Рыхтуемся
ЗНАКİ ПРЫПЫНКУ ПРЫ АДАСОБЛЕНЫХ АКАЛİЧНАСЦЯХ
жүктеу/скачать 1.41 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ”П ! … ,” ― а .
- ”П ! … , ― а і а : ― П . ! …”
ЗНАКİ ПРЫПЫНКУ ПРЫ АДАСОБЛЕНЫХ АКАЛİЧНАСЦЯХ Заданне 101. Выпішыце нумары сказаў, у якіх выдзеленыя словы трэба выдзеліць коскамі. Вусна растлумачце пунктаграмы. Варыянт І. 1. Дзе-нідзе на паляне імшэюць у спрадвечным сне волаты-камяні. 2. Забіўшыся ў куток у адным з пакояў браў у рукі сваю ўлюбёную скрыпку. 3. Тут на хутары Вязынка ў час святкавання İвана Купалы ў сям’і арандатара нарадзіўся сын Янка. 4. Ніколі ж не быў, а то прыляцеў на ноч гледзячы. 5. Яшчэ нядаўна вось тут шапацела, шаргацела, жаўцела святкуючы свой час лагоднае бабіна лета. 6. Па-ранейшаму спакойна жыве вячысты горад, узняты над ваколіцай далонямі пагоркаў. 7. Тут на палявой Случчыне ад лесу засталіся толькі назвы палеткаў ды яшчэ ляскі. 8. Сяргей, здаецца, ішоў не датыкаючыся зямлі. 9. З усіх толькі Хведзька сядзеў неспакойна, еў хапаючыся. 10. Убіраючы воды крыніц і лясных рачулак бяжыць Віхра праз гаі і дубровы, праз жытнёвыя палі і духмяныя сенажаці. 11. İ далёка скрозь па полі гладзь снягоў бялела. 12. Спыніўся Загацкі не даехаўшы да сваёй былой вёскі на беразе колішняй рэчкі. 13. Неспадзявана аднекуль з боку лесу вырваўся парывісты вецер. 14. İ толькі ў адным месцы суцішае імклівы бег Віхра, робіць паўкруга па зарослым краскамі лузе мінаючы старажытны горад. 15. Там за невялікім ляском вясёлым і светлым ад бяроз, стаіць мая родная вёска. 16. А ў небе ўдзень і вечарамі высока поўнымі шнурамі злятаўся вырай жураўліны. 17. Паволі пралятаючы над вёскамі і пустымі палямі журавы раз-пораз падаюць свае сумныя галасы. 18. З поўдня з-пад Касішча мяккі вільготны вецер прыносіць духмяны, мядовы пах канюшыны. 19. Снег увачавідкі асядаў, змрачнеў і адсоўваўся як мага далей ад платоў і прызбаў. 20. Мікола маўчаў сцяўшы зубы. 21. Усюды загаманілі, забулькалі ручаі і ў шматгалосым шуме і звоне панеслі вясну некуды далей. 22. Пераступіўшы парог школы дзіця не развітваецца з маленствам. 23. Тут пад кручай было змрочна, таму раса здавалася белай. 24. Сонца паліла не шкадуючы і моцна нагрэла брук, цэглу дамоў і асфальт тратуараў. 25. Расчасаўшы пругкім ветрам косы, спаласнуўшы ногі ў расе золатагаловыя бярозы паўстаюць ва ўсёй сваёй красе. 26. İ тут у Наднямонні паказаліся нарэшце першыя ластаўкі роднай вясны. 27. Маці ўсё жыццё працавала свету не бачачы. 28. Па нізкіх мясцінах чуліся днём ледзь улоўныя пералівы нябачных яшчэ ручаінак. 29. Тысячамі дарог і ў розных кірунках ідуць людзі шукаючы сабе прастору, волі і шчасця. 30. Аднекуль з-за калгаснага саду прышамацеў сюды лёгенькі-лёгенькі, ледзь улоўны ветрык. 31. Дзесьці там на тым беразе, на старой сівой званіцы прагудзеў мілагучны звон. 32. Ён ужо згодны быў і да вечара працаваць не еўшы. 33. Ці маем мы права сядзець склаўшы рукі? 34. Спакусіўшыся сонцам і цеплынёй другі раз зацвілі брусніцы, суніцы, нават крушына. 35. Там-сям з зялёнага мора маладога хвойніку высока ўзнімаліся парасоны-верхавіны старых хвой. 36. Вуліцы тут на Палессі шырокія, не вузейшыя за які мінскі праспект. 37. Ведаючы ўсе адценні слова можна лёгка перадаваць усе адценні думкі. 38. Хтосьці там у шырокім прыволлі заспяваў пра шырокае поле,― засвістаў ледзяным салаўём. 39. Сям-там па лугавых грудах раскідаліся бародкі-кудзеркі астраўкоў, дзе буяў малады, сакавіты дубняк. 40. Дзеці ў яго растуць на лес гледзячы. Варыянт ІІ. 1. Нахадзіўшыся да стомы ў нагах ён сядаў на пясок і сумленна дзяліў хлеб з сабакам. 2. Бабуля гаварыла не спяшаючыся, разважліва. 3. Недзе далёка на ўсходзе крыху абазначылася светласць на небе, але была яшчэ ноч, кароткая, летняя. 4. Ніхто не апіша і не намалюе ўсяго таго, што бачыш адсюль з высокага берага Шчары. 5. Там і сям на ўскраінах лясоў распускаліся маладыя лісточкі бярэзінак. 6. Тут, ля дарогі асвяжаючы душу ціха і густа шапацела ўраджайнае ў гэты год жыта. 7. Вяскоўцы лавілі шмат рыбы, білі розную звярыну і жылі прыпяваючы. 8. Тут жа каля хаты дзве вярбы старыя, дуб каржакаваты. 9. Як захлынуўся ад радасці жаўранак славячы сонца вясновага дня. 10. Першыя зоры ўжо замігацелі то там, то сям у бяздонным небе. 11. Дзям’ян жыве сабе прыпяваючы. 12. На межах ды палявых дарогах улёгшыся ў карычневым быльніку і сівым палыне грэлі свае бакі старыя камяні. 13. Міма цёмнымі высокімі сценамі бясконца ішлі сосны варушачы кашлатымі лапамі. 14. Адсюль з Траецкага ўзвышша вечна малады Максім углядаецца ў сінечу веснавога неба. 15. Сцежка, па якой ён ішоў, згубілася недзе сярод папаратніку. 16. Хай жа над вамі з зары да зары радасна жаўранкі звоняць натхнёныя. 17. У хмарах кацілася то паказваючыся, то хаваючыся зноў нізкае белаватае сонца. 18. İ лапця не спляцеш не ўмеючы. 19. На арэшніку можна было заўважыць на пупышках далікатныя ружовенькія вусікі цвету. 20. Папіскваючы ястраб апісваў кругі ў небе і паступова аддаляўся. 21. Даўным-даўно яшчэ ў дні юнацтва мяне зачароўвалі прасторы зямлі. 22. Мае радкі не ўбачаць свету, паснуць не ўзняўшыся з вытокаў. 23. Навальніцаю вецер дыхнуў над ракою і раптоўна прыціх у трывожным спакоі. 24. Кнігаўка кружылася над лугам, крычала, плакала не сціхаючы. 25. Вучылася Прадслава ў школе пры Сафійскім саборы. 26. Сонца ўжо купаецца праменямі недзе далёка ў росным лесе. 27. Пагоркі падступалі да ракі то паката спускаючыся зялёнымі адхонамі, то навісаючы над ёй стромымі кручамі. 28. Заіскрыліся ягады рабін, і азарыўшы вод імшарных сінь успыхнулі сузор’і журавін. 29. Вясной у спёках і дажджах пад крыламі галінак рос яблык, быццам на дражджах. 30. Там на левым беразе Сожа патанаюць у квецені лугі. 31. Снуючыся высока ў небе раняла птушка мяккія, ласкавыя мелодыі. 32. Уладзіку закарцела не марудзячы падзяліцца з кім-небудзь сваім адкрыццём. 33. Май шумеў навальніцамі; яны пачыналіся надвячоркам ужо другі тыдзень. 34. Сонца не відно, яно ўжо там за густой барвовай смугой нібы расплавілася. 35. Чапляючыся крыллем за нізкія хмары над самым Жыцькавам ляцелі ў вырай журавы. 36. Госці вырашылі выязджаць не марудзячы. 37. Хмара падкралася ціха зусім без ветру і грымот. 38. Хочацца бегчы босаму па лузе, па халоднай мяккай траве, задыхацца і адпачываць дзе-небудзь на ўзбярэжжы ракі або каля крыніцы. 39. Павольна не махнуўшы крыламі плавалі буслы збіраючыся ў вырай. 40. З таго часу заўсёды восенню ён наведваўся ў свае грыбныя мясціны. ЗНАКİ ПРЫПЫНКУ ПРЫ ЗВАРОТКАХ İ АДАСОБЛЕНЫХ ПАБОЧНЫХ КАНСТРУКЦЫЯХ Заданне 102. Выпішыце нумары сказаў, у якіх набраныя курсівам словы трэба выдзеліць коскамі. Варыянт І. 1. Зашуміць можа вецер з падарожнай расстайнай сасны. 2. Некаму можа паказацца, што птушка не мае клопату. 3. Літасцівы мой лёсе падары мне вясну і даспелую восень. 4. Нацыянальная адметнасць мовы выяўляецца напрыклад у фразеалогіі. 5. Трэба думаю ўсе сілы кінуць на тое, каб павесці рашучую барацьбу з бездухоўнасцю. 6. Я часта думаю, чаму такі цяжкі лёс роднай мовы. 7. Забудзь трывогу вечную сваю, прыляж мая натомленая мама. 8. Мы жылі як бачыце ў глухім кутку. 9. Паспрабуй адказаць на пытанне адным словам. 10. Адным словам дзед Талаш не збіраўся складваць зброю. 11. Якое гэта было вясёлае свята, які на жаль кароткі вечар! 12. Цябе зямля Купалы я цалую, як матчыну шурпатую руку. 13. Душа можа спяваць толькі ў шчаслівага чалавека. 14. Свята здавалася было яшчэ наперадзе. 15. Мусіць няма на свеце лепшай асалоды, чым тая, якую дорыць душы чалавека песенны лес. 16. Слухаю Вас мілы ў шолаху лісця, што моўчкі злятае на пачатку жніўня побач і міма мяне. 17. Можа толькі на імгненне прыпынілася яна, залюбавалася веліччу гэтых векавых дрэў. 18. Паўстань, паўстань маё сэрца з пустыні маўчання! 19. Прафесія творцы дае і найвялікшыя пакуты, і найвялікшае шчасце натхнення, якога як прызнаюцца многія не зведаеш у звычайным жыцці. 20. Не пойдзе праўда рука ў руку з хлуснёю. 21. Не, не можа спаць хлапчына гэткім ранкам залатым: ходзіць статак па лагчыне, Федзя мусіць быць пры ім. 22. Праўда вачэй не засмуціць. 23. Праўда за вярсту адсюль ён незнарок наткнуўся на нейкага дзядзьку ля рэчкі. 24. Даўно нас вучыць твой Купала дух ісці праз слова ― у самасвядомасць! 25. Было відаць адразу, што камбайнер не спяшаўся выконваць загад старшыні. 26. Ты будзеш жыць мой краю бо з гэткай зямлі ўзнімаюцца зоркі на небе. 27. Відаць самотна ў дзень пагожы сасонкам на касе крутой. 28. Праўда іншы раз падобная на міраж. 29. Як сонца маё, ты беларуская мова свецішся словам кожным. 30. Можа за сваё жыццё чалавек здзяйсняе не адно кругасветнае падарожжа. 31. Я люблю тваю чуйную зімнюю ціш мой абсыпаны зоркамі горад. 32. Усім вядома радасць першага кахання. 33. Валоданне беларускай мовай не перашкаджае, а наадварот дапамагае ў вывучэнні іншых славянскіх моў. 34. Няўжо красуня ты не шкадуеш, што хараство і жыццё марнуеш? 35. Я кажуць здзяцінеў праз старасць і вершы і стаў вершаплётам у воласці першым. 36. У народзе кажуць так: лянок не любіць лянот. 37. Лес зімнюю песню спявае. Ён тужыць відаць па вясне. 38. Не пісаў бы, не складаў бы я вас думы-песні каб не вецер шызакрылы, вецер напрадвесні. 39. Тое, што з ім было, ― святая праўда, не мана. 40. Стаіш пад такім дажджом, і табе здаецца, што нехта перакуліў на цябе вядро з вадою. Варыянт ІІ. 1. Зімняе неба сонейкам беліцца, вецер нямее, хмар не відаць. 2. Мабыць не прыгажосцю сваёй яна мяне прычаравала. 3. З выраем звонкім зноў ты да нас прыляцеў салавей. 4. Я ішоў, дзе смяяліся ружы, дзе здавалася гінуў туман. 5. Таленавітыя людзі здаралася ”заміналі” ўпартаму грамадскаму руху наперад неардынарнасцю свайго мыслення. 6. Сёння чалавек можа дасягнуць у навуцы фантастычных вынікаў. 7. Засумаваў я па табе Радзіма па недаступнай па тваёй красе. 8. Устанеш бывала раненька, пойдзеш у лес, захапіўшы кошык. 9. Чалавек безумоўна тварэц прыроды, але не яе вянец. 10. Зеляніна агародаў і садоў завяла і здавалася запыленай. 11. Я хачу зберагчы цябе матчына песня каб запоўніць табою спусцелыя душы! 12. Далейшага працэсу не відаць, але Алёша надта добра яго ўяўляе. 13. З-за каменя відаць быў толькі край белага палатна. 14. Я па праўдзе сказаць і думаў, што ты павінен праведаць мяне. 15. Відаць святла не знайсці тым, хто нарадзіўся ўжо сляпым. 16. Хлопец углядаецца ў гай і здаецца яму, што вось ля той дзівоснай бярозкі бачыць ён дзівосную постаць дзяўчыны. 17. Тагачасны Полацк як вядома з гістарычных крыніц быў больш шматлюдны і больш багаты, чым Вільня. 18. Разгарайся хутчэй мой агонь між імглы, ― хай цябе шум вятроў не пужае. 19. Кожнаму вядома радасць спаткання з кутком дзяцінства. 20. İ голас здаецца знаёмы, а пазнаць каюся не магу. 21. Мне часам здаецца, што месяц ведае шмат зямных тайнаў. 22. Мабыць добра цяпер і самому відно: маладыя цябе перагналі даўно. 23. Толькі зноў на дзяцінства сваё азірніся ― і ўзляціш ты мой бусел вястун дарагі. 24. Ён на здзіўленне ўсяму сялу пачынаў купацца ў красавіку. 25. Снег здаецца варушыцца, дыша, наздраваты, прабіты цяплом. 26. Пранікніцеся любоўю да маёй роднай Беларусі людзі. 27. Адным словам спрытная Валя была, у яе руках усё гарэла. 28. Усім стала зразумела, што работа будзе цяжкай. 29. Раса на пожнішчы здавалася крупінкамі сонца. 30. У сетку як на злосць ні язь не йдзе, ні рак. 31. Слаўся ж ты восень наша дарамі багатымі, умалотам у гумнах і новымі хатамі. 32. Без сноў кажуць чалавек жыць не можа. 33. Сцвярджаць не падручуся, але як сведчыць дзед у кожным беларусе жыве крыху паэт. 34. Маланка на чорнай хмары здавалася велічэзнай агністай птушкай. 35. Павеяла дымам вільготным і горкім з кастра, што відаць дагарэў без пары. 36. Бяры ў палон мяне дарога, чаруй мне вока краявід. 37. Падарожнікі не ішлі, а дакладней паўзлі на вяршыню крутой гары. 38. Па багацці ўбору няма бадай прыгажэйшай за восень пары. 39. Я нават уявіць сабе не мог, што асака ― таксама кветка. Заданне 103. Пры спісванні расстаўце знакі прыпынку і ў дужках пасля кожнага сказа коратка растлумачце пунктаграмы. 1. Кінулі гусі пяро напамінак пра скруху. 2. Гаспадыня жанчына жвавая і гаваркая сустрэла мяне ветліва і гасцінна. 3. Яго аклікнула сакратарка Ліда дзяўчына нізкарослая надзвычай вёрткая і шумлівая. 4. İ чамусьці гэта акалічнасць наяўнасць музыкі чутнай нават уночы не выклікала ў мяне здзіўлення. 5. Славянскі Наваградак прыгожы багаты горад культура якога была вядома ў далёкіх землях быў у добрым суседстве з балтамі. 6. Трэба было сустрэцца з Алёшкам гэтым дзіўна смелым падпольшчыкам пра якога расказвалі самыя неверагодныя гісторыі. 7. Якая яна мая зямля? 8. Флора або расліннасць Белавежскай пушчы зацікавіла вучоных іншых краін. 9. Што табе сніцца сасна сярод гэтай пустэчы? 10. Калі мы жылі ў Прудзішчы тады я быў яшчэ хлапчуком у нас служыў парабак. 11. İ вось ён быў як мне тады здавалася надзвычайны майстар казкі расказваць. 12. Сплылі гады бы тыя хвалі разводдзяў шумных веснавых. ЗНАКİ ПРЫПЫНКУ Ў СКЛАДАНАЗЛУЧАНЫХ . СКАЗАХ . Заданне 104. Выпішыце нумары сказаў, у якіх на месцы пропуску ставіцца коска або працяжнік. Вусна растлумачце пунктаграмы. Варыянт І. 1. Праб’юся я ў Прыбалтыку сінюю__і прыйду ў Беларусь сваю сцежкаю даўняй, дзяцінаю. 2. Спіць шырокая далеч палёў__і ўрачыстая ціш, звонкая і чуткая, суправажае павольны лёт ночы. 3. Момант__і ў веснічках паказалася Аленка. 4. А побач уздымаецца чаротнік, аер__і растуць яны не абы-як, а вуліцамі. 5. Багдановіч ведаў многія еўрапейскія мовы__і паэты з розных зямель і з розных стагоддзяў далучаліся праз яго да тутэйшай мовы. 6. Ранняй вясной распушыліся вербы__і зацінькалі сініцы ў набраклых гаях. 7. Толькі ноч настае__і ўзрываюцца, падаюць зоры. 8. На захадзе бліснула журботная, ласкавая ўсмешка сонца і патухла__і ў небе засвяціліся першыя зоркі. 9. Бабіна лета заканчвалася__і ад зямлі і ад неба цягнула холадам, асабліва па начах. 10. На высокім беразе не дзьмуў вецер__і не шумела лісце. 11. А ноч спускаецца ніжэй на снегавыя абшары__і ўсё наўкол пачынае прымаць воблік невыразнай фантастыкі. 12. Людскія раўчукі плывуць па тратуары__і ў снежнай імгле здаюцца далёкімі. 13. Пад гарачым ліпеньскім сонцам растае рамонкавы снег__і толькі адна-другая кветка будзе цвісці да самай восені. 14. İ на далёкі размах вакол пахне зямля__і свеціць сонца. 15. Звечара хутка цямнее__і цемра не празрыстая і лёгкая, а глухая і цягучая. 16. У гэтым доме некалі гайдалася калыска маленькага Максіма__і гучала матчына калыханка. 17. Дзе-нідзе яшчэ бялеў позні авёс__і цвіў яшчэ не заараны пад новае жыта сіні, высокі лубін. 18. Дзівосны абсяг ляжыць на ўсе бакі__і праз яго прывольна струменіцца Прыпяць. 19. У жыцці ёсць многа злых хвілін__ды ў гэты час, у гэту пору народных песень і былін краса нам служыць за апору. 20. Стаялі гарачыя дні__і росныя цёплыя ночы. 21. Пры пыльнай дарозе шумяць палыны__і вясёлыя плачуць наводдаль каліны. 22. Лёгкія пушынкі ляталі, кружыліся ў паветры__і асядалі на дрэвы, на аголены куст бэзу пад акном. 23. Адгукнецца стары пугач са свайго дупла__і голас яго, злавесны і страшны, узбудзіць пошчак ва ўсіх нетрах. 24. Яшчэ гарэлі, быццам зоркі, маланкі-кветкі ля дарог__і васілёк красу бярог. 25. Яшчэ ў сакавіку то бралася адліга__і талая вада блішчала ў лагчынах, то зноў вярталіся маразы ды завеі. 26. Ты пазваніла мне з дзяцінства далёкага, амаль забытага__і сэрца спуджана забілася. 27. Позна світала__і рана змяркалася. 28. А снежная бель адбірала вочы__і на сэрцы ад гэтага рабілася светла і радасна. 29. Неба над лясамі было сіняе і ціхае__і ціха было ў саміх лясах. 30. İ статак дружны жураўліны за важаком падняў крылы__і пакланіўся ўсім далінам. 31. На стале гарэла лямпа пад светлым абажурам__і ляжала разгорнутая кніга. 32. Пачало змяркацца__і трэба было паклапаціцца пра начлег. 33. Тут ціха, спакойна, утульна__і песціцца ў сонцы платан__і лашчыцца вецер разгульны. 34. У павольным скананні восені хваляваліся буры__і кіпелі імкненні. 35. Сад звінеў пчоламі__і звон гэты быў як бы песняй цвіцення. 36. Тураўскі князь Яраслаў быў багаты і мудры__і людзей каля сябе збіраў усё разумных ды моцных. 37. Яшчэ пад сонцам бор сасновы жывіцай дыхаў з-пад кары__і захад сонца быў барвовы__і быў ружовы твар зары. 38. Ад нечаканасці ў Астапа замлелі ногі__і не то спуджана, не то радасна страпянулася сэрца. 39. Удзень прымлела ад сонечнай спякоты лісце на дрэвах__і быццам прывяў цёмна-зялёны бульбоўнік. 40. Школа ― культурны цэнтр на сяле__і яна павінна быць узорам для іншых устаноў. Варыянт ІІ. 1. Лісце берасклету зрабілася васкова-празрыстым__і толькі рэдкія пацеркі ягад здзіўлена пазіралі на свет. 2. İ кожнай хвіляй жораў пільна сачыў за зменамі ў жыцці__ды спрабаваў на дужасць крылле над журавінамі ў трысці. 3. У Міці ёсць сябры__і яны любяць прыходзіць у будку, пад сасну. 4. На цэнтральнай вуліцы віднеліся толькі адзінокія пешаходы__ды зрэдку праязджала грузавая машына. 5. Даўно адцвілі верасы__і травы павялі. 6. Дарога безліч разоў паварочвалася, выпроствалася__і ўсюды, не перастаючы, вёў аднастайную сумную песню вецер. 7. Навальніцаю вецер дыхнуў над ракою__і раптоўна прыціх у трывожным спакоі. 8. İ спынілі гамонку лясы пад празрыстым святлом месяцовым__і аселі крупінкі расы на кустах і на травах мядовых. 9. Жаўранак першы вітаў тут надыход дня__і песня разлівалася ў маўклівым паветры звонам тонкага дарагога металу. 10. Каранасты дубок быў зусім адзінокі__і моўчкі слухаў буры далёкія крокі. 11. Самотна зорка над зямлёй згарае__і ў гурбах ліпа з холаду дрыжыць. 12. Вясна была ў самай шчаслівай сваёй пары__і ад многіх сядзіб павявала ружовай квеценню садоў. 13. Свежа__і зелена. Майскія дні. 14. Ніякая іншая птушка не можа параўнацца ў спевах з лясным жаваранкам__толькі свае песні спявае ён у бязлюдных мясцінах. 15. İду ― а неба нізкае, а ночка сінякрылая__і ўсё да болю блізкае__і ўсё― старонка мілая! 16. Канец студзеня. Ясна__і марозна. 17. Неба стала чыстым і высокім__і пяюць вясёлыя шпакі. 18. Рыба абудзілася з застою__ а ваўкі халодныя насы ўзнялі на сонейка густое і спрабуюць ціха галасы. 19. Ранак быў цудоўны__і кожны жоўты лісцік на дрэвах, здаецца, млеў. 20. Гляджу з усмешкай ветлай на цябе__і ўспамінаю Дняпро, і лета, і цень каштана на старой сцяне. 21. Дрэвы яшчэ не распусціліся, былі брудна-шэрыя__і рэзка вырысоўваліся на фоне зялёнага ельніку. 22. Не сціхаў дождж__і шумеў вецер__і рака ў сваім адвечным руху да мора спявала ўрачыста-журботную песню. 23. İ вось была і мне цяпер лугавая сцежка__ ды толькі рана было яшчэ ісці па ёй басанож. 24. Сярэдзіна лета. Шчодрае сонца__і лагодны дождж. 25. А хлопец гаварыў__і голас яго зрываўся на дзіцячы ўскрык. 26. Жнівень. Жытнія мэндлі__і грэчка ў пахкай красе. 27. Бяду дзіцяці заўсёды глыбока ўспрымае чулае сэрца маці__і ніколі яна не стане вучыць сваё дзіця благому. 28. Толькі пакалыхваў марнымі белымі кветачкамі бязлісты сухотнік__ды стракацеў трохі згаслымі круглымі шчоткамі перастаялы крываўнік. 29. Зранку неба было і чыстае, і яснае__і яснасць доўга стаяла ўдзень. 30. А цемра ўжо агортвала поле__і ў гэтай цемры ўсё нарастала птушыная песня. 31. Яна ў юнацтве была__і там жыла радасць, нейкая паўната гэтага маладога жыцця. 32. Май. Чаромхавая замець__і пошчак салаўіны. 33. Тым часам сонца выйшла ўгору__і з безгранічнага прастору лье бляск гарачы і яскравы. 34. Ноч стаяла чорная, густая__і ў гэтай чарнаце, як вялікія мядзведзі, варушыліся калючыя кусты барбарысу, шыпшыны. 35. Быў верасень__і жаўталістая восень ужо кранула пышнай пазалотай кроны дрэў. 36. Летні дзень. Блакітнае неба__і хмаркі-воблачкі на ім. 37. А прырода ажывала__і з кожным днём усё шырэй і смялей разнімала свае абдымкі вясна. 38. İ шугнуў дождж налётам смелым, павіс абрусам густа-белым над гэтым лугам, над палямі__і льецца коса ручаямі. 39. Скажы яна адно слова Сцяпану__і ён, здаецца, пойдзе за яе ў агонь і ў ваду. 40. Толькі зрэдку пачуецца стук дзятла ці жаўны__ды ўпадзе на зямлю пераспелая шышка. ЗНАКİ ПРЫПЫНКУ Ў СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫХ . і СКАЗАХ . Заданне 105. Выпішыце нумары сказаў, у якіх на месцы пропуску ставіцца коска. Вусна растлумачце пунктаграмы. Варыянт І. 1. Калі ты гай бярозавы спаткаеш у дальнім краі ці між родных ніў__заўжды бярозку тую прыгадаеш, якую сам калісьці пасадзіў. 2. Ты скажаш, што песня не прапета__і што сёння вясна, а не бабіна лета. 3. Я адчуў, што і я не чужы на зямлі__і што гараць на далонях маіх мазалі. 4. İду між смолак і званочкаў, дзе б’юць крыламі матылі__і не магу душу і вочы красой забытай наталіць. 5. Покуль ніва красуе__і не высахлі рэкі, прыязджайце дахаты, дзе ля ганка жаўцее бярэма свірэнкі__і ад сонца хаваюцца ў пыл кураняты. 6. Для таго, каб даць свету мастака__патрэбны вялікія намаганні многіх пакаленняў. 7. Трэба дбаць, каб сцябло ні адно не змарнела__ды каб зерне расло, налівалася, спела. 8. Штогод__перш чым запаліць кастры на бярозах ды асінах, восень упрыгожвае пушчу дыванамі верасоў. 9. А як вернуцца з чужыны госці лета ― гусі__тады з цяжкага блукання з імі і я вярнуся. 10. Дома, пакуль снедаў__Загацкі ўсё ўспамінаў старую, адчуваў той светлы настрой, якім яна асвятліла яго. 11. Вечарам, калі паліліся першыя зоры__і туман спавіваў лесавыя дарогі, прыляцела палкавая разведка. 12. У дарогу я магу ехаць у любы час, у любое надвор’е і ніколі не скажу__што стаміўся. 13. İ вось мужчыне хмурнаму здалося, што вершы пра маё ― чужыя тым, хто цэглу лепіць, мацае калоссе__і плача на кургане залатым. 14. Вітанне сонцу, што між хмар вяслуе__гаям, траве, падлетку-жаўруку. 15. Подых вялікай ракі мы адчулі вечарам, калі сонца схавалася за лес__і мяккі жнівеньскі змрок акутаў зямлю. 16. Калі глядзець на вёску здалёку__здаецца, што яна ўся ахоплена вялікім белым зарывам. 17. Азіраючыся назад, мы бачым тых, хто вельмі хацеў расхінуць нашы душы насустрач святлу, жадаў__каб мы выраслі людзьмі. 18. Пазалота дрэў асабліва кінулася ў вочы, калі ўзышло сонца__і яго гуллівыя промні асвятлілі наваколле. 19. Дуб адчуў, як халодная вада змывае пясок з яго карэння__а шурпатыя крыгі абдзіраюць іх кволую кару. 20. Люблю твае, Нарач, затокі і тоні, як вецер густыя туманы развесіць__ці снежная пена на хвалях зазвоніць. 21. Пэўна, неабходна для паэта нават і ў касмічныя вякі, каб звінела птушкамі паветра__і цвілі ля сцежак васількі. 22. Яна перавяла позірк на поле, нібы ўпершыню заўважыла__як сумна ўсё апусцела навокал апошнімі днямі. 23. Як загрыміць гром, як пакоціцца па небе__дык нібы чуеш моцную смелую музыку. 24. Дагнаць мне тое трэба__што ўпусціла, седзячы ў журбе. 25. Чалавек толькі тым чалавек, толькі тым на зямлі вялікі, што да мэты шляхоў не адсек__і што сябе не спыняцца клікаў. 26. Я луг шкадавала за тое__што косяць касою, шкадавала пеўніка__што адмарозіў грэбень зімою. 27. Век дзяліся тым, што маеш__― хлебам-соллю, казкай-краскай. 28. Шпакі і ластаўкі ― дробязь, якой__каб і вельмі хацелася__не палічыш. 29. Калі рабіна не жадала адной застацца на вяку__дык ягады штогод люляла пры сонейкавым бальшаку. 30. Зноў паклікала восень на матчына поле, дзе палае ракіты празрысты касцёр__і чужая бяда адзываецца болем. 31. Люблю зямлю, што пахне лесам__люблю густой жывіцы дух. 32. З гэтага смутку, з гэтай парослай муравою сцежкі, што вядзе ад бацькоўскай хаты ў далёкі свет__ пачынаецца Радзіма. 33. Я люблю пазіраць туды, дзе шумяць каласамі шырокія нівы__або рассцілаюцца бясконцыя лясы. 34. У жыцці з яго днямі крутымі, у быцці__дзе і хітрасць, і зман__сустракаюцца людзі, з якімі прастата ― самы лепшы твой стан. 35. Хацеў бы я на гэтай кручы стаць кастром__што пахне дымам і смалою. 36. Быццам цяпер чую, як пявуча шастаюць каласы__і як лёгка серп пераразае пруткую жменю сцяблін. 37. Заслону дзён мінулых адхілі і глянь, як сёння твае жывуць дзеці__і як ты жывеш на прадзедаў зямлі. 38. Чалавеку варта помніць, што жыццё ў сваім цячэнні няспыннае__і што са змроку чалавек заўсёды выходзіць да святла. Варыянт ІІ. 1. Чужое гора, якому не можаш памагчы__ці на якое не адгукаешся, кладзецца на сэрца цяжкім каменем. 2. Далей, за грудком, серабрыліся пірамідальныя таполі ― таксама знак даўнейшых алеяў__што вялі ў панскі двор. 3. Усе мы, колькі ні жывём на свеце__любім свой родны край, зямлю, дзе нарадзіліся, узраслі. 4. Калі не спалучана ісціна ўзнёслых мар і праўда штодзённай явы__нічога гераічнага для душы не здабудзеш. 5. Ён прымушаў сябе паверыць, што гэты перастук мае нейкую пэўную мелодыю__і хацеў дашукацца яе сэнсу. 6. Па тым, колькі зімою падала снегу, меркавалі, якое будзе лета__і што ўродзіць. 7. Што значаць мне голас, што світальнай птушкай пяе__агністыя вочы і рукі, як хмель? 8. Пройдзенае народам ― гэта не баласт, які абцяжарвае далейшы рух__і які можна скінуць з сябе. 9. Якая сляпая, невідушчая можа быць радасць__ калі сама не хоча бачыць таго, што ператворыць яе ў боль і пакуту! 10. Чуць свет, чуць сонейка ўстане__пайду з касой на луг мурожны. 11. Не развітацца мне з таемным шумам сосен, што ўдаль глядзяць з курганнай вышыні__дзе ліраю звініць мне пушкінская восень. 12. Ён адчувае, што__ чым далей ад’язджае ад Палесся, тым меншую ўладу маюць яго чары над ім. 13. Як толькі ноч суровая за небасхіл збяжыць__зарніца каляровая над краем задрыжыць. 14. Хтосьці там, у шырокім прыволлі, дзе ўзмежкі гараць серабром__заспяваў пра шырокае поле… 15. Як добра, калі благое, горкае ў жыцці чалавека нядоўга цягнецца__і калі на змену яму прыходзіць радасць. 16. Рана разгортваць буквар__ калі дзіця не адчула яшчэ жывых вытокаў слова. 17. Успомнілася вёска, дзе жыла яго адзіная сястра__і дзе ён стаў амаль самым паважаным чалавекам. 18. Хіба хто ведае__дзе канчаецца тое неба, што ззяе сінім святлом над бацькоўскай сядзібай. 19. Лесніка заўсёды радуе думка, што ў тую цяжкую часіну, калі ён быў у атрадзе__і лес ніхто не сцярог, тут не высеклі ніводнага дрэўца. 20. Ніхто не ведае__як сірата абедае. 21. Калі чалавека параўнаць з дрэвам__то памяць і будзе тымі каранямі, якія даюць сілу, даюць непахісную апору чалавечай годнасці. 22. Хто мазгамі слабаваты__заўжды за праўду плаціць злом. 23. Толькі калі машына рушыла__і крыху асеў пыл, ён павярнуўся і шпарка закрочыў следам за ёй. 24. Я стараўся ўспомніць__ як трапіў сюды__і, здаецца, думаў, як уцячы адгэтуль. 25. Ёсць такі час, калі ўсё выспявае__і нішто не трывожыць велічнага спакою, які ахоўвае расліны. 26. Усё пакінуць след павінна, бо__як пачаўся белы свет__ прамень, пясчынка і расіна нязменна пакідаюць след. 27. Хто любіць і шануе красу зямлі__той абавязкова бывае і шчырым яе абаронцам. 28. Усе яны ведалі, што__калі добраахвотнікі не прывязуць гармату, то камбат загадае наступаць. 29. Зніклі краскі, бы тыя чары мілай казкі__якую ў часе вандравання ці адзінокага блукання табе складаюць думкі самі. 30. Калі гэтую зямлю ўбачыш хоць раз у жыцці__яе не забудзеш. 31. Жыццё нас удаль імчыць, за семафоры, дзе ціш палёў__і дзе гулкія лясы. 32. İ ўсё ж на досвітку, і ў час змяркання, і ў ясны дзень, і ў час__як спяць палі, я дзякую жыццю за цень кахання. 33. Хай зразумее кожны на хвіліну, як незлічоны свету карагод__і як лёгка размінуцца з той, адзінай… 34. Прыемна пачуць, што дзеці дапамагаюць дарослым__і што яны шмат чытаюць, і што многія вучацца на адны пяцёркі. 35. З выраем звонкім, што з ветрам плыве__зноў ты да нас прыляцеў, салавей. 36. Многа дарог у жыцці, па якіх блукаюць людзі, каб знайсці тое__што лічаць яны сваім шчасцем. 37. İ калі ў паходнай палатцы прысніцца мне светлы гай з залатымі суніцамі__тады гасне туга. 38. İ я ўсё чамусьці забываю, што знік той дзень, загублены ў цішы, што час ляціць, што ты ўжо не тая__і што даўно я знік з тваёй душы. 39. İ вось дзеці, якія не ўмеюць ні чытаць, ні пісаць__складаюць апавяданні, вершы, казкі. 40. Сяргей Давідовіч з тых паэтычных мясцін, дзе гучыць сакавітая беларуская мова__і продкі-землякі захавалі багатыя народныя традыцыі. ЗНАКİ ПРЫПЫНКУ Ў БЯЗЗЛУЧНİКАВЫХ СКАЗАХ і Заданне 106. Выпішыце нумары сказаў, у якіх на месцы пропуску ставіцца двукроп’е. Вусна растлумачце пунктаграмы. 1. Ёсць такі закон жыцця__шануй чужое аж да пакланення, сваё любі да самазабыцця. 2. З трох крыніц я вады паспытала__наталіла адна Беларусь. 3. Пад поўдзень выбівалася з туману сонца__трава і дрэвы яснелі, неба ўзнімалася вышэй. 4. Жадаю лёсу аднаго__быць камусьці неабходным, не адчуваючы таго. 5. İ бачыць дзед Талаш__вялізны дзікі кабан павольна выходзіць з ляснога гушчару і брыдзе па чэрава ў снезе, не зважаючы на дзеда. 6. Прылажыўся дзед Талаш__і гулкі стрэл здрыгануў лясную глухмень. 7. Дзесьці хруснуў сучок__мякка ўпала паблізу хваёвая шышка. 8. Раптам бачу__паволі падае на зямлю адзінокі жоўты лісток. 9. Мусіць, недзе там__у гушчары маладога сасонніку, хаваецца беластволая бярозка. 10. Валодзя добра ведае__нездарма коршак кружыць над полем цэлы ранак. 11. Шум, піск, шырокі ўзмах крылаў__і коршак узнімаецца ў паветра. 12. За полем сінеў далёкі лес__бярозы купкай сышліся ў жыце, і да іх паволі плыло-апускалася сонца. 13. Поле спускалася краем у лагчыну__вілася-пятляла сярод лугавіны спакойная рэчка. 14. Трымаць аленя на пагранзаставе больш нельга__апошнім часам ён панадзіўся па некалькі разоў на дзень пераходзіць туды і назад граніцу. 15. Спрабавалі расстацца з ”парушальнікам” па-добраму, але дарэмна__дзе б ні пакідалі Бэцю начаваць, усё адно ён вяртаецца на заставу. 16. Супрацоўнікі зноў пачалі думаць__куды б яшчэ накіраваць гэтага выгадаванага людзьмі аленя. 17. Цвіце жоўтым запозненым кветам агурочнік, гарбузнік__ пузацеюць, круглеюць стручкі фасолі, гароху, бобу… 18. Загацкі ўехаў у вёску з нейкім страхам__быццам ён у нечым вінаваты. 19. Але па вуліцы ехаў нават паволі__лёгка і адразу пазнаваў старыя хаты. 20. Чуецца ў вышыні нечы жаласлівы, працяжны крык__гэта ляцяць жураўлі ў вырай, у цёплы край. 21. У сярэдзіне вёскі Загацкі прыцішыў ход__ён пазнаў пачатковую школу. 22. Скасіць атаву людзі патрапілі пад пагоду__так пахне толькі сухое, не спляжанае дажджамі сена. ЗНАКİ ПРЫПЫНКУ Ў КАМБİНАВАНЫХ СКАЗАХ . ( з рознымі відамі сувязі ) і Заданне 107. Выберыце правільны варыянт пастаноўкі знакаў прыпынку на месцы пропускаў. 1. Возера пакалыхвала свае хвалі__і__каб пачуць іх шум__трэба было дужа ўважліва прыслухоўвацца да гамонкі дробных хваляў__ што__як срэбра__ пераліваліся на сонцы.
2. Яшчэ не скора тыя дні__калі пачне сеяцца дождж__ яшчэ стаіць цёплае, сонечнае надвор’е__але ўжо адчуваецца__лес быццам насцярожыўся ў прадчуванні не такіх і далёкіх перамен. 1. Коска, коска, коска, двукроп’е. 3. Коска, кропка з коскай, коска, коска. 2. Коска, коска, коска, працяжнік. 4. Коска, коска, працяжнік, двукроп’е. 3. Яшчэ не паспела абудзіцца сяло__а ўжо ўсе зналі__лесніку вядома__хто выкапаў капцы__хто што гаварыў і нават думаў. 1. Коска, працяжнік, коска, коска. 3. Працяжнік, двукроп’е, коска, коска. 2. Коска, двукроп’е, коска, коска. 4. Коска, працяжнік, двукроп’е, коска. 4. Здаецца__усё па летняму было__і сонца шчыра грэла__і луг у промнях зыркіх за сялом свяціў сваёй чупрынай парыжэлай. 1. Працяжнік, двукроп’е, коска. 3. Двукроп’е, працяжнік, коска. 2. Коска, двукроп’е, працяжнік. 4. Коска , двукроп’е, коска. 5. Адчуваючы__што юнацтва мінае__мы думаем__а што за той мяжой__дзе пачынаецца сталасць__дзе розум бярэ верх над пачуццямі ?
6. Міжволі з болем падумалася__колькі мною загублена найдаражэйшых__найярчэйшых эпізодаў__карцін, парыванняў душы толькі таму__што па свежым часе не запісаў іх, чакаў__калі прыйдзе чарга на іх законнае месца.
7. Змалку я палюбіў матчыну песню__а потым__калі я пазнаў Купалавы і Коласавы вершы__я ўбачыў__што ў песнях маці маёй і ў іхніх песнях ― адна душа.
8. Найлепшы той час__калі пачынаюць распускацца бярозавыя лісточкі__і няма лепшай музыкі__калі высока ўгары гойдае-песціць лёгенькі ветрык пахучыя лісточкі.
9. Душа чалавека__якая не п’е з крыніц сваіх продкаў__камянее і ператвараецца ў прах__і людзі становяцца нелюдзямі__і святое слова ”Радзіма” перастае для іх існаваць__бо для такіх радзіма там__дзе добра кормяць.
10. Усё вакол знаёмае да болю__збягаюць незабудкі да вады__ сядае важна бусел на таполю__ад ластавак абвіслі правады.
11. Трывога за свае летуценні адбіваецца першай ледзь прыкметнай маршчынкай на твары__і неспакой не-не ды і агорне сэрца__ці ўдасца табе зрабіць тое__на што ты разлічваў__аб чым неаднойчы горача марыў.
12. Не паспеў Мартын і падумаць__каб абмінуць гэту перашкоду__як на іх вачах здарылася цікавая праява__качка раптам правалілася ў ваду__а вада на тым месцы ўзнялася…
13. Без гэтай ліпы нават цяжка было ўявіць сабе тутэйшы ландшафт__таму, вядома__раніцай кожны здзіўлена задаваў пытанне любому стрэчнаму__што сталася__куды падзелася Антосева ліпа ?
14. Напрадвесні__калі Ларысу прызначылі звеннявой па льне__яна доўга трывожылася__перажывала__як давядзецца працаваць__ці хопіць сілы__ведаў__ умельства?
15. У лесе яшчэ адчувалася ранішняя прахалода__зрэдку__калі я чапляўся за куст__пырскала па твары раса__але і раса__і прахалода былі ўжо як падагрэтыя.
16. Сцяпан уздыхнуў__цяпер на полі былі відаць выжарыны__і калоссе__на якое ён любіў глядзець улетку__не гарнулася ў трубку__ стаяла пустое.
17. Толькі калі падрос__я зразумеў__чаму мама так моцна любіла вясну__з вясной у яе была звязана надзея на ўрадлівае лета__рупную восень і негалодную зіму.
18. Радасць__што сустрэне, убачыць Чэсю__узвышала__лёгенька несла Міцю__і ён не заўважыў__як мінуў некалькі вуліц.
Заданне 108. Спішыце, расстаўляючы прапушчаныя знакі прыпынку. Вусна растлумачце іх правапіс. ☼ У жыцці, на нейкім пераломе яго, чалавек як бы заварочвае назад, і нібы галоўным клопатам становіцца яшчэ раз прайсці перажытае. Можа таму гэтакімі кароткімі на сон робяцца старэчыя ночы. Усё думае думае чалавек пра тое, што было, і пра тое, што ёсць цяпер, — і сіліцца звязаць усё ў адно разгадаўшы вечную загадку жыцця і мабыць непакоіцца не прызнаючыся самому сабе, з сумотаю і болем, што хутка хутка... Алесь Жук ☼ Калі адыходзіў з родных мясцін у новае, неспазнанае жыццё, ведаў што пражывеш не гэтак як бацькі тваіх бацькоў што зжывалі век за векам пакаленнем змяняючы пакаленне не ведаючы ні таго прастору ні вялікага свету што адкрываўся табе. У маладосці заўсёды шчасліва думаецца і верыцца, што будучае тваё жыццё адно толькі свята. А цяпер, калі радасць і слодыч перажытага ляжаць на тваіх руках цяжкім мазалём прасвечваюцца беллю сівізны на скронях, часам можа падумацца і пра такое: там дома відаць лепш і патрэбней пражылося б тваё жыццё. Мусіць таму і пачынаюць сніцца радасныя светлыя прасоленыя журбою сны. У мяне гэтая парá сноў і позняга вяртання назад, дадому, пачынаецца якраз у жніўні, калі чуваць ужо жураўліная туга ў прасторных і сонечных даляглядах, калі асмужацца рабінавыя гронкі і з прыдарожных лазовых кустоў як пер’е з падбітай стракатай птушкі ападзе долу першае лісце. Алесь Жук. Вечнае поле ☼ У прыродзе можна назіраць дзіўную з’яву. Мёртвая халодная і непрыступная скала прастаіць мільёны гадоў вытрывае гарачую спёку лета і траскучыя маразы дажджы ды навальніцы. А вось такое маленькае насенне бярозы, мікраскапічная і кволенькая крупінка трапіўшы ў расколіну скалы і пусціўшы карэнне з часам пранікае ўсё глыбей у цвердзь, і наступае момант калі непрыступная скала, якая памятае іхтыязаўраў і мамантаў, раптам не вытрымлівае націску бярозкі і рассыпаецца. [...] Гэтак і з чалавекам. Не ў своеасаблівым розуме не ў фізічнай сіле не ў прыгажосці яго моц. Значэнне яго — у мэце у велічы сэрца у сутнасці імкненняў. Творчасць вынік фізіялагічнай патрэбы вынік інстынкту дзеяння такога ж магутнага як прывязанасць у чалавека да родных мясцін патрэба ў дзіцяці пераадольваць перашкоды у птушкі — спяваць а ў рыб — плысці супраць цячэння горнай ракі. [...] Прага пазнання і тварэння такія ж сілы як каханне і голад. [...] Аляксей Карпюк ☼ Юнак дзяўчына якім пашчасціла змалку, са школы, сустрэць настаўнікаў і выхавацеляў, чуйных да хараства слова праз усё жыццё будуць удзячныя ім за душэўнае святло за чысціню пачуццяў якія якраз і робяць чалавека шчаслівым. Далікатнасць сардэчнасць адносін найтанчэйшыя перажыванні чарадзейная сіла кахання захапленне прыгажосцю прыроды пачуцці адданасці і любові да Радзімы усё што на першы погляд немагчыма вызначыць і выказаць словамі, аднак жа ўсё, літаральна ўсё знайшло і знаходзіць сваё выяўленне ў слове у вобразе у паэзіі у мастацтве. І навучыцца разумець і адчуваць душэўнае хараство чалавека аказваецца можна пры дапамозе таго ж слова калі яно жыве гучыць спявае ў душы настаўніка. [...] Без душэўнай чуласці без любові да дзіцяці не можа быць выхавання. Там дзе няма разумення тонкасці людскіх адносін вырастаюць бяздушныя, бессардэчныя эгаісты. Маральнае аблічча асобы залежыць ад таго якія крыніцы жывілі чалавека змалку. Чалавек які сустракаецца з вучнямі толькі на ўроку, па адзін бок настаўніцкага стала, ― не ведае дзіцячае душы а хто не ведае дзіцяці, той не можа быць выхавацелем пісаў В. А. Сухамлінскі. Паводле В. Віткі
Спакусіўшыся сонцам і цеплынёй другі раз зацвіталі брусніцы суніцы нават крушына. Зноў успомнілі вясну званкі фіялкі канюшына. İх кветкі былі не такія яркія і не такія буйныя як увесну але ўсё ж і яны змушалі зірнуць на сябе, убачыць іх ціхую прыгажосць... Уранку лугі заўсёды высцілаў густы туман па якім здавалася можна было бегчы як па палатне і які сведчыў ужо што ў прыродзе пачынаецца дужанне цеплыні і холаду. Цеплыня не хацела яшчэ здавацца але і холад з кожным днём усё мацнеў. Ён халадзіў цёплае дыханне зямлі і яно выпадала росамі на пожні і туманамі вісела над атаваю. К абеду туман сыходзіў і тады ў палях і лугах рабілася так празрыста і чыста што выразна была відаць кожная капа сена і кожны крыжык ячменю кожны кусцік і кожны гаёк. İ нават здалёк можна было заўважыць як на ўзлесках гарыць сіняватым агнём спелы верас. Паводле Я. Сіпакова
жүктеу/скачать 1.41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
