Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

96 
Гендерлік психология – адамдардың жыныстық тәнділігіне байланысты 
әлеуметтік мінез-қҧлқын детерминациялаушы, тҧлғаның гендерлік бірдейлік 
сипатын зерттеуші психологияның бӛлімі. Бҧл саладағы психологиялық 
зерттеулер адамдардың әйелдер мен ерлердің жынысының тҧлғалық 
сипаттарын салыстырмалы зерттеуге бағытталған [2]. 
Бҧл ретте, ең алдымен бҧл мәселені дҧрыс тҥсініп алу керек, кӛбінесе 
гендерологияға қарсы келушілер оны феминизм деп ойлайды. Феминизм мен 
гендерлік саясат екеуі мҥлде бӛлек. Екеуінің арасын ажыратып алмасақ болмайды. 
Гендер дейтініміз – әйел мен ер адамның теңдігі. Әйел адамның қҧқығын 
қорғадық па, ер адамның да қҧқығын қорғауға тиіспіз. Мәселен, біз әйелдердің тҥрлі 
кемсітушіліктерге, зорлық-зомбылыққа ҧшырайтындығы туралы кӛбірек айтамыз. 
Ал, отбасындағы ер адамдардың жағдайы туралы мҥлде ҧмыттық. Гендер 
осыны да айтуы керек. Мысалы, ер адам отбасында кӛп жағдайда әйелдер 
тарапынан психологиялық қысымға ҧшырайды. Ӛйткені, ер адамға отбасын 
асырау міндеті жҥктелген. Егер, олар тең болса, әйел адамға да ол міндет 
жартылай жҥктелсін деген мәселе қойылуы керек еді ғой. Немесе, әскер 
қатарына ер адамдар шақырылады. Ауыр жҧмыста кӛбіне ӛлім-жітімге душар 
болатын да солар. Ер адамдар, негізінде, психологиялық жағынан әлсіз болып 
келеді. Сондықтан, ерлердің де мҥддесін қорғау маңызды. 
Біз қазір тең қҧқылық дегенді де шатастырып жҥрміз. «Тең» басқа, 
«бірдей» басқа. Әйел мен ер адам ешқашан бірдей бола алмайды. Қай жағынан 
алып қарасаңыз да. Биологиялық, физиологиялық жағынан айырмашылық бар. 
Психикалық жағынан да бірдей емес. Әлеуметтік рӛлдері де бӛлек. Тіпті, ақыл-
ой деңгейі, сана, ойлау жҥйесінде де айырмашылық бар.Мысалы, орта есеппен 
алғанда, еркектермен салыстырғандағы әйелдерге тән ерекшеліктер: 
Денесіне 70 пайыздан артық май жиналады, бҧлшық еттері 40 пайызға 
кем болады; 
Бойы 12,5 см-ге қысқарақ және салмағы 18 кг-ға жеңілдеу келеді; 
Иістер мен дыбыстарға әлдеқайда сезімтал болады; 
Мазасыздық пен депрессияға екі есе ҧрымтал болады. 
Орта есеппен алғанда, әйелдермен салыстырғандағы еркектерге тән ерекшеліктер: 
Жыныстық жетілу баяу ӛтеді (әйелдерден шамамен екі жылға артта 
қалады), бірақ ӛмірлері қысқарақ болады (бҥкіл әлемде әйелдерден тӛрт 
жылға аз ӛмір сҥреді); 
Назардың жетіспеушілігі немесе гипербелсенді бҧзылулар синдромы ҥш 
есе жиі қойылады; ӛзіне-ӛзі қол жҧмсау жағдайы тӛрт еседен кӛбірек 
кездесуі мҥмкін және найзағай тҥсіп, ӛмірден озу ықтималдығы бес 
еседен артық болуы мҥмкін; 
Қҧлағын қозғалтуға әлдеқайда бейім болады. 
Психологтардың пікірінше, ер адамдармен салыстырғанда әйелдер ҥшін 
бауырмалдық негізіндегі жақын қатынастар алдыңғы орынға қойылады. 
Гендерлік дамуға қатысты ӛзінің онжылдық зерттеуі бойынша Элеонора 
Маккоби ер балалармен салыстырғанда қыздар ойын кезіндегі қарым-қатынаста 
әлдеқайда ҥйірсек және оларда агрессияның әлдеқайда тӛмен болатынын атап 
кӛрсеткен[3].

97 
Сондай-ақ олар кӛбінесе бір баламен достасып, онымен тығыз қарым 
қатынас жасайды және шағын топтарда ойнауды қалайды. Ер балалар кӛбіне 
ҥлкен топтардаға ойында белсенділік танытады. Ал ер балалар мен ер 
балалармен және қыздар қыздармен бӛлектеніп ойнаудың нәтижесінде 
жыныстық айырмашылықтар арта тҥседі. 
Әйелдер кӛмекті әлдеқайда қош кӛреді. Олардың эмоциялары ӛздерінің 
қатынас жасау тәжірибесіне байланысты болады және басқалармен қарым-
қатынасқа бейім келеді. Әңгімелесу барысында ер адамдар кӛбінесе алға 
қойылған міндеттерге және ҥлкен топтармен байланыс жасауға барынша назар 
аударса, ал әйелдер тҧлғааралық қатынастарға кӛңіл бӛледі. Әйелдер ӛзара 
телефонмен ҧзағырақ сӛйлеседі, ал қыздар ер балаларға қарағанда мәтіндік 
хабарламаларды кӛбірек жібереді.
Әйелдердің басқалармен сенімді, жақын қатынас орнату мақсаты болса, 
олар ҧзақ әңгімелеседі; ал ерлер, жалпы алғанда, ҥстірт сӛйлесе де, ӛз пікірін 
дәлелеп, ақпарат беру керек болғанда белсенділік танытады. Әйелдер ӛздерінің 
эмоциялары айқын байқалатын электрондық хаттар жазып, жіберуге кӛп уақыт 
жҧмсайды және олар кӛп уақыттарын әлеуметтік желілерге кетіреді. Топтарды 
әйелдердің кӛпшілігі ӛз ӛмір жағжайымен бӛліседі және кӛбінесе қолдау 
кӛрсетуге әзірлік танытады.
Стресске тап болған ер адамдар «шайқасу немесе қашу» арқылы жауап 
береді. Кӛбіне, шайқас олар ҥшін қауіп-қатерге қарсы әрекет ретінде 
таңдалады. Шелли Тэйлар атап ӛткендей, барлық дерлік зерттеулерде әйелдер 
қандай стреске ҧшыраса да, олар кӛбінесе «бейімделеді және басқаларға 
кӛмектесе алады»; олар достары мен отбасы тарапынан қолдау кҥтеді[4]. 
Жалпы алғанда, әйелдер- басқа адамдармен, ал ер адамдар заттармен 
жҧмыс істеуге кӛбірек қызығушылық танытады. Әйелдердің математикаға 
деген қабілеті болса да, олардың ер адамдарға қарағанда математика 
саласындағы жетістікке жетуге деген ҧмтылыстары тӛмен болады. Тағы бір 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: