Ұлы Жібек жолының дала бөлігінің орталығы болған Тараз

8 
ғасырдың екінші жартысында. олардың ең қуаттысы түркі тайпасы бүкіл 
Жібек жолын басып алуға тырысты. 570–600 жылдары Түрік қағанаты Орта 
Азия мен Қара теңіз аймағынан Солтүстік Қытайға дейінгі барлық Еуразия 
даласын біріктірді. Түркі экспансиясының нәтижесінде соғды көпестері 
саудада жетекші рөл атқара бастады. Алайда орталықтандырудың бұл кезеңі 
қысқа болып шықты. Күйреген Түрік қағанатының қирандыларында жолдың 
жергілікті бөліктерін ғана басқарған бірқатар көшпелі мемлекеттер (Хазар 
қағанаты, Батыс Түрік қағанаты, Шығыс Түрік қағанаты, Ұйғыр қағанаты 
және т.б.) құрылды. Егіншілік өркениетінің уақытша әлсіреуін пайдаланып, 
Жібек жолының әртүрлі учаскелері бірнеше ғасырлар бойы әртүрлі көшпелі 
тайпалардың (ғұндар, аварлар, оғыздар және т.б.) бақылауында болды. 6 
ғасырдың екінші жартысында. олардың ең қуаттысы түркі тайпасы бүкіл 
Жібек жолын басып алуға тырысты. 570–600 жылдары Түрік қағанаты Орта 
Азия мен Қара теңіз аймағынан Солтүстік Қытайға дейінгі барлық Еуразия 
даласын біріктірді. Түркі экспансиясының нәтижесінде соғды көпестері 
саудада жетекші рөл атқара бастады. Алайда орталықтандырудың бұл кезеңі 
қысқа болып шықты. Күйреген Түрік қағанатының қирандыларында бірнеше 
көшпелі мемлекеттер (Хазар қағанаты, Батыс Түрік қағанаты, Шығыс Түрік 
қағанаты, Ұйғыр қағанаты және т.б.) құрылды, олар жолдың жергілікті 
бөліктерін ғана бақылап отырды.Хазар қағанаты Хазар қағанаты 
Келесі бір жарым ғасырда Қытай Тан империясы Ұлы Жібек жолының 
Орталық Азия жолдарын бақылауда жетекші рөл атқарды. Көшпелі 
тайпалармен соғыс жүргізіп, әр түрлі табыстарға жеткен қытайлар Самарқанд 
пен Бұхарға дейінгі Орталық Азияны түгел дерлік өз қол астына алды. Бұл 
кезеңді (7 – 8 ғ. бірінші жартысы) көптеген адамдар трансеуразиялық 
сауданың ең жоғары өркендеу кезеңі деп атайды. Келесі бір жарым ғасырда 
Қытай Тан империясы Ұлы Жібек жолының Орталық Азия жолдарын 
бақылауда жетекші рөл атқарды. Көшпелі тайпалармен соғыс жүргізіп, әр 

9 
түрлі табыстарға жеткен қытайлар Самарқанд пен Бұхарға дейінгі Орталық 
Азияны түгел дерлік өз қол астына алды. Бұл кезеңді (7 – 8 ғ. бірінші 
жартысы) көптеген адамдар трансеуразиялық сауданың ең жоғары өркендеу 
кезеңі деп атайды. 
Тараз өзінің дамуының шарықтау шегіне X-XII ғасырларда Қарахан 
мемлекетінің астанасы атана бастағанда жетті. Оның бұрынғы ұлылығын саз 
құбырлардан 
жасалған 
су 
құбырларының 
кең 
желісі, 
сәулет 
құрылыстарының қалдықтары, тротуарлар мен тас төселген көшелер, қазба 
жұмыстары кезінде табылған білікті шеберлердің көптеген бұйымдары 
дәлелдейді. 1220 жылы Таразды Шыңғыс хан әскерлері қоршауға алып, 
толығымен қиратты. 18 ғасырдың аяғында оның қирандыларының жанында 
қайтадан өмір пайда болды - бекініс салынып, қала тез дами бастады. 
Тараз облысында бұл жерлердің бұрынғы гүлденген дәуіріндегі ондаған 
тарихи ескерткіштер сақталған: Қарахан мен Дәуітбек кесенелері, 
билеушілер сарайлары және басқалары. 
Қазіргі Тараз маңында ежелгі сәулет өнерінің нағыз жауһарлары – Бабаджи 
Хатун (Х-ХІ ғғ.) және Айша-Бибі (ХІ-ХІІ ғғ.) кесенелері орналасқан. Екеуі де 
ЮНЕСКО-ның әлемдік архитектуралық сирек кездесетін ескерткіштер 
тізіміне енгізілген. Бірақ Тараздан 40 шақырым жерде орналасқан Ақыртас 
қаласы мүлде басқаша қызық. Оның орталығы үш шаршы шақырымды алып 
жатқан үлкен сарай. Ол әдеттен тыс орналасуы бар және тастан салынған, 
бұл бұл орындар үшін әдеттен тыс. Бұл бүкіл Оңтүстік Қазақстанда ірі тас 
блоктардан жасалған жалғыз монументалды ғимарат болса керек. 
19 ғасырдан бастап біздің заманымыздың ең атақты ғалымдары осы бірегей 
сәулет ескерткішінің тарихына жарық түсіруге тырысты. Барлығы күмән 
тудырды: құрылыс уақыты, құрылымның мақсаты, тіпті оның атауы. Сол 
алыс ғасырлардағы сәулетшілер дәл математикалық есептеулерді шебер 

10 
жүргізіп, тас өңдеу және күрделі сәулет құрылыстарын салу тәсілдерін жетік 
меңгерген. Жоспардың ұлылығы мен Ақыртас салу шеберлігі бұл жұмбақ 
нысанды Мысыр пирамидаларымен және ежелгі дәуірдегі басқа да әйгілі 
құрылымдармен салыстыруға мүмкіндік береді. 
Тәжікстан территориясы көне заманнан бері Шығыс пен Батысты 
байланыстыратын Ұлы Жібек жолының маңызды тарихи бағыттарында 
жатқан. Ол ежелден Бактрия, Тахаристан, Соғды, Истаравшан (Уструшаны) 
және 
Ферғана 
иеліктерін 
Үндістан, 
Ауғанстан 
және 
Қытаймен 
байланыстырып, халықаралық сауда мен мәдени алмасуда маңызды орын 
алды.Ұлы Жібек жолы Шығыс пен Батыстың тауар алмасуына ғана емес, 
сонымен қатар идеялардың, мәдениеттердің және адамдардың алмасуына 
айналды. Ұлы Жібек жолы бойында соғдылық шеберлердің қолынан шыққан 
қару-жарақ әйгілі болды. Соғды былғары бұйымдары мен зергерлік 
бұйымдары, жібек маталары мен түрлі-түсті тұздары керемет атаққа ие 
болды. Соғдыдан экспортталатын тауарларға шетелдіктерді таң қалдырған 
«алтын шабдалы», ақ және сары шие, қойлар мен сымбатты, тұғырлы 
жылқылар кірді.Көне деректерге сүйенсек, Тәжікстан арқылы өткен Ұлы 
Жібек жолының келесі бөліктерін бөліп көрсетуге болады.Соғды жолы 
Самарқандтан Қоқанға Пенжикент арқылы және одан әрі Варз, Ура-Төбе, 
Ходжент, Канибадам, Исфара арқылы Ферғана алқабына апаратын жол 
бойымен өтті. 

11 

жүктеу/скачать 261.72 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: