырысу мерзіміндегі баға неңізінде, материалдарды жеткізуге жұмсалған транспортмың жығындарды бағаның 25% (арматура) бағасы, 20% (цемент) бағасы, 3% (су) бағасы мөлшерінде қабылдан есептеу қажет.

Электр энергиясын есептеу энергия қүнінің жұмсалу меншікті (жеке) нормасы негізінде анықталады.

W_э.с. = W_у*П
Мұндағы, W_э.с. – энергия күтінің шығыны (кВт –сағат)

W_у - энергия күтінің (50) шығындауының меншікті нормасы , 1 м³ – ке кВт – сағат.

П- жылдық өндірістік программа, м³
Жарық баруге жұмсалған энергия (кВт сағат).
W_осв = F* W_o*T*K

1000
Мұндағы, F - өндірістік алаң (түрлері 2*18*12, 2**24*72, 2*18*60, 3*18*90);

T – жарық беретіп құралдар жұмыс сағатының жылдық саны;

T = 2000 сағат;

K – жүктеуді пайдалану коэффициент, К=0,8;

W_o – жарық беруге жұмсалған энергия шығының меншікті нормасы

1 кВт сағат энергиясының бағасын есеп – айырысу мерзіміндегі тарифпен қабылдайды.

Технологиялық бу (W_пар.т.) қажетілігін төмендегідей есептейміз.
W_пар.т = W_у *П
Мұндағы, W_у - 1 м³ (180-250Гкал/м³) – ге жұмсалатын будың метлікті нормасы.

Жылу беруге және үрлеуге (W_{пар.о.в.}) жұмсалайын шығын төмендегі формуламен анықталады.

W_{пар.о.в.} = g*T*V